Dagur - 05.09.1986, Blaðsíða 14

14 - DAGUR - 5. september 1986
erlendur vettvangur-
- í tekkskógum Norður-Thai-
lands sitja stórvöxnustu
nemendur heims á skólabekk.
Eftir sex ára nám eru fílar
útskrifaðir sem „faglærðir
skógarverkamenn“
Plai Kampang (skírður eftir
þorpinu sem hann fæddist í) er
oftast í vondu skapi þegar hann
er vakinn klukkan sex á morgn-
ana. Úrillur kastar hann til höfð-
inu með strítt unglingshárið
standandi út í allar áttir og stapp-
ar rymjandi niður fætinum. Aug-
unum, sem venjulega eru svo
blíð og róleg, gjóar hann gremju-
lega til kennarans. En hann bíður
hinn þolinmóðasti, þangað til
þessi hálfvaxni unglingur hefur
rasað út.
Plai Kampang er átta ára nem-
andi í eina skólanum sinnar teg-
undar í heiminum - starfsþjálfun-
arskóla fyrir fíla í Pang-la, mitt
inni í tekkskógum Norður-Thai-
lands. Um þurrkatímann á
hverju ári tekur skólinn við hálfri
tylft þriggja til fimm ára gamalla
nýnema til sex ára náms, sem lýk-
ur með „starfsréttindum“ sem
faglærður skógarverkamaður.
Jafnvel núna á tímum fjór-
hjóladrifs-farartækja, getur
skógarhöggið ekki verið án fer-
fætlinganna. Á stöðum sem varla
er nokkur leið að ryðja veg gegn-
um viðarþykknið fyrir skógar-
höggsmenn með vélsagir og
dráttarvélar til að flytja trjástofn-
ana burt, þramma fjórfættu fer-
líkin hiklaust í gegn. Eftir starfs-
ævina er þeim launuð dygg þjón-
usta með elliframfærslu, sem er
a.m.k. jafngóð þeirri sem tvífætt-
ir Thailendingar njóta. Sextugir
að aldri losna fi'larnir við aktygin
og þiggja sem ellilífeyrisþegar
fría umönnun og læknishjálp til
æviloka, oftast um sjötugsaldur-
inn. En þótt skógarverkafólkið
njóti góðra daga í ellinni, verður
það að þola ýmislegt mótlæti við
upphaf skólagöngu í bernsku, og
þá fyrst og fremst aðskilnaðinn
frá mæðrum sínum.
Það var fyrir um 100 árum að
breskir timburkaupmenn í Thai-
landi hófu tamningu villtra fíls-
kálfa, en þá hafði hún lengi tíðk-
ast í Indlandi og Burma. í dag
eru hins vegar nemendurnir allir
afkvæmi taminna foreldra, sem
þó hafa varðveitt náttúrlega ást
foreldra til barna.
Fyrst er móðirin hlekkjuð við
risavaxið tré sem hún getur
hvorki í bræði né angist losað sig
frá. Síðan er barnið hennar rekið
inn í trégirðingu, þar sem það verð-
ur að dúsa þangað tii bæði hafa
róast, oft ailmarga daga. Á með-
an skelfur þorpið af trampi henn-
ar og reiðiöskrum. Til þess að létta
aðskilnaðinn eru dýralæknar fíla-
skólans nú aftur farnir að nýta sér
forna aðferð. Peir láta innfæddan
„lækningamann“ sjá um fóðrun-
ina, en hann bætir gras- og syk-
urreyrsmáltíðirnar með dular-
fullri blöndu af rótum, blöðum
og sveppum, sem hefur deyfandi
og róandi áhrif á móður jafnt sem
barn.
Þegar fílskálfurinn er kominn í
þjálfunarskólann hittir hann
mahout, þ.e. kennarann sinn til-
vonandi. Hér hefur hver nem-
andi einkakennara, nokkuð sem
er óhugsandi í skólum mennskra
barna. Eftir lokaútskrift heldur
hver fagverkamaður sínum
mahout sem verkstjóra í framtíð-
arstarfinu.
Fyrsti fundur nemanda og
kennara ræður um það úrslitum
hvort þeir eyða starfsævinni sam-
an upp frá því. Fílar sjá illa, og
stærð eyrnanna er ekki í neinu
hlutfalli við heyrnina. En lyktar-
skyn þeirra er ótrúlegt. Fíllinn
verður að þýðast lyktina af sínum
mahout, ef þeir eiga að geta unn-
ið saman alla ævi. Það merkir þó
ekki að aldrei hlaupi snuðra á
þráðinn milli þeirra. „Fílabörn
eru eins og mannabörn,“ útskýrir
skóladýralæknirinn Preecha
Phongkum. „Stundum eru þau
glöð og kát, stundum niðurdreg-
in; stundum eftirlát, stundum
þrjóskufull. Að eðlisfari eru þau
löt og værukær." Einstöku sinn-
um verða þau líka skyndilega
óútreiknanleg og jafnvel árásar-
gjörn. Pá getur komið fyrir að
mahout fái vel útilátið rana- eða
skögultannarhögg. Raunar eru
aðeins karldýr Asíufílsins með
skögultennur, á móti báðum
kynjum afríska fílsins. Það er þó
afar sjaldgæft að svona árekstrar
verði svo alvarlegir að leiði til
skilnaðar fíls og mahouts.
Venjulegur skóladagur hefst
með því að nemendurnir eru
leiddir frá svefnstöðunum í skóg-
inum heim í morgunleikfimina í
skólaportinu. Á eftir fá þeir
tyrst að sprauta nokkrum rana-
fyllum af ryki og sandi yfir
kroppinn, eru síðan vandlega
kembdir og stroknir af mahout
og loks reknir í bað í ánni.
Að öllu þessu loknu byrjar
þjálfunin. Skipanir glymja, og
ekki dugir annað en að hlýða
þeim. Að öðrum kosti má eiga
von á höggum til áréttingar.
Skipunin ma merkir „áfram
gakk“, how „staðar nem“ og nan
„aftur á bak“. Þeir lengra komnu
vita líka að map merkir að
setjast, song að krjúpa og nim að
rísa á fætur. Auk þess læra dýrin
að bera mahout, hjálpa honum til
að komast á bak og að venjast
þungu járnkeðjunum sem þau
draga trjástofna með síðar.
Þetta er aðeins undirstöðu-
námsefnið, en tekur þó marga
Sund er daglega á stundaskránni. Þá eiga kennararnir heldur ekki frí. Þeir
þurfa meðal annars að þvo börnunum bak við eyrun!
Sá sem missir trjástofn fær einn bak við eyrun. Meistarinn fylgist með hverju
ranataki við flutning á tekkviðarstofnum í æfingatímunum.
Fílabörn eru ekki alltaf í skapi til að læra fremur en
mannabörn. Hér þrammar hinn átta ára gamli Plai Kam-
pang gegnum skólaportið og rífst og skammast af því að
hann á að fara í tíma.
mánuði og alltaf samkvæmt sömu
stundaskrá: Sex klukkustundir
kennsla og skógartrimm eftir
hádegið (með trjádrumb bundinn
við annan afturfótinn til að dýrin
hlaupi ekki of langt í burtu).
Sumarfrí er yfir hitatímann í
mars, apríl og maí, og svo er auð-
vitað frí á öllum hátíðisdögum
Búddatrúarmanna.
Hið eiginlega sérnám til fag-
verkamanns við tekkviðarhögg
hefst oftast á þriðja skólaári. Við
síerfiðari verklegar æfingar í
skóginum eru lærlingarnir þjálf-
aðir til að leysa þrautir sem hver
sirkusfíll gæti verið fullsæmdur
af. Þeir smeygja sér liðlega milli
trjánna með mahout og tækja-
búnað á bakinu, með rana og
skögultönnum brjóta þeir laus tré
sem sagað hefur verið í, og ef þau
eru of þung fyrir einn draga þeir
þau tveir og tveir í gegnum kjarr-
þykknið með ótrúlega samhæfð-
um hreyfingum, og hlaða þeim
loks upp í reglulegan stafla. Eft-
ir enn meiri þjálfun leysa þeir
verkefni sem ekkert vélknúið far-
artæki ræður við. Þeir draga risa-
stóra tekkstofna með keðjum
gegnum frumskógarþykknið og
ryðja sér braut um leið. Þannig
flytja þeir þá á staði þar sem jarð-
ýtur eða þungaflutningatæki geta
tekið við þeim.
Flestir mahoutar eru kvæntir.
En allan þann tíma sem þeir eyða
með fílunum, fyrst í skólanum og
síðar í skógarhöggs-búðunum,
hitta þeir fjölskyldur sínar sjald-
an þótt þær búi í nálægum
þorpum. Það er því kannski ekk-
ert undarlegt þótt sumir mahout-
ar kynnist fílnum sínum nánar en
eigin börnum.
„Fílarnir elska mahouta sína,“
skrifaði Dr. Amnuay Corvanich,
sem Iengi var yfirmaður thai-
lenskra skógarmála, í úttekt á
virkni starfsmannahópa sinna.
Og þessi hörkutól bregðast við af
mikilli viðkvæmni ef meistari
þeirra á erfitt.
Þetta kemur skýrast í ljós þeg-
ar mahout kemur aftur úr heim-
sókn til fjölskyldu sinnar. Þá er
hann stundum í leiðu skapi - af
því að skilnaðurinn var erfiður
eða vegna einhvers ágreinings við
konu eða börn. Ferfætti vinnufé-
laginn sýnir strax merki um
áhyggjur sínar. Hann lætur eyrun
hanga og neytir hvorki matar né
drykkjar. Annars má reikna með
að fullvaxinn fíll hesthúsi tveim
og hálfum hestburði af grasi á
dag ásamt 100 lítrum af vatni. í
þessu ástandi lætur hinn áhyggju-
fulli fíll ekki einu sinni freistast af
uppáhaldsmatnum sínum, syk-
urreyr. Auk þess ann hann sér