Dagur - 16.08.1985, Blaðsíða 9

8 - DAGUR - 16. ágúst 1985
16. ágúst 1985 - DAGUR - 9
Hann var úti íflekk að
snúa í sunnangolunni.
Með þriggja daga gam-
alt skegg á að giska.
Tók af sér eyrnahlíf-
arnar og brosti. ,Jið
leita uppi skemmtilega
viðmœlendur. Þá ætt-
urðu að fara annað, “
sagði hann er ég bar
upp erindið, að fá við-
tal við Böðvar Jónsson
á Gautlöndum í Mý-
vatnssveit.
En ég stóð sem fast-
ast við lúna traktorinn
og fékk að heyra und-
an og ofan af land-
námsmanninum Gauti
er bjó tilforna á Gaut-
löndum. Frá honum
segir í Hrana sögu
Hrings.
Við mœltum okkur
mót aftur um kvöldið.
Böðvar tók á móti okk-
ur og vísaði til herberg-
is síns. Kona hans
Hildur Ásvaldsdóttir
sinnti gestum sem voru
allmargir að Gaut-
löndum.
Langalangafi minn fluttist hingað
að Gautlöndum frá Lundarbrekku í
Bárðardal árið 1818 og síðan höfum
við búið hér fimm ættliðir í beinan
karllegg. Fyrstur var Sigurður
Jónsson, þá Jón, síðan Pétur, faðir
minn Jón Gauti og ég. Sonur minn
Jóhann er að hefja búskap með mér
og er þá sá sjötti.“
Að Gautlöndum eru húsakynni
mjög rúm, þar er hátt til lofts og vítt
til veggja. Alls er húsið fjórar hæðir.
Á þeirri efstu er gömul baðstofa sem
þau hjónin Böðvar og Hildur
Ásvaldsdóttir byggðu úr timbri úr
baðstofu torfbæjar, en í honum var
búið til ársins 1955.
„Þetta var stór bær, en ekki sér-
lega góður orðinn. Á sumrin lak
hann í rigningum, sérstaklega mið-
bærinn á milli framhússins og bað-
stofunnar. Þar sem þakið var sæmi-
lega bratt lak ekki.
Þegar við byggðum þetta hús árið
1955 ákváðum við að byggja bað-
stofu í enda hússins uppi á lofti. Hún
er reyndar nokkuð minni en gekk og
gerðist. Baðstofan er öll byggð úr
timbrinu úr gömlu baðstofunni. Sú
baðstofa var byggð árið 1974, þannig
að timbrið er orðið nokkuð gamalt.
Við merktum allt timbrið og röðuð-
um því eins upp og það var skratti
mikið verk. En vel þess virði!“
0 Draugar
í gamla bænum að Gautlöndum var
baðstofan í þrennu lagi, norðurhús,
suðurhús og miðbaðstofa. Fólkið
svaf í baðstofunni, en í framhúsinu
var gestaherbergi.
„Pað var talið að uppi á lofti fram-
hússins væri draugur. Menn urðu
varir við að þar var gengið upp stiga
með ókennilegum hætti. Einu sinni
var það að bóndi á næsta bæ gisti þar,
helvíti harður karl og hugaður. Um
nóttina vaknar hann upp við það að
verið er að ganga upp stigann og er
ekkert einkennilegt við það. Á leið-
inni upp var pallur og þar var
Böðvar í baðstofu sinni. Hér er hann með skjöld er var á leiði langalangafa hans, Sigurðar Jónssonar: Hér hvflir merkismaðurinn
Sigurður Jónsson, tvígiftur, tuttugu og þriggja bama faðir. . . Mynd:- HJS
0 Leiklistin
Við höfum leikið mikið hér í Mý-
vatnssveit og leikhefð er mikil. Það
var árið 1886 sem byrjað var að leika
hérna og það voru strax fullkomin
leikrit, ég nefni Maurapúkann eftir
Ara Jónsson. Mikið var um revíur og
skylt efni, en þó ekki eingöngu. Við
sýndum t.d. Tengdamömmu eftir
Kristínu Sigfúsdóttur árið 1949 og
1952 sýndum við Mann og konu og
fengum þá í fyrsta skipti leikstjóra
sem var Ingibjörg Steingrímsdóttir.
Eitthvað eftirminnilegt? Það er
margt, en ég get sagt ykkur frá því að
haustið 1963 fengum við Birgi Brynj-
ólfsson Jóhannessonar leikara til að
setja upp með okkur Allra meina bót
eftir þá Patrik og Pál. Birgir hafði
verið hjá okkur sumarstrákur í mörg
ár, en kom og setti þetta upp með
okkur. Við fórum með þetta verk til
Akureyrar og ég hygg að við séum
fyrsti leikhópurinn fyrir utan Leikfé-
lag Reykjavíkur sem sýndi á Akur-
eyri. Á Akureyri urðu sýningar
þrjár. Sú fyrsta var miðdegissýning
og var nokkuð vel mætt, en um
kvöldið var gjörsamlega sneisafullt
hús og svo var einnig á sýningu
kvöldið eftir. Þannig var líka á Húsa-
vík, á síðustu sýningu okkar þar vor-
um við búin að selja miða í hálft ann-
að hús og var þá ákveðið að hafa
miðnætursýningu. Á þeirri sýningu
var einnig alveg hreint fullt hús.
í fyrra vorum við með kynningu á
verkum Jökuls Jakobssonar. Við lék-
um smásögu og fyrsti þáttur Klukku-
strengja var leiklesinn, einnig frum-
fluttum við leikþáttinn Afmæli í
kirkjugarðinum. Sveinn Einarsson
fyrrverandi þjóðleikhússtjóri kom
hingað og flutti geysigott erindi um
Jökul.
0 Mýs og menn
Veturinn 1963 réðumst við í það
stórvirki að sýna Mýs og menn eftir
Steinbeck. Þetta er þriggja tíma verk
og aðalhlutverkin eru bara tvö,
Georg og Lenni. Ég lék Georg og
það mátti heita að ég væri inni á svið-
inu allan tímann.
Við fengum Ragnhildi Steingríms-
dóttur á Akureyri til að leikstýra. Ég
hringdi til hennar að bera upp erind-
ið. Já, já, hún var álveg til með að
leikstýra og spurði hvort við værúm
búin að ákveða leikrit. „Ja, það er
nú svona,“ segi ég. „Það er með hálf-
um huga að ég ber þetta upp við þig,
en okkur hefur dottið í hug að taka
fyrir Mýs og menn.“ Hún varð alveg
gjörsamlega orðlaus. Seinna fórum
við tveir inn eftir að hitta hana. Áður
hafði hún lesið söguna, en las nú yfir
leikritið. Hún hélt að við værum
snarvitlaus. En upp settum við þetta
og Ragnhildur var ægilega fín.
Við sýndum Mýs og menn í Frey-
vangi og þar fengum við geysigóðar
viðtökur og það var eftirminnileg
sýning. Þetta er mikið átakaverk.
Lenni er lítið þroskaður andlega,
ákaflega stór kraftajötunn og alltaf
að lenda í klandri eins og hann segir.
Hann ímyndar sér að þeir félagarnir
geti búið út af fyrir sig og lifað á kan-
ínum. Georg hefur tekið þennan
auðnuleysingja að sér og það endar
með því að hann verður að skjóta
hann. Áður en að því kemur er upp-
gjör á milli þeirra og á meðan á því
stóð þá gerðist eitthvað frammi í
salnum. Það var uppi fótur og fit, en
við héldum áfram að leika eins og
ekkert hefði í skorist. Á eftir fréttum
við að liðið hefði yfir konu og það er
ekki að segja ykkur af því að hún var
flutt alla leið til Kaupmannahafnar.
Ég hafði hálfgerðar áhyggjur af því
að hafa valdið konunni þessu tauga-
stressi sem olli þessu. Mér þykir
^einna vænst um þetta leikrit af öllum
þeim sem ég hef tekið þátt í, þetta er
falleg saga um mannleg örlög. Ein-
hver sú fallegasta sem ég hef lesið.
0 Ekkert blöff
Það er spennandi að fást við leiklist-
ina og ég hef lengi fengist við hana.
Alls hef ég leikið í fjórtán leikritum
og verið viðriðinn uppsetningu fjölda
leikrita. Þegar maður er að leika er
ekki hægt að stóla á neitt nema sjálf-
an sig. Og það er heldur ekki hægt að
blöffa. Það verður að láta allt af
hendi. Þetta er mjög krefjandi og
vegna þess hversu krefjandi þetta er
þá er það spennandi.
Jú, jú, því er ekki að neita, þetta
hefur tekið óskaplegan tíma frá bú-
skapnum. Ég get sagt ykkur eina
sögu af því. Ragnhildur Steingríms-
dóttir sem leikstýrði fyrir okkur sagði
frá því einhvers staðar, að Mývetn-
ingar væru heldur betur klárir. Þeir
væru svo á kafi í leiklist og félagsmál-
um að þeir mættu ekkert vera að því
að hugsa um kindurnar. Ef þær yrðu
veikar, þá væru þær bara skotnar!
Hikuðu ekki við það!
Og það er reyndar sannleikurinn
að einu sinni skaut ég veika kind. Ég
nennti ekki að standa í því að gefa
henni meðöl því ég var viss um að
það myndi ekkert þýða. Þessi saga
gekk fjöllum hærra hjá Leikfélagi
Reykjavíkur á sínum tíma.“
Á Gautlöndum eru rúmlega þrjú
hundruð kindur og tólf til fjórtán
kýr. Böðvar og sonur hans Jóhann
eru að byggja fjós fyrir sextíu og
fjóra gripi. Það er áætlað fyrir tutt-
ugu og fjórar mjólkurkýr og um
fjörutíu kálfa og geldneyti. Við
spyrjum Böðvar hvort það gangi upp
að vera að stækka við sig á þessum
tímum.
„Nei, ég er að gera hluti sem ég
má ekki gera. Mér var gefið leyfi til
að stækka fjósið og þá segi ég að
ergóið sé að ég verði að fá kvóta. Það
er galli á þessum þætti landbúnaðar-
málanna að okkur er sagt að fram-
leiðslan sé of mikil og við sjáum það
sjálfir. Samt sem áður er fólki leyft
að byggja umfram þarfir. Ég á við að
ráðunautarnir leyfa okkur að byggja,
en þeir sem stjórna framleiðslunni og
kvótanum eru ekki hafðir með í
ráðum. Það er eitthvert sambands-
leysi á milli þessara aðila. Mjólkur-
framleiðsla hefur dregist saman í
Þingeyjarsýslum og því var auðsótt
mál að fá að byggja stærra fjós. En
auðvitað á ekki að leyfa mér né nein-
um að stækka við sig nema með fullu
samkomulagi framleiðslustjórnarinn-
ar. Ef ég fæ að byggja verður um leið
að tryggja mér aukinn kvóta svo ég
geti einhvern veginn unnið upp í
fjárfestinguna.“
0 Grisjupokarnir
Þá er það lambakjötið. Við förum að
ræða hvort ekki sé möguleiki á að
selja lambakjöt sem villibráð á
Bandaríkjamarkað.
„Það hefur verið reynt. í sjö ár var
ég í samtökum Búvörudeildar Sam-
bandsins og þar var verið að vinna í
þessum málum. Gerðar voru nokkr-
ar kvikmyndir og heilmargar auglýs-
ingamyndir þar sem syndar voru
myndir frá íslandi. Valdir voru fal-
legir staðir á landinu og hið tæra
loftslag og blátæra vatn okkar var
sýnt og í texta var þess getið hversu
ómengað þetta væri. Teknar voru
myndir af fé upp til fjalla og að lok-
um var sýndur fjöldi rétta úr lamba-
kjöti. Þessu var svo fylgt eftir og einn
okkar færustu matreiðslumanna,
Hilmar Jónsson fór til Bandaríkj-
anna og sýndi matreiðslu kjötsins.
Undantekningarlaust voru allir hrifn-
ir af þessu. En það er tvennt sem á
strandar. Flutningur til Bandaríkj-
anna er mjög dýr, en samt engin
ástæða til að gefast upp fyrir því. En
það eru verndartollarnir sem settir
eru á kjötið sem koma í veg fyrir að
við getum selt okkar kjöt erlendis. í
Bandaríkjunum er boðið upp á kjöt
frá Nýja-Sjálandi og Ástralíu sem
boðið er niður. En við verðum að
gera okkur grein fyrir því að það kjöt
er allt annar matur en við bjóðum.
Við bjóðum villibráð og lúxusmat.
Sjá næstu síðu.
Böðvar á Gautlöndum í helgarviðtali:
, fylú hœzt að
amttnem
sjalfan
stansað, en svo var haldið áfram upp
efri tröppurnar sem voru nokkuð
færri. Síðan verður hann ekki var við
neitt fyrr en komið er upp á loftið,
þá er staðnæmst og hann heldur að
gengið sé í hinn enda loftsins. En eft-
ir smá stund er hurðin hjá honum
opnuð. Þetta var í desemberbyrjun
og kolniðamyrkur. Honum finnst al-
veg áreiðanlegt að gengið sé inn á
gólfið. Hann gerir sér enga grein fyr-
ir hvað þetta muni vera, en finnst
sem þetta sé ekki eðlilegt. En það
hvarflaði ekki að honum fyrr en þessi
vera eða óvera var komin inn á gólfið
hjá honum að ekki væri allt með
felldu. Segir hann þá: Hver er þar?
Það er ekkert ansað. Rís þá maður-
inn, sem var smiður og með gríðar-
lega hnefa, á fætur og lemur bylm-
ingshögg í borð sem þarna var og
hrópar: Hver er þar? Þá heyrir hann
að gengið er fram fyrir dyrnar og
þeim lokað. Og síðan ekkert meir,
engar skýringar. Ég tek enga ábyrgð
á þessari sögu, en maðurinn var
strangheiðarlegur og trúði ekki á
drauga. Þeir voru nokkuð margir
sem heyrðu þarna fótatak, en ég varð
aldrei var við neitt slíkt.
0 Álfar
Ég hef hins vegar séð ljós og hygg að
til séu álfar. Ekki hef ég orðið var við
álfa, en tel mig hafa séð ljós.
Einhverju sinni var ég staddur á
Skútustöðum og með mér var Jón
Þorláksson bóndi á Skútustöðum.
Þetta var um ellefuleytið að kveldi í
febrúarmánuði, það var norðvest-
angola og tunglið óð í skýjum. Ég
var hjá prestinum á Skútustöðum og
hafði verið í öðru húsi um kvöldið,
en var á leið heim. Þegar við komum
út stöldruðum við smá stund, höfum
líklega gengið út undir vegg að pissa
eins og siður var í þá daga. Við
horfðum niður að ásunum eða háls-
unum sem eru hér ofan við áður en
beygt er hingað niður að Gaut-
löndum. Þegar komið er upp að
krossgötunum á hálsinum er gríðar-
lega stór steinn í melnum. Þennan
stein kölluðum við alltaf álfasteinn.
Þar sem við erum að horfa niður að
hálsinum þá sjáum við ljós. Við
hugsum okkur að þar myndi maður
á ferð með lugt að leita að skíðaslóð
sinni. Samt var tunglskin, en stund-
um dró fyrir. Þó var aldrei dimmt og
hann hefði ekki þurft ljós til að finna
slóðina. Á þessum tíma gengu menn
iðulega með ljós þegar vitað var að
skíðaslóðir stóðu opnar að vetrinum.
Jæja, við tókum mið og sáum að ljós-
ið hreyfðist aldrei, hvorki áfram, til
norðurs eða suðurs. Og ég segi þá við
Jón: Ja, nú held ég að þetta sé rétt
við álfasteininn. En þar sem við vor-
um ekki klárir á því þarna í tungl-
skininu hvort ljósið var sunnan eða
ofan við steininn tókum við mið og
ætluðum að líta eftir því daginn eftir
ef veður yrði bjart. Það reyndist vera
og þá kom það fram sem við héldum
að ljósið var á nákvæmlega sama stað
og steinninn.
Kannski eru til á þessu aðrar
skýringar, ég veit það ekki. Þó er úti-
lokað að þetta hafi verið stjarna, því
ljósið bar í ásana en var ekki fyrir
ofan þá. Nú, þá gat verið að um
hrævarelda væri að ræða, en ég held
að svo hafi ekki verið. Hrævareldar
vara stutt og eru á flökti.
Annars er ábyggilega ekki mikið
um álfa á þessu svæði. Við búum á
nýju landi og erum þar sem land er
að gliðna. Hér koma upp eldsumbrot
og álfar halda sig ekki í hraunum,
það er alveg útilokað. En álfar eru til
held ég, þó ekki séu þeir hér.
Ég er líka nokkuð hjátrúarfullur.
Það er steinn í gili hér rétt fyrir ofan
bæinn og ég myndi aldrei hrófla neitt
við honum eða í kringum hann. Þess-
um steini fylgir engin sögn, en maður
hefur samt einhverjar hugmyndir um
að þarna sé eitthvað.
0 Ekki of raunsœr
Það borgar sig ekki að vera of raun-
sær. Þá leyfir maður sér ekki að
ímynda sér neitt. Við verðum að
leyfa okkur að skapa okkur ævintýri.
Menn verða líka síður rómantískir ef
þeir eru mjög raunsæir. Ég man eftir
því í gamla daga að þegar gott var
veður horfðum við mikið suður til
fjallanna. Þar er mikil auðn og upp-
fokið land og stundum gusu upp
miklir reykjarstrókar. Það var ekki
annað en hvirfilbylur í söndunum
eða heljarmikið moldrok. En þegar
hvirfilbylurinn þaut eftir söndunum
þá leyfði maður sér að halda að
þarna væru menn á ferð. Annað
hvort að koma sunnan yfir Sprengi-
sand eða þá sem var ennþá meira
spennandi að þetta væru útilegu-
menr.. Því þarna inn frá voru eitt
sinn útilegumenn, í Hvanna- og
Herðubreiðarlindum, Fjalla-Eyvind-
ur og Halla fundust þarna uppi á
öræfum og voru flutt ofan í Reykja-
hlíð.
Böðvar á Gautlöndum. í efra húsinu býr Böðvar ásamt konu sinni Hildi Ásvaldsdóttur og sonum.
árinu 1874, en það timbur var í gömlu baðstofunni að Gautlöndum.
Á efstu hæðinni hafa þau hjónin látið innrétta baðstofu úr timbri frá
Mynd:- mþþ