Dagur - 17.12.1982, Blaðsíða 11

ana. Skólann þurfti ég að greiða
úr eigin vasa, sem að vísu var gal-
tómur, eftir að hafa unnið í fjög-
ur ár á kaupi sem nam einni krónu
á tímann.
Búnaðarfélag íslands hafði lof-
að mér 800 kr. styrk. Sá styrkur er
að vísu ekki kominn enn, og þrátt
fyrir að ég hafi alla tíð verið held-
ur bjartsýnn maður, geri ég nú
ekki ráð fyrir að hann komi úr
þessu.
„Þegar kötturinn
drukknaði
í rjómakerinu“
- Oft hefur þú sagt mér margar
skemmtilegar sögur frá námsár-
unum í Danmörku. Hvernig væri
að fá eina til tvær þeirra nú?
Haraldur hlær við. Jú, bless-
aður vertu, það var alltaf eitthvað
skemmtilegt að gerast. Lífið er
fullt af skemmtilegheitum, ef
maður nennir bara að veita því at-
hygli. Pað er svo allt annað mál
hvort maður á að setja siíkt á
prent. En tvær litlar sögur get ég
auðvitað sagt þér, ég held þær
skaði engann. I öðru mjólkurbú-
anna sem ég vann á, háttaði þann-
ig til, að rétt innan við gluggann í
einu herberginu var stórt opið
álkar, þar sem rjómi var geymdur
í yfir nóttina. Morguninn eftir var
hann svo strokkaður.
Þegar ég kom til vinnu einn
morguninn og ætlaði að fara að
dæla rjómanum yfir í strokkinn,
tók ég eftir því að einhver tor-
kennilegur hlutur marar í hálfu
kafi í 2000 lítra rjómakarinu. Þeg-
ar betur var að gáð kom í ljós að
þarna var steindauður köttur.
Hafði hann þá stokkið inn um
gluggann sem gleymst hafði að
loka kvöldið áður. Hann hefur
ætlað að gæða sér ögn á rjóman-
um en runnið til á hálum álkapp-
anum og hreinlega drukknað í
rjömanum. Nú, þar sem ég hafði
aldrei staðið frammi fyrir slíkum
vanda, eins og drukknuðum ketti
í rjóma, skundaði ég á fund
mjólkurbússtjórans og spurði
hann hvað ég ætti að gera. Hvort
ég ætti að framleiða smjör fyrir
enska gæðamarkaðinn, hvort ég
ætti að láta danskan almúga éta
hið væntanlega smjör, eða hvern
sjálfan fjandann ég ætti að gera
við rjómann. Samtalið fór fram á
ganginum fyrir utan íbúð karlsins.
Hann stóð þarna í náttserk niður
á tær, með nátthúfuna langt niður
á eyru, klóraði sér í skallanum
gegnum húfuna og sagði um leið
og hann lokaði hurðinni: „Strokk-
aði rjómann drengur. Hann hlýt-
ur að verða að brúklegu smjöri
fyrir heimamarkað. Við sendum
svo smjörið til Esbjerg á morgun.
Taktu samt köttinn upp úr fyrst.“
Bretinn fékk nú samt
að éta smjörið“
Álkarið fyrrnefnda með rjóman-
um í var ekki í sama herbergi og
strokkurinn. Þurfti því að dæla
rjómanum yfir í strokkherbergið.
Einn morguninn var ég óvenju illa
fyrir kallaður og hafði sofið lítið
um nóttina. Ég byrjaði á því að
dæla rjómanum yfir. Þegar mest-
allur rjóminn var búinn úr karinu
heyri ég allt í einu skaðræðis ösk-
ur og hroðalegar formælingar.
Það leyndi ség ekkert úr hvaða
mannsbarka óhljóðin komu.
Ég skundaði inn í strokkher-
bergið viti mínu fjær af hræðslu.
Jú, það stóð heima. Á gólfinu, í
niðurfallinu, sat sá gamli umflot-
inn rjóma og baðandi út öllum
skönkum. Ég áttaði mig strax á
því að ég hafði gleymt að loka
Myndir og texti: Þorkell Björnsson.
botnkrananum á strokknum, og
fyrir vikið hafði allur rjóminn
runnið ofan á gólfið. Brátt dreif
þarna að fleiri menn og allir stóð-
um við og gláptum í forundan á
bústjórann í þessum ankanarlegu
stellingum. Hann sendi yfir okkur
væna gusu af formælingum og
sagði okkur að snauta fram og ná í
eitthvað til þess að ná upp rjóm-
anum með. Við skömmuðumst
fram í eldhús og sóttum djúpa
diska og með þeim jusum við
rjómanum upp í brúsa. Allan
tímann sat sá gamli eins og tappi í
niðurfallinu nog okkur tókst að ná
mestöllu upp. Þar sem Danir
framleiða smjör úr sýrðum rjóma,
var ekki um neitt annað að gera
en að strokka hann, því ekki er
hægt að gerilsneyða hann aftur.
Þessi rjómi varð nú að smjöri og
það var sent á breska gæðamark-
aðinn, að vísu sá einhver til þess
að það komst þangað ódæmt.
Samt sem áður hef ég ekki heyrt
um neinn mannskaða í Bretlandi
sem hægt er að heimfæra upp á
þetta smjör.
sex mánuði. Það virtust allir hafa
nóg að gera. Verksmiðjur allar í
fullum gangi og vopnafram-
leiðslan í algleymingi. Launin
voru lág, en þó virtist fólk hafa í
sig og á. Skömmtun var á matvæl-
um, nema grænmeti og kartöfl-
um, nóg var til af þeim. Sem
starfsfélaga hef ég ekkert nema
gott um Þjóðverjana að segja,
þeir voru vinnusamir og duglegir
og það var gaman að skemmta sér
með þeim. Það var erfitt fyrir ís-
lending að átta sig á pólitíkinni
þeirra. yjg unga fólkið var ekki
hægt að ræða með nokkrum
rökum. Hitlersdýrkun þess var
gríðarleg. Eldra fólkið fannst mér
allt öðruvísi. Mér fannst það
áberandi að fólk virtist flemtri
slegið þegar það áttaði sig á því að
Þýskaland væri komið út í stríð.
Það voru spæjarar í borgaralega
klæddir og fólk mátti passa sig að
tala ekki óvarlega um þá sem réðu
ríkjum. Mjólkurbústjórinn, sem
ekki var Nasisti, varaði mig við og
sagði mér að vera ekki að tala við
fólk sem ég þekkti ekki. Aldrei sá
undi Brynjólfssyni, þar sem hann
segir að mér standi til boða mjög
gott starf ef ég komi heim hið
fyrsta og ekki síðar en fyrir jóla-
hátíðina 1939. Þetta bréf var síð-
an sent til Berlínar, þar sem her-
stjórnin fór yfir það, og sam-
þykkti hún brottfararleyfi fyrir
mig til íslands. Heim kom ég svo í
byrjun desember með síðustu
ferð Gullfoss.
Aftur í Mjólkurbú
Flóamanna
í byrjun janúar 1940 hóf ég aftur
störf í MBF. Þá var ráðinn nýr
bústjóri, Stefán Björnsson, og ég
ráðinn verkstjóri. Kjör mjólkur-
fræðinga á þessum árum voru
mjög bágborin. Ekkert eiginlegt
stéttarfélag var til fyrir þá, enda
ekki búið að viðurkenna mjólk-
urfræði sem iðngrein á íslandi.
Kaupið var um 200 kr. á mánuði,
auk fæðis og húsnæðis. Herbergin
voru lítil, en samt sem áður var
troðið í hvert þeirra tveimur til
fjórum mönnum.
að fara norður og hugsaði ekkert
um þessa stöðu. En svo gerðist
það að ýmsir ágætir menn hvöttu
mig óspart til þess að sækja um
þetta starf. Að lokum lét ég til-
leiðast, sótti um og var ráðinn til
eins árs. Sannarlega var ég ákveð-
inn í því að vera ekki deginum
lengur á Húsavík.
En margt fer öðruvísi en ætlað
er. Ég kunni strax vel við mig á
Húsavík og það var skemmtileg
tilbreyting fyrir mig að vera þátt-
takandi í því að byggja upp nýtt
mjólkursamlag frá grunni. Ánnað
var það líka sem átti drjúgan þátt í
því að ég stóð ekki við það loforð
sem ég hafði gefið sjálfum mér,
sem sagt að fara héðan eftir þetta
eina ár. Ég varð fyrir því mikla
láni að kynnast stúlku sem vann á
hótelinu, en þar var ég í fæði. í
ágúst 1948 varð þessi stúlka svo
konan mín, og er það enn. Hún
heitir Valgerður Sigfúsdóttir, frá
Vogum í Mývatnssveit, og eigum
við sex syni.
Pegar ég horfi til baka og renni
huganum yfir árin mín hér á
Haraldur Gíslason, mjólkursamlags-
stjóri, við vinnu sína.
Til Þýskalands
Vorið 1939 útskrifaðist ég sem
mjólkurfræðingur. Ég var löngu
búinn að ákveða að fara ekki
heim strax að námi loknu.
Atvinnuástand í Danmörku var
slæmt og lítið að gera fyrir mjólk-
urfræðinga. Aftur á móti var nóg
að gera fyrir þá í Þýskalandi og
skólanum bárust atvinnutilboð
fyrir 100 mjólkurfræðinga og
margir tóku þessu tilboði fegins
hendi og fóru til Þýskalands. Ég
var einn þeirra og í maí 1939 byrj-
aði ég að vinna í þýsku mjólkur-
búi.
- Hvernig kom Þýskaland þér
fyrir sjónir í byrjun styrjaldarinn-
ar?
Það er nú kannski erfitt að
svara þessu, ég var þarna aðeins í
ég þá taka neinn mann, en ég vissi
um fólk sem hvarf skyndilega og
það var erfitt að fá upplýsingar
um hvað að því varð.
Ég ætlaði aldrei að vera lengi í
Þýskalandi. Á þessu búi var
skólabróðir minn einn, danskur,
og vorum við búnir að ráða okkur
á mjólkurbú í Rúmeníu, sem fað-
ir eins vinnufélaga míns stjórnaði.
Daninn strauk heim um leið og
stríðið skall á og mér var sagt að
ekki væri hægt að fá vegabréfs-
áritun um sinn. Þeir sögðu mér að
stríðinu yrði lokið eftir 6 mán-
muði og buðu mér hærri laun ef ég
vildi verða um kyrrt. Hinsvegar
frétti ég það einhversstaðar að
möguleiki væri fyrir mig að kom-
ast heim, ef einhver hærra settur
maður heima skrifaði þeim þýsku
bréf, þar sem fram kæmi að mín
byði góð staða á íslandi. Ég skrif-
aði því heim og sagði frá þessu.
Skömmu seinna barst mér svo
bréf frá íslandi undirritað af Jör-
Varla er hægt að segja að nokk-
ur þróun hafi orðið í íslenskum
mjólkuriðnaði öll stríðsárin. Að
stríðinu loknu, þegar samgöngur
til annarra landa komust í eðlilegt
horf, varð hinsvegar mikil breyt-
ing á. Þá voru stofnsett allmörg
mjólkurbú víðsvegar um landið,
og þá fyrst varð kúabúskapurinn
einhver þáttur í tekjuöflun
bænda. Ég fór til Svíþjóðar í ágúst
1945, til þess að kynna mér þróun
þessara mála þar. Mestallan tím-
ann vann ég á stóru vinnslubúi í
Nyköbing, í sex mánuði alls.
Einnig kom ég við í Danmörku og
var þar í tvo mánuði. Heim kom
ég svo í apríl 1946 og tók þá við
rannsóknarstofu MBF.
„Ætlaði að vera eitt
ár á Húsavík“
Á Húsavík var verið að byggja
mjólkurbú og auglýst var eftir
bústjóra. Ég hafði engan áhuga á
Húsavík, sem bráðum eru orðin
36, get ég ekki verið annað en
ánægður, jafnvel töluvert stoltur.
Ég held að Mjólkursamlag KÞ sé
gott fyrirtæki. Þingeyskir bændur
hafa staðið vel að uppbyggingu
þess. Þeir hafa alltaf haft skilning
á þörfum fyrirtækisins til þess að
aðlagast breyttum tímum ognýrri
tækni. Samlagið er í dag vel búið
tækjum og húsnæðið er nú orðið
gott. Þáttur starfsfólksins í upp-
byggingu samlagsins er mjög
mikill. Hérhefur alltaf verið mjög
gott starfsfólk og samstarfið við
það verið farsælt. íslenskur
mjólkuriðnaður á glæsta framtíð,
til þess hefurhann öllskilyrði, s.s.
vel menntað starfsfólk og tækni
og vélakost eins og hann gerist
bestur. Ég hef bjargfasta trú á
þessum iðnaði og ég veit að hann
á eftir að dafna og þróast enn
meir, þótt ýmsir Svarthöfðar og
allskyns sótraftar haldi því gagn-
stæða fram.
Xl^jctesfembebt982-4mGHflR-4)1T