Dagur - 04.02.1985, Síða 8

8 - DAGUR - 4. febrúar 1985
t
Minning:
Páll Guðmundsson
Engidal S.-Þingeyjarsýslu
F. 2. maf 1905-D. 18. des. 1984
Engidalur í Bárðdælahreppi er heið-
arbýli í þess orðs fyllstu merkingu.
Bærinn stendur í heiðinni austur af
Bárðardal sunnanverðum í víð-
feðmri hvilft og sér þaðan eigi til
annarra bæja, en allt inn á Bárðar-
bungu þá skyggni er gott. Það má
segja, að þar sé hátt til lofts og vítt til
veggja og þar syngja svanir á tjörn-
um bæði haust og vor. Umhverfis
Engidal er gróður mikill og kjarn-
góður og þaðan er eigi langræði til
veiðivatna, en ti! næsta bæjar Lund-
arbrekku í Bárðardal eru því sem
næst 7 km. Það var um fardaga kalda
vorið 1951, að bóndinn í Engidal reis
úr rekkju í óttu fyrir dag og yfirgaf
hljóðlega húsið þar sem kona hans
og 10 börn sváfu. Hann sinnti bú-
verkum um hríð, en að því loknu
vakti hann elsta son sinn 16 ára ungl-
ing og kvaddi til farar með sér.
Fyrstu bæjarleiðina gengu þeir á
skíðum, en svo tók við bíll. Ferðinni
var heitið að Saltvík við Skjálfanda,
því þangað ætlaði fjölskyldan í Engi-
dal að flytja búferlum innan skamms.
Hún var í þann veginn að yfirgefa
heiðina.
Daginn hugðist bóndinn með ein-
hverjum ráðum nýta til að bera á
túnið í Saltvík svo sláttur gæti þar
hafist á eðlilegum tíma. Manninum
voru dugnaður, hyggindi og bú-
mennska í blóð borin. I leiðinni kom
hann við á Laxamýri og bar þá fund-
um okkar fyrst saman. Mér varð
næsta starsýnt á manninn. Hann var
hár og grannur, hvatur í hreyfingum,
fríður í andliti, einbeittur á svip og
eygður svo vel að athygli vakti. Hann
sagði til sín og spurði að bragði, hvort
við á Laxamýri gætum hjálpað sér
við að bera á Saltvíkurtúnið þá um
daginn. Því svaraði faðir minn á þá
lund, að þótt mikið væri annríkið,
þá kæmi ekki til mála að neita vænt-
anlegum nágranna um fyrstu bón.
Það fór því svo, að ég tók jeppann
eina vélknúna tækið á bænum, setti
aftan í hann áburðardreifara, skrölti
út í Saltvík og bar á túnið með
bóndanum frá Engidal. Þannig hóf-
ust hin fyrstu kynni okkar Páls
Guðmundssonar og sá ég brátt að
hann hafði andans gjöf jafnt sem
handa.
Páll var maður húnvetnskra ætta,
sem ég kann ekki að rekja. Hann var
fæddur að Svertingsstöðum í Mið-
firði 2. maí 1905, einn af 8 börnum
hjónanna þar Guðrúnar Einarsdótt-
ur og Guðmundar Sigurðssonar.
Systkinahópurinn var tápmikið at-
gervisfólk og heimilið menningar-
heimili þar sem börnin hlutu þá upp-
fræðslu, sem haldgóð reyndist á lífs-
ins leið. Þegar faðir Páls gerðist
kaupfélagsstjóri á Hvammstanga
fluttist fjölskyldan að Syðri-Völlum
á Vatnsnesi þar sem Páll átti heima
meðan hann dvaldi í Húnavatns-
sýslu. Á Syðri-Völlum bjó hann um
skeið með bróður sínum, en ekki
varð þó langt í þeim búskap, því Páll
vildi víkka sinn sjóndeildarhring og
tók að fara suður á vertíðir og mun
m.a. hafa dvalið í Viðey.
Vorið 1932 lá svo leið hans norður
að Stóru-Völlum í Bárðardal og
gerðist hann þar kaupamaður um
sumarið. Um haustið réðst hann svo
vetrarmaður að Engidal til hjónanna
Maríu Tómasdóttur og Tryggva
Valdemarssonar. Sú vistráðning varð
honum örlagarík, því þar kynntist
hann eftirlifandi konu sinni Sigur-
drífu dóttur hjónanna í Engidal, sem
er kona mikillar gerðar á alla lund.
Árið 1934 hófu þau Sigurdrífa og
Páll búskap í Engidal og stóð hann til
vorsins 1951 að þau fluttu að Saltvík
í Reykjahreppi og hafði þá orðið 10
barna auðið og í Saltvík bættust 2
drengir í systkinahópinn. Búskapur-
inn í Engidal var að sjálfsögðu ekki
meðlæti tómt og mun klukkan ekki
hafa mælt vinnudaginn þar, heldur
þungar skyldur og mikil þörf. Til
marks um aðstæður þeirra hjóna á
þeim árum, þá fór Sigurdrífa aldrei í
kaupstað alla þeirra búskapartíð í
Engidal eða í meira en 15 ár og eitt
sinn liðu 5 ár án þess, að hún færi út
af bæ sem kallað er. Marga undraði
á, hversu vel þeim farnaðist á heiðar-
býlinu með sinn stóra barnahóp og
lítið bú, en við nánari kynni varð það
skiljanlegt.
Páll var eljusamur og nýtinn bú-
maður, sem hafði meiri arð af
skepnum sínum en almennt gerist,
auk þess svall honum veiðimanna-
blóð í æðum og aflaði hann mikils
bæði fugla og fiskjar og mun Kálf-
borgarárvatn hafa reynst honum
drjúgt til búsílags. Hann var náttúru-
barn, ef svo má segja um nokkurn
mann og naut sín vel að veiðum við
heiðarvötnin blá. Þrátt fyrir það þá
var hann einn af þeim, sem fljótur
var að tileinka sér tæknilegar nýjung-
ar, og virtist allt liggja opið fyrir hon-
um á hinu tækniiega sviði. Hann mun
t.d. hafa verið meðal fyrstu bænda í
landinu til að setja upp súgþurrkun.
í Saltvík búnaðist Páli vel. Hann
bætti jörðina að húsum og öðrum
mannvirkjum, yrkti jörð og sótti sjó.
Páll var maður þeirrar gerðar, að
hann eignaðist marga persónulega
vini hvar sem hann fór. Það var líka
gestkvæmt í Saltvík á búskaparárum
hans þar og olli þar mestu gestrisni
húsbændanna og skemmtilegheit
fjölskyldunnar í heild þar sem hús-
bóndinn skipaði öndvegi með húmor
og hlátri, sem allir hlutu að smitast
af. Páll var maður heils hugar, fastur
á sinni meiningu og fór ekki alltaf
troðnar slóðir, ef því var að skipta.
Hann gerði sér ekki títt um félagsmál
og segja má, að nútíma þjóðfélag
með öllum sínum félagsmálaflækjum
og pappírsflóði hafi ekki átt huga
hans. Hann unni frelsi einstaklings-
ins og undirhyggjulaus drengskapur
og sjálfsbjargarhvöt voru aðalsmerki
hans.
Miklir framtíðarmöguleikar virtust
blasa við Páli og fjölskyldu hans í
Saltvík, en jörðin var í eigu borgar-
búa, sem ekki vildu sleppa af henni
eignarhaldinu og leiddi það til þess,
að vorið 1960 fluttist hann með fjöl-
skyldu sinni austur að Eiðum í N.-
Múlasýslu.
Fjölskyldan festi ekki yndi á Eið-
um og eftir 2 ára dvöl þar lá leið
hennar vestur að Syðri-Völlum á
Vatnsnesi þar sem æskuheimili Páls
hafði áður staðið. Þegar flutt var að
Syðri-Völlum var barnahópurinn
tekinn að dreifast bæði til náms og
starfa eins og eðlilegt má heita, en
fjölskylduböndin voru sterk og á
Syðri-Völlum hófst Páll þegar handa
um byggingar og ræktun og þá með
tilstyrk sona sinna. En æskuumhverfi
hans hafði breyst frá því, að hann
yfirgaf það ungur að árum, nýir siðir
höfðu verið upp teknir og æskufé-
lagarnir voru horfnir hópum saman.
Það fór því svo að árið 1968 lét Páll
Syðri-Velli í hendur Eiríks sonar síns
og flutti ásamt konu sinni á þeirra
fyrstu ábýlisjörð Engidal í Bárðdæla-
hreppi þar sem hann dvaldist nærfellt
til skapadægurs. Við endurkomuna í
Bárðdælahrepp var þeim hjónum vel
tekið. Bárðdælingar höfðu ekki
brugðið vinskap við þau, og þeim
bættust nýir vinir og þá engu síður
ungir en aldnir, enda höfðu þau ekk-
ert breyst á fjarvistarárunum. Þeim
fannst svo sannarlega, að þau væru
komin heim „í heiðanna ró“.
Óhætt er að segja að ævikvöld Páls
væri bæði milt og gott. Hann gat oft
nýtt tímann til lesturs bóka og nokk-
uð til spila og tafls, en í þeim grein-
um var hann sannur íþróttamaður.
Börnin hans slógu sér saman og
byggðu íbúðarhús í Engidal og voru
honum samhent um ýmsar umbætur
varðandi jörðina. Kristlaug dóttir
þeirra hjóna hefur síðustu 6 árin
dvalið í nýja húsinu ásamt 2 sonum
sínum þá þeir eru ekki í skóla svo og
manni sínum, þegar hann er ekki á
sjó. Hún hefur verið þeim foreldrum
sínum bæði hald og traust þessi ár og
það kærleiksverk hefur hún unnið
með glöðu geði, enda hefur hún
traustar taugar til Engidals þar sem
hún steig sín fyrstu spor.
En enginn má við ellinni þá á sækir
og var svo komið nú í vetur, að Páll
hlaut að fara á sjúkrahúsið á Húsavík
þar sem hann féll fyrir sláttumannin-
um slynga eftir mánaðardvöl hinn 18.
desember sl. Hann var svo til moldar
borinn frá Húsavíkurkirkju þann 29.
des. sl. að viðstöddu fjölmenni og
þar á meðal öllum börnum hans, sem
mörg voru langt að komin bæti utan-
lands frá og innan.
Páll var hinn mesti gæfumaður í
fjölskyldulífi sínu. Þau hjónin voru
samhent um alla hluti og klifu allar
brekkur hönd í hönd. Gleði og sigrar
voru líka sameign þeirra í öllu falli.
Börnin þeirra 12 eru öll vel mennt
ágætis fólk búin mannkostum for-
eldra sinna og eru sem hér skal
Þorkell Bjömsson
frá Hnefilsdal áttræður
Jökuldælingurinn Þorkell Björns-
son fæddist á Skeggjastöðum 3.
febrúar 1905, ólst upp með for-
eldrum sínum og systkinum í
Hnefilsdal og á nú heima að
Keldulandi 9 í Reykjavík.
Foreldrar Þorkels voru hjónin
Björn Þorkelsson bóndi og
hreppstjóri í Hnefilsdal og Guð-
ríður Jónsdóttir. Kann ég ekki
annað frá þeim að segja en það,
að Þorkell sonur þeirra, nú átt-
ræður, sem ætíð kennir sig við
æskustöðvarnar, ber traustum og
góðum ættstofni órækt vitni.
Samkvæmt sumum nýjum
kenningum mætti ætla, að Þor-
kell Björnsson bæri einhver
merki einangrunar og dapurleika
fámennis í afskekktu og fólksfáu
byggðarlagi, Jökuldalnum. En
þeir sem kynnst hafa manninum
mættu ætla, að hann hefði fremur
mótast af fjölskrúðugu sam-
kvæmislífi en einangrun. Sam-
ræðulistin er honum lagin og
hann kann þau ógrynni af sögum,
að aldrei virðist þurrð á, er auk
þess skemmtilegur frásagnamað-
ur, stálminnugur og svo gaman-
samur getur hann verið, að sjald-
gæft er. Hvarvetna var hann
eftirsóttur félagi, enda bæði
hrókur alls fagnaðar þar sem
fleiri voru saman komnir og vask-
ur mjög til allra starfa.
Það bar til þegar Þorkell var
sex ára snáði í Hnefilsdai, að
þangað kom í síðustu för sinni
um Jökuldal, hinn nafnkunni
Símon Dalaskáld. Ræddi hann
við sveininn og sagði honum, að
konuefnið hans væri ekki fjarri.
Hún héti Anna og ætti heima á
Skjöldólfsstöðum. Drengnum
var lítt um þetta gefið, gerði sér
ekki háar hugmyndir um konur
á þeim árum og hafði ekki áður
verið við þær orðaður.
í sömu för kom Dalaskáldið að
Skjöldólfsstöðum og sagði hinni
fjögurra ára telpu þar, Onnu Ei-
ríksdóttur, að mannsefnið henn-
ar væri í Hnefilsdal og það væri
enginn annar en Þorkell
Björnsson. Þessar spásagnir
gleymdust fljótlega en rifjuðust
upp tuttugu árum síðar þegar
leiðir þessa unga fólks lágu sam-
an og með sama hætti og Símon
Dalaskáld hafði sagt fyrir.
Þau Þorkell og Anna gengu í
hjónaband á Eskifirði haustið
1932. Á heimleiðinni nutu þau
hins besta beina hjá Gunnari
bónda á Fossvöllum. Þar nutu
þau einnig hvíldar, svo og reið-
skjótar þeirra. En þegar ferð
skyldi fram haldið sýndi Gunnar
bóndi þeim hina merkilegu lok-
rekkju, haglega gerða og skreytta
með fagurskorinni gaflfjöl. Var
gaflfjöl þessi eitt af verkum Soff-
íu Stefánsdóttur myndskera Ei-
ríkssonar. Taldi bóndi að mörg
stórmenni myndu koma undir í
lokrekkju þessari, enda væri hún
þegar pöntuð víða að, eina og
eina nótt til gistingar. Óskaði
hann þess nú, að brúðhjónin
gistu í lokrekkjunni góðu næstu
nótt og sótti það fast. En þau
höfðu ætlað fram í dalinn sinn og
breyttu ekki þeirri áætlun.
Þorkell og Anna bjuggu í Ár-
mótaseli á Jökuldal 1933-1935.
Lágir veggir nálægt þjóðvegi
vitna um þennan bæ, sem fremur
mátti teljast uppi á heiði en í
dalnum. Síðan fluttu hjónin í
Hnefilsdal og bjuggu þar til árs-
ins 1938 og á Skjöldólfsstöðum til
1941.
Þegar hér var komið sögu
brugðu þau hjónin á það ráð að
flytja búferlum til Eyjafjarðar.
Fengu þau ábúð á Syðri-Varðgjá
til ársins 1945 en fluttu þá suður
í Hveragerði og áttu þar heima til
ársins 1949.
Frá Hveragerði lá leiðin á ný til
Eyjafjarðar. Þau Þorkell og
Anna keyptu jörðina Kífsá við
Akureyri og bjuggu þar til ársins
1953. Lauk þá búskaparsögu
þeirra því þá fluttust þau til Ak-
ureyrar. Þorkell varð starfsmað-
ur Ræktunarfélags Norðurlands
um skeið en síðan þrjú ár af-
greiðslumaður Dags og auglýs-
ingastjóri. Þar lágu leiðir okkar
saman og er ánægjulegt að minn-
ast samvinnu okkar og hinna
mörgu og ágætu samverustunda.
Árið 1958 lá leiðin til Reykja-
víkur, þar sem Þorkell varð hús-
vörður hjá Mjólkursamsölunni
þar til eftirlaunaaldurinn tók við.
Að starfsdegi loknum skrifaði
Þorkell bókina „Af Jökuldals-
mönnum og fleira fólki“, sem Ið-
unn gaf út.
í þessari bók er að finna alla
helstu flokka þjóðsagnaefnis,
minningar, sagnir, kímnisögur
og þjóðsögur, auk bundins máls,
eins og Jón Hnefill Aðalsteinsson
skilgreinir efni bókarinnar í for-
mála. Mér þótti bókin bæði
skemmtileg og fróðleg og hef
raunar beðið þess að höfundur-
inn ritaði fleiri bækur.
Börn þeirra Þorkels og Önnu
eru þessi: Björn rafvirkjameistari
á Akureyri, kvæntur Oddnýju
Óskarsdóttur. Þau eiga fimm
börn. Anna Þrúður, fyrrum flug-
freyja, gift Gunnari Daníel Lár-
ussyni verkfræðingi í Reykjavík.
Þau eiga þrjú börn. Næstur er
Eiríkur Skjöldur, mjólkurfræð-
ingur í Reykjavík, kvæntur Sig-
rúnu Skaftadóttur hjúkrunar-
konu. Þau eiga tvær dætur.
Yngstur er Ingvi Þór, fyrrum
kennari en nú annar af tveim
framkvæmdastjórum Glettings í
Þorlákshöfn. Kvæntur er hann
Hansínu Ástu Björgvinsdóttur
kennara og eiga þau heimili sitt í
greina: Ásgrímur kennari búsettur í
Reykjavík, kvæntur Guðrúnu S.
Bjarnadóttur, Tryggvi kennari bú-
settur í Svíþjóð, kvæntur sænskri
konu Inger að nafni, Ólöf húsfreyja
búsett á Húsavík, gift Rúnari Hann-
essyni, Ragna húsfreyja búsett á
Húsavík, gift Steingrími Árnasyni,
Eiríkur bóndi á Syðri-Völlum kvænt-
ur Ingibjörgu Þorbergsdóttur, Björn
kennari í Hveragerði, kvæntur Lilju
Halldórsdóttur, Ketill kennari í Mos-
fellssveit, kvæntur Bryndísi Baldurs-
dóttur, Kristlaug húsfreyja og bóndi
í Engidal, gift Guðmundi Wíum,
Hjörtur vinnur við þungavinnuvélar,
búsettur í Noregi, kvæntur þarlendri
konu Karin Larson, Guðrún hús-
freyja og háskólanemi í Reykjavík,
gift Eggert Hjartarsyni, Skúli
stúdent, ókvæntur og við ýmis störf í
Reykjavík og víðar og Guðmundur
verkfræðingur, búsettur í Reykjavfk,
kvæntur Kolbrúnu Ýr Bjarnadóttur.
Páll Guðmundsson var ekki maður
þeirrar gerðar, að hann sækti á að
klífa hátt í mannfélagsstigann og
safna metorðum. Hann var öllu held-
ur einn af hinum sönnu hetjum
hversdagslífsins, sem ekki lét undan
síga, þótt á móti blési. Þau hjónin
gerðu jafnan fýrst og fremst kröfur til
sjálfra sín, en ekki annarra og neyttu
brauðsins í sveita síns andlits. Álla
tíð lifðu þau á misgjöfulum brjóstum
hinnar íslensku náttúru og fóru með
sigur af hólmi.
Nú þegar Páll er fallinn fyrir feigð-
arbrún, þá verður mér hugsað til þess
að aldrei mun snjór gleymskunnar
fenna hans spor meðal okkar sam-
ferðamanna hans, svo minnisstæður
og sérstakur sem hann var. Ég veit
að ég má mæla fyrir munn margra, er
ég nú að leiðarlokum þakka honum
góða og skemmtilega samfylgd og
óska honum yndis á ókunnri strönd.
Konu Páls, börnum og öðrum að-
standendum sendi ég hugheilar sam-
úðarkveðjur. Vigfús B. Jónsson.
Kópavogi. Þau eiga þrjú börn.
Má um Þorkel Björnsson og
Önnu Eiríksdóttur konu hans
segja, að þau hafi átt barnaláni
að fagna.
Þorkell frá Hnefilsdal er svart-
hærður og móeygur, vel á sig
kominn bæði andlega og líkam-
lega og öllum ljóst, að þar fer
maður stórrar gerðar. Hvers-
dagsgæfur er hann og framúr-
skarandi samstarfsmaður. En
fastur er hann fyrir ef honum
þykir mjög á rétt sinn gengið og
getur þá orðið einarður og rök-
fastur málafylgjumaður.
En öllu öðru fremur er Þorkell
hamingjumaður, ágætlega kvænt-
ur og heimakær fjölskyldumaður,
vinsæll og virtur. Hann er veitull
á það lífsins yndi, sem felst í
græskulausum gamanmálum,
sögum og minningum. En á þeim
sviðum er jafnræði með þeim
hjónum. Þeim veitist öðrum auð-
veldara að lyfta áhyggjuþunga af
fólki og færa það á svið lífsgleð-
innar og láta það njóta með sér
hamingjustunda.
Öldungurinn frá Hnefilsdal,
Þorkell Björnsson, er enn hress
og kátur og áttatíu árin virðast
ekki hvíla þungt á herðum hans.
Um leið og ég þakka liðna tíð og
ágætar samverustundir okkar,
óska ég honum þeirrar hamingju,
að hann megi enn lengi fagna
hverjum nýjum degi.
Erlingur Davíðsson.