Dagur - 02.12.1986, Blaðsíða 12

t2 - ÐAGUR - 2f-desembef, 1986
í dagsljósinu
Fréttaskvrina um skólamál:
Bragi V. Bergmann skrifar
Norðurland eystra - fræðslu-
umdæmi í fjárhagskröggum
- Hvers vegna?
Að undanförnu hefur gengið
erfiölega aö halda uppi eðli-
legri starfsenii í skólum í
fræðsluumdæmi Norðurlands
eystra vegna l'járskorts. Bíl-
stjórarnir sem sjá um að keyra
nemendur til og frá dreifbýlis-
skólunum hafa ekki fengið
laun sín greidd í tvo mánuði.
Þeir hafa ekki einu sinni fengið
útlagðan kostnað greiddan.
Þeir nemendur sem sann-
anlega þurfa á sérkennslu að
halda, vegna greindarskorts
ellegar fötlunar, hafa ekki
fengið nema brot af þeirri
aðstoð sem þeir eiga rétt á
samkvæmt grunnskólalögum
og reglugerðum, af sömu
ástæðu. Það eru ekki til pening-
ar. Fjármálaráðneytið hefur,
eftir fyrirmælum frá mennta-
málaráðuneytinu, sett greiðslu-
stöðvun á Norðurlandsum-
dæmi eystra. Ástæðan er sögð
sú, að umdæmið sé komið
margar milljónir króna fram
úr áætlun. Enginn kostn-
aður, utan beinna launa-
greiðslna, hefur fengist greidd-
ur á þessu skólaári. Svo slæmt
er ástandið að einstaka sveitar-
félög hafa séð sig knúin til að
ganga í ábyrgð fyrir ríkissjóð
og standa skil á ákveðnum
hluta launa vegna sérkennslu,
svo skólarnir geti þó haldið
uppi einhverrí sérkennsluþjón-
ustu. Það dugar þó hvergi
nærri til. Nú þegar hefur
kennsla fallið niður í Hafra-
lækjarskóla í tvo daga og ef
ekkert verður að gert er fyrir-
sjáanlegt að fleiri skólum í
umdæminu verði lokað á
næstu dögum vegna þess að
skólabflstjórarnir hafa fengið
sig fullsadda á peningaleysi yfir-
valda. Skólamálin á Norður-
landi eystra eru í Dagsljósinu að
þessu sinni, sérstaklega fyrr-
nefndir þættir, skólaaksturinn
og sérkennslan.
Regla en ekki
undantekning
Eins og fram kom hér að ofan,
hefur verið sett greiðslustöðvun á
fræðsluumdæmið. Slík greiðslu-
stöðvun er ekkert nýnæmi þegar
Norðurland eystra á í hlut, það
heyrir frekar til undantekninga ef
skólarnir eiga ekki í greiðslu-
erfiðleikum.
Sem dæmi má taka að í febrúar
1983 sótti þáverandi fræðslu-
stjóri, Ingólfur Ármannsson, um
8 milljóna króna aukafjárveit-
ingu til fjármála- og áætlana-
deildar menntamálaráðuneytis-
ins: 5.800.000 kr. vegna launa og
2.150.000 kr. vegna reksturs á
yfirstandandi ári, „ef hjálögð
greiðsluáætlun fyrir svæðið á að
vera raunhæf, miðað við leyfilegt
og heimilað kennslumagn sam-
kvæmt lögum og reglugerðum",
eins og sagði í bréfi fræðslustjóra
til ráðuneytisins.
I maí sama ár var umdæmið
komið rúmar þrjár milljónir
króna fram yfir, eins og reyndar
var fyrirséð. Hafralækjarskóla
var lokað í viku um vorið vegna
vangreiddra rafmagnsreikninga.
Þar tóku skólayfirvöld þá
ákvörðun að nota rekstrarféð
heima fyrir til að greiða laun fyrir
skólaakstur og vinnu í mötuneyti
skólans, sem ríkið átti að sjá um,
en láta rafmagnsreikninginn sitja
á hakanum. Þegar skólahald
hafði legið niðri í viku var málun-
um kippt í liðinn. Um miðjan
desember sama ár fékkst loks
aukafjárveiting að upphæð 6,3
milljónir króna en þá var allt
komið í óefni í fræðsluumdæm-
inu.
Víxillán og
yfirdráttarheimildir
Skólastjórar og reikningshaldar-
ar í umdæminu hafa farið ótrú-
legustu leiðir til þess að koma í
veg fyrir lokun skóla sinna og
fresta vandanum. Þess er
skemmst að minnast að Karl
Erlendsson skólastjóri Þelamerk-
urskóla tók í byrjun þessa mán-
aðar 450 þúsund króna víxillán í
Búnaðarbankanum á Akureyri,
fyrir hönd skólans, til þess að
greiða bílstjórunum reikninga
vegna skólaaksturs í október. Þá
má nefna að í vor, þegar lokun
Hafraiækjarskóla var yfirvofandi
af sömu ástæðu, greip Sverrir
Hermannsson menntamálaráð-
herra í taumana og „bjargaði“
málum. Eftir að reikningshaldari
skólans hafði greitt bílstjórunum
akstursreikningana kom í ljós að
„redding" menntamálaráðherra
fólst í því að hann fékk yfirdrátt-
arheimild í nafni Hafralækjar-
skóla í Landsbankanum á Húsa-
vík. Skólinn þurfti síðan að bera
allan kostnað af því láni. Upp-
gjörið sem skólinn fékk um miðj-
an október s.l. vegna síðustu
mánaða fyrra skólaárs, var nán-
ast sama upphæð og nýtt var með
yfirdrættinum, „þannig að
menntamálaráðherra var eigin-
Iega í október að borga víxilinn
frá því í vor“, eins og Sigmar
Ólafsson, skólastjóri Hafralækj-
arskóla, komst að orði.
Skólastjórar eru á einu máli
um að svona björgunaraðgerðir
komi ekki til greina framar.
„Dýrir“ kennarar
„Sú spurning hlýtur að vakna
hvers vegna fræðsluumdæmi
Norðurlands eystra fer fram yfir
á fjárhagsáætlun ár eftir ár. Segja
má að svarið felist að verulegu
leyti í þeirri staðreynd að í
fræðsluumdæminu hefur verið
haldið uppi sérkennsluþjónustu
sem einhverra hluta vegna hefur
ekki tekist að fá inn í fjárlaga-
gerð ríkisins. Önnur veigamikil
ástæða fyrir því að Norðurland
eystra er „dýrara í rekstri" en hin
dreifbýliskjördæmin er sú, að
umdæmið er betur sett í kennara-
málum en önnur dreifbýliskjör-
dæmi. Hlutfall réttindakennara
og kennara með langan starfsald-
ur (hátt starfsaldursþrep) er
hærra en í hinum umdæmunum.
Það þýðir aftur meiri launakostn-
að.
Samkvæmt samningum fær
kennari með 50 ára lífaldur og 20
ára starfsaldur afslátt frá
kennsluskyldu að 'A hluta. Þegar
viðkomandi nær 55 ára aldri fær
hann afslátt frá kennsluskyldu að
'/5 hluta. Óvenjumargir kennar-
ar, sem svo er ástatt fyrir, starfa í
skólum á Norðurlandi eystra. í
Stórutjarnaskóla eru t.d. tveir
kennarar með ]A í kennsluafslátt.
Við skólann eru alls lxh stöðu-
gildi í kennslu en þau þarf að
manna með 8 heilum stöðugild-
um vegna þess sem að framan
greinir. í Barnaskóla Akureyrar
eru fjórir kennarar sem njóta
afsláttar samkvæmt þessari reglu
og þar þarf því að ráða einn
kennara aukalega til að fylla
kvótann.
Þessi atriði hafa mikið að segja
varðandi kostnaðinn, sem sést
best á því að ef skólar umdæmis-
ins væru nær eingöngu mannaðir
með réttindalausum kennurum,
sem væru að hefja sitt fyrsta
starfsár, væri fræðsluumdæmið
langt innan fjárlagarammans í
dag.
Það má því segja að það komi
umdæminu í heild í koll, hversu
vel það býr að kennurum með
full réttindi og mikla starfs-
reynslu!
Framsækið fræðslu-
umdæmi
Sem fyrr segir er sérkennsluþjón-
ustan í umdæminu veigamesta
orsök þess að kostnaður við
skólahald á Norðurlandi eystra er
hærri en ráðuneytið vill sam-
þykkja. Þær áætlanir sem
Fræðsluskrifstofa Norðurlands
eystra gerir um skólastarfið á
hverju ári eru skornar niður, svo
og svo mikið, í menntamálaráðu-
neytinu. Samt sem áður hafa
skólar í umdæminu farið af stað
með meiri sérkennslu en reiknað
er með í fjárlögum. Það er veiga-
mesta ástæðan fyrir því að
fræðsluumdæmið fer yfir „rauða
strikið" í fjárveitingum.
Áskell Einarsson fram-
kvæmdastjóri Fjórðungssam-
bands Norðlendinga hafði eftir-
farandi að segja um þetta atriði:
„Þetta umdæmi hefur verið
framsækið í skólamálum og hefur
einnig nokkra sérstöðu saman-
borið við önnur dreifbýlisum-
dæmi. Á Norðurlandi eystra er
mikið þéttbýli. Akureyri og allir
hinir kaupstaðirnir gera það að
verkum að hér er nauðsynlegt -
og framkvæmanlegt með tilliti til
mannafla - að bjóða upp á hlið-
stæða þjónustu og gert er í
Reykjavík og á Reykjanesi. Það
er því rangt að setja þetta
umdæmi undir sama hatt og ann-
að strjálbýli, þar sem nánast er
óframkvæmanlegt að koma upp
sömu þjónustu."
Þeir sem vel þekkja til í skóla-
kerfinu segja að Fræðsluskrif-
stofa Norðurlands eystra sé ein
sú best mannaða á landinu.
Þar starfar eingöngu fólk sem
sérstaklega er til þess menntað og
öli áætlanagerð sem þar er unnin
er mjög nákvæm og gerð í fullu
samræmi við þau lög sem í gildi
eru. Þannig má t.d. fullyrða að
óvíða á landinu liggi nákvæmari
greining að baki beiðni um
stundafjölda til sérkennslu en
einmitt hér - nema ef vera skyldi
í Reykjavík.
Þrjú stig skólastarfs
Áður en lengra er haldið er rétt
að útskýra í stuttu máli hvað sér-
kennsla er í raun og veru.
Börn sem talin eru víkja svo
frá eðlilegum þroskaferli að þau
fái ekki nötið venjulegrar
kennslu í einni eða fleiri náms-
greinum, eiga rétt á sérstakri
kennslu við sitt hæfi. í grunn-
skólalögunum og reglugerð um
sérkennslu, er skýrt kveðið á um
að ekki skuli vista nemanda ísér-
deild grunnskóla, sérskóla, eða
stofnun fyrir þroskahefta nema
áður hafi verið fullnýttir mögu-
leikar á að veita honum kennslu
við sitt hæfi í heimaskóla. Þá
skulu mál nemenda leyst heima í
fræðsluumdæmunum, sé þess
nokkur kostur, en torleystari mál
verði leyst með samræmdum
aðgerðum fyrir landið allt („ríkis-
stofnanir“).
Skólastarfi er í grunnskólalög-
um og reglugerð skipt í þrjú stig:
1. Þjálfunarstig (nemendur með
greindarþroska 0-49 stig).
2. Hæfingarstig (nemendur með
greindarþroska 50-69 stig).
3. Almennur grunnskóli (nem-
endur með greindarþroska
70 stig og upp úr).
(Meðalgreind 100 - staðalfrá-
vik 15 greindarstig).
Hér á landi eru um 150-200
þjálfunarstigsnemendur á grunn-
skólaaldri. Auðvelt er að „finna“
eða greina þessa einstaklinga,
Þelamerkurskóli
Þar er skólaaksturinn boðinn út á hverju hausti og bílstjórarnir aka langt undir taxta.