Dagur - 17.12.1985, Blaðsíða 7

6 - DAGUR - 17. desember 1985
17. desember 1985 - DAGUR - 7
„Huldufólkstrú var
mikil á Dalvík“
- segir Jóhann S.
„Það er aldrei hægt að segja
um það fyrirfram, hvort fram-
hald verður á þessum
skrifum,“ sagði Erlingur
Davíðsson, rithöfundur, en nú
er 14. bindi af „Aldnir hafa
orðið“ komið út og 5. bindið
úr bókaflokknum „Með reist-
an makka“. Ekki þarf að fara
mörgum orðum um þessi rit,
svo kunn eru þau orðin og
vinsæl. Báðar bækurnar eru
með stærra móti að þessu
sinni, „Aldnir“ 384 blaðsíður
og „Makkinn“ 288 blaðsíður.
Forsíðumyndin á hestabókinni
er af Penna, Magna í Árgerði,
frægum hesti. Erlingur gat þess í
stuttu spjalli að hann vissi ekki til
þess að annar hestur ætti sérstak-
an sumarbústað. Penni á sumar-
hús, einn út af fyrir sig, sem girt
er sérstaklega og þar er ríki hans.
Hann er alveg sérstaklega þrifinn
í umgengni. Erlingur sagði að sér
hefði verið sagt að svo hreinlegt
væri í sumarhúsinu hans Penna
að það væri engin frágangssök að
leggjast þar á gólfið. Hann hefði
farið og litið á herlegheitin og
komist að raun um að lítið hefði
verið ofsagt í þessum efnum. í
sumarhúsi Penna er ekki þessi
dæmigerða hesthúsalykt, enda er
aldrei migið og skitið þar inni.
Þar er fjalagólf eins og í baðstof-
um í gamla daga og einu óþrifin
eru svolítið ryk úr heyinu. Dyr-
um sumarbústaðarins er aldrei
lokað, nema þegar merar koma í
heimsókn. Þær áttu það til að
sóða út húsakynni Penna. Frá
þessu er meðal annars sagt í bók-
inni „Með reistan makka“.
En við ætlum að grípa niður í
kafla í bókinni „Aldnir hafa
orðið“, og sá sem þar talar er
Jóhann S. Sigurðsson, formaður
frá Dalvík:
„Huldufólkstrú var mikil á
Dalvík í æsku minni og ýmsar
sagnir heyrði ég um huldufólk
þótt ég yrði ekki svo frægur að
sjá það.
Skammt ofan við Háagerði er
Melrakkadalur. Þar er skál ein og
í henni stór steinn, nefndur
Kirkjan. Þar bjó huldufólk, eða
svo var mér sagt. Strákar klifruðu
upp á Kirkjuna, en fyrst þegar ég
man tókst mér það ekki. Oft var
mikið af berjum á þessum slóð-
um, ekki síst í kringum Kirkjuna.
Fór ég þangað margar ferðirnar,
bæði með systkinum mínum og
leikfélögum.
Einu sinni fórum við Rósa syst-
ir og einhver sá þriðji upp í Mel-
rakkadal til að tína ber því nóg
var af þeim. Stundum vildu nú
berin lenda upp í manni í stað
þess að fara í berjafötuna.
Mikið er af grjótinu í Mel-
rakkadal. Á einum stað er flatur
steinn og þar gafst á að líta. Við
sáum þar marga súkkulaðibita,
rúsínur og brjóstsykur af ýmsum
gerðum.
Fyrst horfðum við á þetta, al-
veg agndofa af undrun en einnig
af aðdáun. Strax kom okkur
huldufólk í hug og það varð til
þess að við þorðum ekki að sann-
reyna ágæti þess, sem við nú
höfðum fyrir augunum og stóð-
umst allar freistingar.
Móðir okkar hafði oftar en
einu sinni sagt okkur að huldu-
Sigurðsson m.a. í kaflanum um hann
í „Aldnir hafa orðið“
fólk væri til. Aðrir kunnu frá
huldufólki að segja og þeir voru
svo miklu fleiri, sem sögunum
trúðu en hinir. Og þeir hinir
sömu trúðu þá auðvitað einnig
því, að huldufólkið væri til.
Hvernig mátti annað vera? Sann-
leikurinn var sá, að þótt ég tryði
hverju orði móður minnar, trúði
ég einnig mörgum öðrum og vissi
því hvorki upp né niður í þessu
máli, hlaut þó fremur að hallast
á sveif með „trúuðum“.
Við trúðum varla okkar eigin
augum og það var þess vegna,
sem ég snerti varlega einn súkku-
laðibitann með einum fingri.
Hann hafði að nokkru bráðnað í
sólarhitanum þarna á steininum
og sat fastur.
Við sögðum ekki aðeins móður
minni söguna um veisluborð
huldufólksins, heldur hverjum
þeim er hafa vildi og margir
hlustuðu með eftirtekt á frásögn
okkar.
Síðar fréttum við, að nokkur
ungmenni hefðu lagt leið sína
upp í Melrakkadal fyrir skömmu
og þá lagt á borð fyrir huldufólk,
eins og þau nefndu það, til þess
sjálf að fá úr því skorið með
óyggjandi vissu, hvort þarna væri
raunverulega huldufólksbyggð.
Fólkið raðaði góðgætinu á flatan
stein í trú á það, að huldufólkið
gerði sér að góðu. Þannig var nú
huldufólkstrúin heima á þeim
árum, a.m.k. hjá mörgum.
En þegar við heyrðum þessa
sögu, hlýt ég að játa, að huldu-
fólkstrú mín dofnaði verulega.
Það var svo sem ekki í fyrsta sinn
sem hún mamma vissi betur en
aðrir.
En þessar nýjustu fréttir urðu
til þess, að við fórum hið snarasta
upp í fjall, gengum í Melrakka-
dal og komum að ósnertu veislu-
borðinu. En nú vorum við ekki
feimin við góðgætið og gerðum
okkur góða veislu, einhverja þá
bestu sælgætisveislu sem ég man
eftir!
Við tókum upp á mörgu,
krakkarnir í Háagerði og kotun-
um í kring, enda þurfa börn og
unglingar alltaf að hafa eitthvað
fyrir stafni.
Við höfðum fregnir af því
bræður, að hægt væri að dáleiða
hænsni og ræddum um, að gaman
væri að gera tilraun með þetta á
hænsnunum móður okkar. Hæn-
urnar voru sjö eða átta og með
þeim skrautlegur hani.
Einu sinni sem oftar var þeim
gefið korn á hlaðinu heima. Við
hófum þá tilraun okkar með dá-
leiðsluna, gripum eina og eina
hænu, strukum nokkrum sinum
með handarjaðrinum um háls
hennar og lögðum hana síðan á
hliðina. Þannig fórum við með
allar hænurnar og þær lágu eins
og steindauðar, nema þær depl-
uðu augum, eins og þær einar
gera. Þá var nú aðeins haninn eft-
ir og við ætluðum okkur að dá-
leiða hann líka, en hann var
styggur og lét okkur ekki ná sér.
Eltum við hann í kringum bæinn
og hann hafði hátt.
Amma mín heyrði lætin í
okkur, kom út í dyrnar og leist
ekki á. Hún sagði:
„Guð almáttugur hjálpi ykkur
drengir. Hvað eruð þið eiginleg
að gera við hænurnar? Hvað
haldið þið að hún mamma ykkar
segi?“
Við vissum það nú ekki en ekki
þótti okkur það gott, ef móðir
okkar kæmi nú út, stæði okkur að
verki og færi að skamma okkur.
Um leið og amma fór inn til að
klaga okkur fyrir mömmu, flýtt-
um við okkur að snúa öllum hæn-
unum við og þá spruttu þær upp,
ein af annarri og fóru samstundis
að tína. Þeim varð ekki meint af
svæfingunni. Þegar móðir mín
kom út á hlað til okkar, dálítið
þung á brúnina, sá hún ekkert
óvenjulegt. Hænurnar voru hinar
sprækustu og haninn var montinn
eins og venjulega og hafði honum
ekki orðið meint af hlaupunum.
Þær voru andaktugar yfir öllu
þessu, mamma og amma, en
sögðu ekki margt. Móðir mín
sagði að lokum, að við mættum
ekki ónáða hænurnar því þá
hættu þær að verpa og þá fengj-
um við engin egg. Við lofuðum
að láta þær í friði og efndum það,
enda höfðum við komist að raun
um sannleiksgildi dáleiðsluað-
ferðarinnar.
Messuferð að Völlum
Áður en ég náði fermingaraldrin-
um bar það til sumardag einn í
góðu veðri, að ég og nágranni
minn, Þórhallur Arnórsson á
Upsum, ákváðum að fara til
messu að Völlum næsta sunnu-
dag. Ekki var það þó trúarþörfin,
heldur ævintýraþráin, sem var
undirrót þessarar fyrirætlunar.
Nágranni minn, sem jafnframt
var jafnaldri minn, fékk lánaða
gráa hryssu föður síns og ég fékk
lánaðan Bleik föður míns og voru
þá báðir sæmilega vel ríðandi.
Sunnudagurinn rann upp með
blíðu veðri og árdegis sóttum við
hestana og bjuggum okkur til
ferðar eftir því sem efni stóðu til
og best við kunnum. Engin brú
var enn komin á Svarfaðardalsá,
en okkur var vísað á vað eitt,
ekki langt framan við Árgerði og
þegar þangað kom voru reiðskjót-
ar okkar mjög fúsir að fara þar
yfir og við sáum það bæði og
fundum, að við vorum á réttum
stað, enda staðfestu hestarnir
það. Áin var vel í kvið og gátum
við kreppt fætur okkar svo mikið
að við blotnuðum ekki. Riðum
við svo fram í Velli.
Margt fólk var þegar komið á
kirkjustaðinn þegar okkur bar að
garði og komu flestir ríðandi eins
og við en aðrir á tveim jafnfljót-
um.
Ekki þekktum við aðra kirkju-
gesti en nokkra bændur, sem við
höfðum séð í kaupstaðarferðum
á Dalvík. Og ekki vissum við
hvað við áttum að gera við hest-
ana. Góður staur nærri kirkjunni
varð okkur til bjargar því við
sáum strax, að þar gátum við
bundið reiðskjóta okkar á meðan
guðsþjónustan stæði yfir. Þarna
tylltum við klárunum og ætluðum
síðan að ganga í kirkjuna eins og
aðrir.
En áður en af því varð, varð
mikið uppistand meðal hunda
milli leiða. Okkur þótti þetta vert
frekari athugunar, gengum þar
að og sáum að hundarnir, heill
sægur, rifust um Petit-súkkulaði,
stórt og mikið stykki.
Þar fer góður biti í hundskjaft,
hugsuðum við víst báðir. En
súkkulaðistykkið var enn heilt
nema annar endinn var eitthvað
nagaður og umbúðirnar rifnar.
Við ræddum um, hvort við ætt-
um að blanda okkur í samkeppn-
ina og stóð hugur okkar mjög til
þess. En þá mundi ég eftir því að
hundafár hafði gengið f Svarfað-
ardal og margir hundar drepist úr
því. Kom hik á okkur og við
hugsuðum okkur tvisvar um.
Ekki vildum við sýkjast af hunda-
fári. Hins vegar var annar endinn
á súkkulaðistykkinu stráheill!
Endirinn varð sá, að við
steyptum okkur í samkeppnina
og vorum búnir að góma súkku-
laðið eftir fáein augnablik og
stóðum nú með það í höndunum.
Við þurrkuðum þann enda
súkkulaðisins með grasi, sem
nagaður var, en gerðum okkur í
hugarlund ágæti hins endans.
Óttinn við hundafárið kom þó í
veg fyrir að við leggðum okkur
góðgætið til munns.
Á samri stund varð okkur
ljóst, að við vorum komnir í
ógöngur, en datt þá það snjall-
ræði í hug að losa okkur við
súkkulaðið á þann hátt, að gefa
það einhverjum. Þá værum við
lausir allra mála. Því var þó ekki
að neita, að með því var verulega
fórnað af okkar hendi.
Kirkjugestir sem staðið höfðu í
smáhópum úti undir kirkjuveggj-
um, gengu nú í kirkju sína, enda
kominn messutími, gott ef ekki
var búið að hringja inn. Þá kom-
um við allt í einu auga á unglings-
pilt, er stóð einn sér og virti fólk
fyrir sér eins og við.
Heilsuðum við honum og tók
hann vel kveðju okkar. Við gáf-
um honum súkkulaðið og hann
þakkaði okkur hjartanlega og
hafði naumast lokið því er við
skutumst inn í kirkjuna, sam-
ferða körlum og konum úr sókn-
inni. Við settumst nálægt dyrum
og létum fara lítið fyrir okkur.
Séra Stefán Kristinsson á Völl-
um, hinn virti prestur og skör-
ungur flutti guðsþjónustuna. Því
miður man ég ekki neitt úr ræð-
unni því ekki höfðum við setið
lengi á kirkjubekk, þegar það
rann upp fyrir okkur, að ungi
maðurinn kom ekki inn í kirkj-
una. Kannski var súkkulaðið
bráðdrepandi. Við hvísluðumst
á um þetta og við það magnaðist
ótti okkar um allan helming. En
hvað gátum við gert til að bjarga
piltinum? Við þorðum ekki að
hreyfa okkur og ganga út til að
ná í piltinn og vara hann við. Það
var svo áberandi og mikill dóna-
skapur að standa upp undir
messu og ganga út.
Við gátum ekki annað gert, en
beðið Guð að bjarga lífi piltsins.
í hvert sinn er presturinn fór með
bænarorð, tókum við undir þau
með sjálfum okkur og reyndum
að stilla þau inn á fyrirbænir
vegna piltsins með súkkulaðið, ef
hann væri ekki þegar kominn
með hundafár eða dauður.
Sjaldan hef ég kvalist eins mik-
ið og þennan dag í Vallakirkju og
feginn varð ég þegar messu lauk.
En ég kveið því þó að koma út og
rekast þar kannski á piltinn, sem
að öllum líkindum væri orðinn
fárveikur eða þegar liðið lík, sem
var sennilegra.
Með hjartslætti og sektar-
kennd í hjarta gengum við út í
sólskinið. Því varð ekki frestað
sem fram átti að koma, hafði
okkur verið kennt.
En það fyrsta sem við sáum,
var pilturinn margnefndi með
bros á vör. Hann hafði næstum
lokið við súkkulaðistykkið, átti
aðeins eftir tvo eða þrjá munn-
bita. Kvíði okkar breyttist í fögn-
uð og var sem þungu fargi væri af
okkur létt. Pilturinn kom þegar
til okkar og þakkaði okkur á ný
fyrir hina góðu gjöf.
Síðan gengum við til hesta
okkar og bjuggumst til heimferð-
ar.“
Safnahúsið á Húsavík:
Sýning Rögnu Hermannsdóttur
og Asrúnar Aðalsteinsdóttur
Um helgina var haldin sýning í Safnahúsinu á Húsavík. Ragna Hermannsdóttir, sem fædd er á Stóruvöllum
í Bárðardal, sýndi þar grafíkmyndir.
Ragna sem fædd er 1924 lauk stúdentsprófi 1979 og hefur síðan stundað myndlistarnám af kappi í
Bandaríkjunum og Myndlista og handíðaskóla íslands og nú er hún við þriggja ára nám við Listaakadem-
íuna í Amsterdam.
Einnig sýndi Ásrún Aðalsteinsdóttir og voru flest verk hennar tauþrykk. Enda lærði Ásrún tauþrykk sem
sérnám við myndlistaskólann. Hún býr að Hlíðskógum í Bárðardal og þar er hún að opna vinnustofu.
Nokkur verk seldust á sýningunni, en aðsókn var dræm.
Ljósavatn og Bjöm Þórhallsson
Þar sem Ljósavatnsskarðið opnar sitt
gullna hlið austur í gegnum fjallgarð-
inn en höfuðáttir tapa máli og merk-
ingu og verða í tali manna „hérna
megin“ eða „hinum megin“, en þar
sem tengjast handabandi byggðirnar
allt frá Eyjafirði til Austurfjalla, er
Ljósavatn. Þar í lægðinni birtist það
manni og nokkuð óvænt.
Nafnið eitt nægir til að nema
staðar, hvað þá ef fjöllin speglast í
fletinum undir hvíldarnótt, ellegar
stíga sem endurnærð upp í himin
sinn á sólskinsmorgni.
Hér á mörkum skarðs og dala hillir
hið forna og nýja höfuðból, sem líka
heitir Ljósavatn. Þar inn með brekk-
unni, þar sem Bárðardals er orðin
landafræðin, stendur þessi bær undir
háu fjalli.
Héðan lá eitt sinn í órafjarlægð
þráður á milli bæja. Þorgeir Ljós-
vetningagoði átti móður þá er var
sonardóttir Gnúpa-Bárðar á Lundar-
brekku, að lesa má af bók. Bárður
flutti með búfé sitt um Vonarskarð
suður, en ekki með búsældina að
kveðið var um, en Þorgeir fór á Þing-
völl og mælti fram á Alþingi þau orð
sem einna þyngst eru metin í sög-
unni: „Vér skulum allir hafa ein lög
og einn sið, því ef vér slítum í sundur
lögin munum vér einnig slíta
friðinn." Svo einfalt var það þá að
stöðva ófrið á Alþingi, ef rétt er frá
sagt, en mun nú hafa verið í umræð-
um á nýloknu kirkjuþingi hvernig
minnast bæri.
Því orkar svo mjög á hug manns nú
á haustdögum stuttum höfuðbólið
Ljósavatn, frægðarsaga staðarins að
fornu og nýju, hvað manni hafði ver-
ið um kennt og hverjar minningar
hafa orðið til tengdar eigin reynslu,
að Björn Þórhallsson, sá merkilegi
maður, tengdur þessum stað um
meira en 60 ára ævi, hann andaðist
25. október næstliðinn á sjúkrahús-
inu á Húsavík. Þó það væri öllum
grátlegt harmsefni þegar slíkur mað-
ur var orðinn veikur varð það ekki
meira en söknuður og tregi þegar
hann hvarf frá kvölinni.
„Hér á Ljósavatni var lengi höfuð-
staður sýslunnar, líkt og Oddi á
Rangárvöllum," segir Jón fræðimað-
ur í Ystafelli í sinni sagnfræðibók, og
hann vitnaði til hinna fjölmörgu
götutroðninga þar um breiðar grund-
ir og rekja mætti aftur til goðans
fræga, og finna mætti þar hoftætlur
og síðan kirkjugrunna. En hér eru
engar bátabrekkur eða drkkingarhyl-
ir nema þar sem úðann leggur frá
Goðafossi við Ljósavatnsland þar
sem heiðnum guðatáknum var kast-
að fram af brún, og tröllum að auki,
að sagan segir.
En hverjir voru svo þessir undra-
menn, sem dvalið hafa þar á höfuð-
bólinu næstliðin eitt hundrað ár?
Björn Jóhannsson og Kristín,
kona hans, Benediktsdóttir, prests í
Múla, keyptu Ljósavatn árið 1884 og
voru þau bæði nánir afkomendur
Kristjáns á Illugastöðum, en við
hann voru iíka í sterkum ættartengsl-
um þrír langfeðgar, sem búið höfðu
á Ljósavatni næstliðin 100 ár á undan
Birni, „allir hinir mestu héraðshöfð-
ingjar“, segir Jón í Ystafelli.
Og svo voru forlagatengslin mér
notaleg að Karl Emil Friðriksson, afi
minn, fæddist inn til þessa fólks árið
1855 og var fóstraður þar upp hjá
Sigurði Guðnasyni og konu hans,
Björgu, sem var systir Hólmfríðar,
móður Karls, en hann ávann sér þar
manndóms- og virðingarstörf.
Björn Jóhannsson byggði stóra
timburhúsið handa sínu heimili, og
var það fyrir nokkrum árum dregið
af grunninum í heilu lagi til þess stað-
ar er sjá má það, vegna annars mikl-
um mun stærra húss sem þeir byggðu
á staðnum, bræðurnir Hreinn og
Björn Þórhallssynir og verður síðar
að vikið.
Og enn byggir Björn Jóhannsson,
timbursmiður og kirkjubóndi, og nú
kirkjuna, sem enn stendur þar, bráð-
um 100 ára gömul, óskekkt á grunni
sínum og bíður valkosta, verður
endurbætt, máski vent til eftir höf-
uðáttum, sem hún ekki fékk stefnu af
þegar smíðuð var, og fagurgerðan
turn, þann sem Björn ætlaði henni
líka, en ekki varð. Það gengu upp
peningar á þeirri tíð við að inna af
hendi stórvirki, þó ekki hétu dollar-
ar, rúblur eða pund eins og erlend
lán hundrað árum síðar. Rís kannski
minningarkirkjan - aldamótakirkjan
- Þorgeirskirkjan, sem mörgum
finnst við hæfi að ein þjóð ætti hlut
að, en á sér nú þegar sjóðstofnun,
tengda nöfnum gefenda en bundna
hugsjón og merkum, einstæðum at-
burði. - En tíminn líður á Ljósa-
vatni.
Þau hjónin, Jenný Karitas Björns-
dóttir og Þórhallur Björnsson, flytja
að Ljósavatni árið 1924, ekki auðug
af lausafé en áttu sér þetta höfuðból,
með nokkrum þreytublæ eftir misæri
mikil, og sett á leigu um árabil en
hefir heimt þau heim.
Þó er þetta ekki rétt með öllu, því
Tómas Björnsson, kaupmaður á Ák-
ureyri, átti hálfa þessa föðurleifð
þeirra bræðra, og snemma vissi ég
það um Tómas og hann afsannaði
það sem ég annars las oft ungur af
blaði og enda oft síðan, að kaup-
menn væru eitt af því sem þyrfti að
varast umfram annað.
Það er skemmst um að segja að
þau Jenný og Þórhallur urðu strax
héraðskunn eins og jörð þeirra hafði
löngum verið, ekki aðeins af þeim
persónutöfrum sem þau báru með
sér og voru þeirra einkenni, heldur
miklu fremur hvernig þau brugðust
við viðfangsefnum sínum, sem þau
völdu sér og þeim voru falin.
'Þórhallur var lærður og æfður
listasmiður. Þess utan var hann meir
en drátthagur, því hann var listmál-
ari, þó ekki bærist á. Eitt sinn hafði
hann hafið nám í dýralækningum og
kynntist þá jafnvel fátækt og sulti.
En frægastur varð hann af eljustarfi
og listfengri kennslu sinni og stjórn
á smíðadeildinni við Laugaskóla um
áratuga skeið. Og má enn sjá og
finna þann menningarstraum, sem
hann vakti frá strönd og inn til dala,
á þeim árum þegar naumast var til
stólkríli að skjóta undir gest sem að
garði bar, en þar allt í einu kominn
armstóll með flúri, sem unglingsmað-
ur hafði smíðað á Laugum.
Annað varð starf Jennýjar á Ljósa-
vatni, þar sem hún gætti landsíma-
stöðvar um nokkur ár, einnar af sára-
fáum í strjálbýlinu. Líka var þar við-
komustaður landpósta, með hesta-
hóp og samferðafólk og sífelldar
gestakomur, tengdar staðnum og
störfum þar. Og deila með mönnum,
gestum og gangandi, heimamönnum
og ungum börnum, öllu til fæðis og
klæða og aðhlynningar, ef til vill út-
deilt hér á kirkjustaðnum hinu
raunsanna sakramenti. Og verður að
teljast lífshamingja gömul meðhjálp-
ara í minningum sínum að hafa
kynnst slíku fólki.
Hver var hann svo, þessi Björn
Þórhallsson, sem fluttist 7 ára bjartur
sveinn að Ljósavatni með foreldrum
sínum árið 1924. Ólst þar upp, elstur
fjögurra systkina sinna, þriggja
systra og eins bróður. Dó frá okkur
öllum hinn 25. október síðastliðinn,
var lagður í vígða mold sinnar
heimajarðar hinn 2. nóvember, nærri
eins og táknstafur í helga sagnabók
staðarins? Hver getur svarað því el-.
staðarins? Hver getur svarað því ell-
egar skilgreint þá staðreynd sem
Hann var kannski fugl sem flaug
um víðáttur, - söngfugl, sem
flaug með hljóminn innra með
sér í brjóstinu, frá hugskoti sínu
til hjartans, til annarra hreiður-
búa að hlýja þeim og færa ljós.
Þegar Bjarni Runólfsson frá
Hólmi í Landbroti fór um Þing-
eyjarsýslu, þar á meðal um ná-

grenni Ljósavatns, til að byggja
heimilisrafstöðvar við bæjarlæk-
ina, var Björn á Ljósavatni að-
eins 11 ára gamall, en Bjarni í
Hólmi þegar orðinn þjóðsagna-
persóna sem kom við á bæjum í
skyndiferð. Hann mældi fallhæð
og vatnsmagn lækjarins eða ár-
innar, með vasaúrið sem teljara í
lófa sínum eða í mosahreiðri þar
á bakkanum, fór heim og smíð-
aði þessa aflstöð að öllu nema
rafalnum. Notaði gjarnan efni úr
strönduðu kaupfari þar á sandin-
um. Bjó sér sjálfur í hendur
smíðatólin, mætti á næsta vori
með allt saman, og mælti fram
úrslitaorðið með einu handtaki, -
og það varð ljós. Það lýsti upp
umhverfið, bægði frá kulda, ótta,
einstæðingskennd og bölsýni,
breytti hryggð barnsins í bros.
Þannig var einmitt Björn Þór-
hallsson. Hans tími var kominn,
og hann tók tækninni fagnandi,
tileinkaði sér ábendingar hennar
og lausnir en trúði henni ekki fyr-
ir kröfugerð sér til handa nema í
hóflegum mæli.
Sá sem fékk að lifa það var
hamingjumaður. Hann tók að
aka um vegi og vegleysur íslands,
allar götur með ströndum fram
og innst til dala um flestar sýslur
landsins til að byggja aflstöðvar
ljóss og hita. Hann sinnti kalli
hvaðan sem kom og frá hverjum
sem var. Og þó hann ætti þátt í
margri frumsmíð og hugkvæmnis-
verki stóð hann sífellt í viðgerð-
um, innti af hendi marga dverga-
smíði, gerði sem nýtt margt það
sem aðrir töldu ónýtt.
Með ólíkindum voru afrek
þessa manns svo mörgum kæmi í
hug afrendur kraftajötunn, met-
hafi í keppnisgreinum ef þeir
vissu ekki um annað, en það voru
ekki hans greinar. Hann hefur
varla boðið nokkrum manni til
átaka, síst þeim er við litlu mátti,
sem hefir hent stundum annarrar
gerðar menn.
Af brjóstviti og áunnum lær-
dómi svo nærri stæði fullkomnun,
að valda verkefni, sem sérfróðum
gat orðið erfitt úrlausnar. Þannig
talaði þjóðtrúin. Hann var kom-
inn ! þjóðsagnaskrá, númerslaus
- án orðu. Ef til vill var hans
gamla þríliða í lífsreikningi: Trú,
von og kærleikur. Sú dregur oft
langt þeim sem vilja og kunna.
Vissulega er þó notalegt til að
vita að Björn væri efnalega sjálf-
stæður maður eftir si.... íífaai-
rakstur, eins og sumir orða þá
tekjugrein, en hafa vitað hann
búa við hófsemd í klæðaburði
og slitlegan bíl, á meðan mest var
um hans þjónustu en minnst um
hans verðlagningu. En nú er orð-
ið í síðasta lagi að bæta þar um
þeim sem mest hafa þegið.
Það er mönnum, - það ætti að
vera mönnum viss opinberun að
kynnast slíkum manni á tímum
hinna miklu vonbrigða um líf-
hætti manneskjanna „heima og
erlendis" eins og orða má það.
Þegar Birni á Ljósavatni varð
ráða vant kvaddi hann ekki fyrst
dyra að skrifstofum lærdóms-
manna þar sem ýmsir segja gjarn-
an að rýrni hið raunverulega
framkvæmdafé. Hann ók í Ár-
teig, þar sem býr frændi hans,
hann Jón Sigurgeirsson. Þó
margt sé líkt með þeim frændum
er Jón þó trúlega landskunnari
maður af hugviti sínu, hagleik og
snilli, en saman hafa þeir margt
afrek unnið, og að öllu saman-
lögðu er upphefð að hafa átt þá
að sveitungum.
Menn gætu ætlað að rúmgóð
væru þau réttindi, sem Birni hafa
dugað til svo mikilla verka: Litlar
og stórar orkustöðvar sem víða
má finna og hlutdeild hans í
stórbyggingum bæði heima hjá
sér og annars staðar. Sjá má í
nætursortanum glampandi ljósin,
sem vöggubarnið og viðamikil
fyrirtæki njóta saman, svo ólík að
þörfum og gerð. - En það er hald
manna að hann hafi haft þau rétt-
indin best: Hin frjálsu fararleyfi
og slysalaus.
Hann átti samt meistarabréf til
húsgagnasmíða þó varla hafi
hann smíðað sjálfum sér sæti, en
hurðir og gluggar í íbúðarhús
voru stundum hans „aukabú-
greinar" en varla þó atvinnu-
rekstur. Ekki skráður til að fjalla
um rafmagnsfræði eða eðlisfræði-
formúlur, sem hann gerðist þó
mikið kunnugur í fjölmörgum
myndum.
Nú eruð þið, lesendur mínir,
farnir að hugsa margt, sem líka
var meining mín. Þó má ekki
undan draga, hvað þessi dáða-
drengur, Björn á Ljósavatni, var
skemmtilegur maður að ræða
við, víðsýnn og tillögugóður, og
horfði fram hjá smámunum og
ásteytingaratriðum, - líka sveit-
unga sinna, sent geta átt slíkt til
þrátt fyrir að þeir eigi slíka
menn.
Svo miklar mannaferðir voru
heim að Ljósavatni þann drunga-
lega haustdag 2. nóvember síð-
astliðinn að gátu minnt á það sem
sögur segja frá þegar þar voru
haldnar héraðssamkomur
fyrrum; aldamótahátíð, mann-
talsþing, kosningafundir, brúð-
kaupsveislur. ellegar gleðimót
Ljósavatnsskólans sem þar var
merk stofnun um tíu ára skeið
nokkru eftir síðustu aldamót sem
mikið orð fór af. Ekki var um því-
líkt að ræða, enda vetrardagur
með aðsteðjandi norðanhríð um
kvöldið en hins vegar fór þar
fram jarðarför Björns Þórhalls-
sonar þennan dag, og varð síðast-
ur vitnisburður fólksins, hversu
mikið er metið það sem fyrir það
er gert, þrátt fyrir allt og allt.
Það var viðstaddra dómur að
sóknarprestinum, séra Sigurði
Árna Þórðarsyni, tækist eftir-
minnilega að mæla eftir þennan
óvenjulega mann, þó þeir hefðu
ekki verið Iengi kunnugir.
Kannski er enn til viðbótar eðli
verka hans og hugblær svona
sterkt afl í líkingu við ljósið og
hitann sem orkustöðvar hans
geisluðu frá sér. Vel mætti hugsa
sér það.
Það var jafnvel þröng mikil við
þá erfidrykkju sem fór fram í
íbúðarhúsi staðarins sem mun þó
vera eitt mesta sinnar tegundar
frá nýliðnum árum. Og það var
líkast sem stórmannleg verk-
menning og alúð liðinna kyn-
slóða sameinaðist hér forsjá hús-
bændanna og systranna hans
Björns.
Og enn er komin ný kynslóð
þess fólks sem færist mikið í fang.
Ég bið öllum þeirn blessunar sem
besta má veita.
Jón Jónsson, Fremstafelli.