Dagur - 20.04.1989, Blaðsíða 10

10 - DAGUR - Fimmtudagur 20. apríl 1989
Fimmtudagur 20. apríl 1989 - DAGUR - 11
„Kerfið getur aldrei komið í stað þeirra sem
berjast af eldmóði fyrir sínum mannréttindum“
- spjallað við Jóhann Pétur Sveinsson
Málefni fatlaðra eru að
margra dómi á krossgötum
um þessar mundir. Endur-
skoðun á lögum um
almannatryggingar hefur
staðið yfir um alllangt skeið.
Ákvæði í lögum um málefni
fatlaðra varðandi Fram-
kvæmdasjóð fatlaðra rann
út um síðustu áramót. Fatl-
aðir krefjast umbóta í
menntamálum, atvinnumál-
um, húsnæðismálum, ferli-
málum, tryggingamálum og
heilbrigðismálum. í stefnu-
skrá Sjálfsbjargar, Lands-
sambands fatlaðra, segir að
tíundi hluti hverrar þjóðar
sé á einhvern hátt fatlaður.
Jóhann Pétur Sveinsson, lög-
fræðingur og formaður lands-
sambands Sjálfsbjargar, var á
ferð um Norðurland um síðustu
mánaðamót, en þá heimsótti
framkvæmdastjórn Sjálfsbjargar
stjórnir Sjálfsbjargarfélaganna á
Akureyri og Húsavík og hélt með
þeim fundi. Blaðamaður notaði
tækifærið til að spyrja Jóhann
Pétur um nokkur atriði sem eru
ofarlega á baugi í umræðunni um
málefni fatlaðra.
- Hvað er að frétta af heima-
þjónustumálunum? f*ið hafið lagt
mikla áherslu á þau mál undan-
farið?
„Á síðasta landsþingi var sam-
þykkt stefnuskrá fyrir Sjálfs-
björg. Hún var unnin eftir sam-
þykktum félaganna vítt og breitt
um landið. Stefnuskráin hefur
verið prentuð og henni dreift um
landið. Þar er rætt um nauðsyn á
bættri þjónustu á þessu sviði. Á
landsþinginu var samþykkt að
leggja sérstaka áherslu á heima-
þjónustumál, en þau brenna mik-
ið á fötluðum, þ.e. þeim sem á
slíkri þjónustu þurfa að halda. í
okkar ágæta velferðarþjóðfélagi
er það algerlega óviðunandi að
fólk sem þarf aðstoð til að sinna
daglegum, líkamlegum þörfum,
þurfi vegna þess eins að flytjast
inn á stofnanir, jafnvel lands-
hluta á milli.“
Vonir bundnar við
eflingu heimahjúkrunar
á Akureyri
- Mikið hefur verið rætt um að
opinbera stefnan væri að flytja
þjónustuna heim til fólksins.
Hver er raunveruleikinn?
„Petta er auðvitað mismunandi
eftir því hvar á landinu viðkom-
andi býr. Þessi mál eru hvergi í
viðunandi horfi nema á Reykja-
víkursvæðinu. Þar er hægt að fá
sólarhringsþjónustu, sem er
Jóhann Pétur Sveinsson.
reyndar fyrst og fremst heima-
hjúkrun. Munurinn á heima-
hjúkrun og heimilishjálp er sá að
hjúkrunin fellur meira undir heil-
brigðisgeirann, þ.e. persónuleg
og líkamleg aðhlynning við þann
fatlaða. Heimilishjálpin felst
aðallega í almennum heimilis-
störfum, hreingerningum o.fl.
sem sá fatlaði getur ekki sinnt,
eða þá ekki nema að takmörkuðu
leyti.
Það er ekki langt síðan að
heimahjúkrunin í Reykjavík
komst á það stig að verða sólar-
hringsþjónusta. Þetta er þjónusta
sem á eftir að koma víða um
landið, sérstaklega þar sem
stærstu byggðakjarnarnir eru.
Við bindum sérstakar vonir við
Akureyrarbæ í þessu sambandi.
Þessi þjónusta hefur verið í upp-
byggingu á Akureyri og ljóst er
að þörfin er fyrir hendi í bænum.
Sjálfsbjörg, landssamband fatl-
aðra, ætlar að halda sérstaka
Frá fundi framkvæmdastjórnar landssambands Sjálfsbjargar og stjórnar
Sjálfsbjargar á Akureyri. Jóhann Pétur Sveinsson er fyrir miöri myndinni.
Mynd: EHB
námsstefnu um heimaþjónustu-
mál, þ.e. heimahjúkrunina og
heimilishjálpina, í vor. Við von-
umst til að fá sérfróða aðila til að
ræða um þessi mál við okkur og
munum taka ákvarðanir í fram-
haldi af því. Það er nauðsynlegt
að komast að niðurstöðu um
hvað eigi að gera næst á þessu
sviði.
Við vitum að þjóðhagslega séð
er hagkvæmara að veita einstakl-
ingum alla þá þjónustu sem við-
komandi þarf á að halda á heimil-
inu, frekar en að koma upp dýrri
stofnun og kaupa þjónustuna
þar. Hins vegar strandar þetta
mál að hluta á ríkjandi verka-
skiptingu milli ríkis og sveitarfé-
laga, þ.e.a.s. sveitarfélög standa
að langmestum hluta að kostnaði
við heimilisþjónustuna meðan
ríkið greiðir alfarið kostnað við
stofnanirnar og rekstur þeirra.
Sveitarfélögin eru því ekki að
koma upp þjónustu við einstakl-
inga, þrátt fyrir þjóðhagslega
hagkvæmni, þegar þau geta ýtt
vandanum yfir á ríkið með því að
láta viðkomandi á stofnanir.
Sveitarfélögin gera ekkert til að
bæta ástandið þegar þau fá ekki
peninga á móti frá ríkinu. Hér er
um grundvallarvanda að ræða.“
Breytingar á trygginga-
löggjöfínni og hlutverk
Framkvæmdasjóðs fatlaðra
- Nú standa fyrir dyrum breyt-
ingar á tryggingalöggjöfinni.
Ákvæði um Framkvæmdasjóð
fatlaðra er einnig útrunnið í lög-
um um málefni fatlaðra. Hvaða
væntingar gerir Sjálfsbjörg í þess-
um málum?
„Við höfum í mörg ár lagt ríka
áherslu á að tryggingalöggjöfin
verði endurskoðuð í heild. I því
sambandi hafa verið samþykktar
margar tillögur og ályktanir til
ríkisins. Okkur þótti miður, og í
raun allsendis ófullnægjandi, að í
þeirri nefnd sem skipuð var til að
endurskoða löggjöfina sat enginn
fulltrúi fatlaðra, hvorki frá Sjálfs-
björg eða Öryrkjabandalagi ís-
lands. Við vonum að með tillög-
um okkar náist sæmilega heild-
stæð löggjöf um almannatrygg-
ingar, þar sem verði tekið á mál-
unum á nokkuð annan hátt en
hingað til.
Varðandi Framkvæmdasjóð
fatlaðra höfum við, því miður,
orðið fyrir vonbrigðum ár eftir ár
vegna fjárframlaga í hann. Það
virðist vera alveg sama hvaða lög
eru sett um málefni fatlaðra,
fjárframlög til þess málaflokks
eru alltaf svikin jafnóðum. Þetta
er mismunandi mikið, ég gæti
trúað að framlög í Framkvæmda-
sjóðinn væru ekki nema 60 til 70
prósent af því sem lögin kveða á
um, án þess að ég hafi reiknað
það út nákvæmlega.
I sambandi við lögin um mál-
efni fatlaðra og launamál þeim
tengd vil ég benda á eitt dæmi.
Það er vegna launa til foreldra
fatlaðra barna, sem vilja sinna
börnum sínum sjálfir þar sem hið
opinbera býður ekki upp á þjón-
ustu við hæfi umræddra barna. Á
sínum tíma var settur ákveðinn
kauptaxti sem átti að miða við í
þessu sambandi, en hann var
lægsti taxti í tilteknum launa-
flokki. Þessi kauptaxti var síðar
felldur niður í samningum og þá
lá beint við að túlka lögin þannig
að miða ætti við næsta samsvar-
andi kauptaxta. Þetta hefur ekki
náðst fram, þrátt fyrir áköf mót-
mæli Sjálfsbjargar og Öryrkja-
bandalags íslands.“
- Sú gagnrýni hefur komið
fram að margt af því sem Fram-
kvæmdasjóður fatlaðra lætur fé
til sé í raun á verksviði mennta-
málaráðuneytisins. Hvað segir þú
um þetta?
„Framkvæmdasjóðurinn á
fyrst og fremst að byggja upp
stofnanir í samræmi við lög um
málefni fatlaðra. í lögunum um
sjóðinn er aukaákvæði, sem er
óeðlilegt að mörgu leyti, um að
úr honum skuli einnig veita fé til
verkefna vegna sérkennslu fatl-
aðra. Það er óskiljanlegt hvernig
þetta ákvæði hefur komist inn í
lögin því sérkennsla fatlaðra er
aðeins hluti af hinu almenna
skólakerfi.
Samkvæmt grunnskólalögum
er sérkennsla fatlaðra hluti af
menntamálum þjóðarinnar í
heild. Það er því mjög óeðlilegt
að úr sjóði, sem er árlega skertur
og vantar stórlega það fjármagn
sem hann þarf á að halda, skuli
vera tekið fé í þennan málaflokk
sérstaklega, en hér er um fjár-
frekan lið að ræða.“
- En telur þú að nóg væri að
gert ef staðið væri við lögin um
fjárframlög til Framkvæmda-
sjóðsins?
„Ef það hefði verið gert og
fjármagn hefði verið látið renna
til hans, eins og eðlilegt væri, þá
hefði ástandið í málum fatlaðra
óneitanlega verið betra. Hvort
það væri fullnægjandi skal ég
ekki fullyrða um.“
- Þær raddir heyrast stundum
frá fólki sem hefur starfað lengi í
Sjálfsbjörg að framtak félaganna
til fjársöfnunar hafi verið drepið
niður þegar lögin um Fram-
kvæmdasjóðinn voru sett. Áður
varð ein króna sem safnaðist allt-
af að þremur, ein kom úr Erfða-
fjársjóði sem óafturkræfur
styrkur, en þriðja krónan var lán
til langs tíma. Hvaða skoðun hef-
ur þú á þessu?
„Auðvitað er það rétt að þegar
lögunum var breytt á þá leið að
fjármunir sem söfnuðust kölluðu
ekki á mótframlög frá ríkinu
breyttist viðhorfið, hvað þetta
snertir og áhuginn fyrir fjár-
söfnunum minnkaði. Hins vegar
held ég að það hafi einkennt
starfsemi hagsmunasamtakanna
og félaganna of mikið að þurfa að
berjast fyrir hverri krónu og
standa í eilífum söfnunum. Menn
fylltust eldmóði í þessu sam-
bandi, og það er allra góðra
gjalda vert, en þetta er aðeins
framkvæmdalegi hlutinn. Það
þarf líka að sinna öllum félags-
legu þáttunum, sinna baráttumál-
unum og finna leiðir til að koma
þeim á framfæri. Það er kannski
ennþá mikilvægari þáttur en sá'
peningalegi.“
- Sjálfsbjörg hlýtur að stefna
að því að vera sterkt félag og
virkt afl sem berst fyrir málefnum
fatlaðra í þjóðfélaginu. Koðnar
félagið ekki niður í öllu þessu
„ríkisapparati“, svæðisstjórnum
o.s.frv.?
„Nei, ég held ekki. Það getur
auðvitað tekið frumkvæðið frá
mönnum ef „apparatið“ verður
of stórt og of mikið. En ég held
ekki að við sjáum fram á það í
okkar ágæta þjóðfélagi, að þótt
kerfið sé að sumu leyti gott þá
geti það kornið í stað þeirra aðila
sem af eldmóði berjast fyrir sín-
um mannréttindum.“ EHB
Skólar landsins verði vaxtar-
broddar skógræktar á íslandi!
Sigfús Jónsson bóndi og hug-
sjónamaður á Einarsstöðum í
Reykjadal í Suður-Þingeyjar-
sýslu hefur uni langt árabil ver-
ið talsmaður skógræktar á Is-
landi. í þessu stutta viðtali seg-
ir hann frá þeirri hugmynd
sinni að gera skólasetur lands-
ins að miðstöðvum skógræktar
okkar gróðursnauða lands.
- Hvenær varð þessi hugmynd
þín til Sigfús?
„Vorið 1983 boðuöu 50 ára
Lauganemar til samkomu á
Hótel Sögu í Reykjavík til að
minnast gömlu góðu daganna er
við áttum á Laugum veturinn
1932-1933, fyrir réttri hálfri öld.
Samkoman skyldi haldin síðasta
sunnudag í maí. En þar sem vor-
ið var kalt og erfitt bændum sá ég
mér ekki fært að yfirgefa bú mitt
og storma til Reykjavíkur þótt
vissulega væri löngun mín mikil
til endurfunda við gamla skóla-
félaga, en suma þeirra hafði ég
ekki séð frá því er við kvöddumst
Sigfús Jónsson, bóndi á Einarsstöð-
um.
á Laugum voriö 1933."
- Löngunin hefur ekki orðið
skyldurækni bóndans yfirsterk-
ari?
„Nei. vorverk bóndans hefta
ferðafrelsi hans þótt löngunin sé
sterk eins og þarna var. En hugur
minn var nú gagntekinn endur-
ntinningum veru okkar á Laug-
um. Og mér fannst ég ekki geta
látið mitt framlag til minningar-
fagnaðarins eftir liggja þótt sjálf-
ur gæti ég ekki samglaðst með
skólasystkinum mínum suður í
Reykjavík þennan vordag. Þá
flaug mér í hug hvort ekki væri
nrögulegt að koma á nemenda-
móti okkar 50 ára Lauganema
síðar um vorið á Laugum þar sem
við gætum fært skólanum gjöf í
þakkar- og minningarskyni."
- Voru einhverjar líkur á því
að slíkt tækist?
„Það tókst þótt viö værum
komin í „öldungadeildina" eins
og ég kalla það. Ég hafði sam-
band við séra Hauk Ágústsson
sem þá var skólastjóri á Laugum
og spurði hánn hvort við mættum
heintsækja skólann okkar 12.
júní með nokkrar trjáplöntur í
farteskinu sem lítinn viröingar-
og þakklætisvott til Laugaskóla.
Haukur bauð okkur hjartanlega
velkomin - „ekki síst vegna gjaf-
arinnar" - eins og hann komst að
orði.
í framhaldi af þessu talaði ég
við Finnlaug Snorrason skóla-
bróður minn og bað hann að
boöa þetta á nemendamótinu á
Sögu hvað hann og gerði. Og það
var eins og viö manninn mælt að
hugmyndinni að mótinu á Laug-
um var fagnað og ekki síður
þeirri hugmynd minni að gefa
Laugaskóla 100 trjáplöntur sem
upphaf að veglegri skógrækt á
staðnum. Og þarna á Sögu safn-
aðist dágóð upphæð til kaupa á
plöntunum."
- Þið hafið svo hist á Laugum í
júní þetta ár?
„Já, þann 12. júní komum við
saman á Laugum og áttum þar
góða stund. En ekki varð af
gróðursetningu vegna slæms
veðurs þennan dag. En þarna
fann ég þann brennandi áhuga
fólksins fyrir þessari hugmynd að
gera skólasetur landsins að gróð-
urvinjum íslenskrar náttúru."
- Hvenær komust þá plönt-
urnar í jörðu?
„Þann 16. júní hringdi ísleifur
á Vöglum til mín og tilkynnti mér
að tímabært væri að sækja jurt-
irnar og koma þeim í mold, þær
mættu vart bíða lengur. Ég bað
hann að senda mér þær og rnann
með sem verið gæti verkstjóri við
gróðursetninguna. Aöstoðarfólk
skyldi ég útvega hér heima. Þótt
fátt yrði um aðstoðarmenn gekk
mjög vel að koma plöntunum
fyrir. en Haukur skólastjóri valdi
reitinn."
- Hefur þú komiö þessari hug-
mynd þinni á framfæri víðar?
„Já, og er enn að. I vor á
Bændaskólinn á Hvanneyri
merkisafmæli. Þá var þess farið á
leit við gamla nemendur skólans
að þeir gæfu nokkra peningaupp-
hæð til byggingar sundlaugar við
skólann. Áuðvitað var slíkt
sjálfsagt, en þá datt mér einnig í
hug að nefna „skólaskógræktar-
hugmynd" rnína við frammá-
menn skólans. Með aðstoö
Hauks Jörundssonar komst hug-
myndin til skólayfirvalda á
Hvanneyri. Einnig skrifaði ég
Magnúsi skólastjóra nokkrar lín-
ur um þetta áhugamál mitt 1984.
Þeir hafa nú ráðið landslags-
arkitekt, Auöi Sveinsdóttur, til
að skipuleggja umhverfi skólans
m.a. með tilliti til slíkrar skóg-
ræktar."
- Er það ekki tilfellið að allt of
víða sjáist misfagrir „skógarlund-
ir“ á Islandi sem líða fyrir skipu-
lagsleysi?
„Jú, ég vil leggja áherslu á það
sem þessir ágætu menn á Hvann-
eyri benlu mér á, að fyrsta skref
til úrbóta í umhverfismálum sem
þessum, á að vera heildarskipu-
lag skógræktarsvæðanna, í þcssu
tilfelli skólalóðanna og þess lands
sem skólunum tilheyrir."
- Veröur draumur þinn að
veruleika Sigfús?
„Það vona ég svo sannarlcga.
Ella væri mér það ckki svo mikið
kappsmál sem raun ber vitni að
koma honum á framfæri. Ég
skora á alla forráðamenn skóla
að gera skógrækt að föstum liö í
skólastarfi íslcnskra ungmenna.
Skógrækt ríkisins, skólarnir og
héraðsskógræktarfélög leggi til
plöntur. Þá ættu þeir að hvetja
alla eldri nemendur skóla sinna
sem sýna vilja gamla skólanum
sínum þakklætisvott að gefa
trjáplöntur og gróðursetja þær á
nemendamótum. Engin leiö er
fljótvirkari og heppilegri til að
græða ísland skógi frá fjöru til
fjalls en einmitt þessi. Vilji cr allt
sem þarf."
- Þakka þér fyrir heimsóknina
í gamla skólann þinn Sigfús og
megi draumur þinn rætast.
Laugum í mars 1989,
Steinþór Þráinsson
skólameistari.
^puming_vikunnar_J^|
Ætlar þú að stunda
heitu pottana þegar þeir
komast í gagnið?
(Spurt á Sauðárkróki)
Jón Oddur Þórhallsson:
„Já, ég ætla að liggja í þeim í
allt sumar. Ég verð að vinna í
Sundlauginni og það verður
ekkert annað gert en að liggja í
pottunum, þegar lítið verður að
gera. Ég hef beðið mjög
spenntur eftir að fá pottana í
notkun og það er öruggt að það
verður mikil aðsókn í sundlaug-
ina þá.“
Árni Bjarnason:
„Nei, ég reikna ekki með því,
vegna þess að ég á heima það
langt inn í sveit að ég fer miklu
frekar í baö heima hjá mér. Ég
hef prófað heita potta og líkað
það ágætlega, en ég fer ekki að
keyra 100 kílómetra til þess
eins að fara í heita potta.“
Inga Rún Pálmadóttir:
„Það gæti bara vel verið, ef ég
þef góðan tíma. Eiginlega ætti
maður að gefa sér tíma. Ég er
alltaf á leiðinni í sund, og það
verður kannski frekari hvatning
fyrir mig að fara eftir að pottarn-
ir koma.“
Örn Sölvi Halldórsson:
„Já, ég ætla mér að fara í pott-
ana, rétt fyrir golfmót svona til
að hressa mig og mýkja fyrir
átökin.“
Anna Pála Gísladóttir:
„Já, ekki spurning. Ég hef beðið
spennt eftir að þeir komist í
gagnið. Ég fer ekki vanalega í
sund, en pottarnir verða til þess
að ég fer miklu oftar í sundlaug-
ina.“