Dagur - 25.11.1989, Page 4

4 - DAGUR - Laugardagur 25. nóvember 1989
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
S(MI: 96-24222 • SÍMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI ■ LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRÁGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON.
RITSTJ.FULLTRÚL EGILL H. BRAGASON. UMSJ.MAÐUR
HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON. BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSONlíþr.), KARL JÓNSSON (Sauðárkróki
vs. 95-35960), INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSM.: KRISTJÁN LOGASON. PRÓFARKAL.: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSH.: RlKARÐUR B. JÓNASSON. AUGLÝSINGASTJ.:
FRlMANN FRlMANNSSON. DREIFINGARSTJ.: HAFDlS FREYJA
RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Heilbrigð œska
Þessa viku hefur staðið yfir
kynning á starfsemi Æsku-
lýðsráðs Akureyrar. Meðal
annars hefur verið opið
hús í öllum félagsmið-
stöðvum á Akureyri, þar
sem foreldrum og öðrum
sem áhuga kunna að hafa,
hefur verið gefinn kostur á
að kynna sér hvað ungling-
arnir fyrir stafni í fé-
lagsmiðstöðvunum. Kynn-
ing sem þessi var fyllilega
tímabær. Það vill nefnilega
verða svo að hin neikvæða
hlið æskulýðsmála sé mun
meira áberandi en hin. All-
ir þekkja hið óskilgreinda
hugtak „unglingavanda-
mál“ og sjá fyrir sér ofbeld-
ishneigða unglinga undir
áhrifum áfengis eða vímu-
efna þegar það ber á góma.
Það vekur nefnilega mun
meiri athygli þegar einhver
vandræði koma upp í
æskulýðsstarfi en þegar
það gengur snurðu- og
áfallalaust fyrir sig, sem er
auðvitað mun oftar.
Æskulýðs- og íþrótta-
starf á Akureyri er blóm-
legt og reyndar ótrúlega
öflugt miðað við fjárveit-
ingu til þessara mála frá
ríki og sveitarfélögum. Til
marks um það má nefna að
það kostar jafnmikið að
halda úti allri starfsemi
æskulýðsráðs á Akureyri í
ár og það kostar að reka
minnstu félagsmiðstöðina í
Reykjavík. Ótrúlegt en satt
og ljóst að bæjaryfirvöld
mættu að ósekju auka fjár-
veitingu til æskulýðsmála
á Akureyri til mikilla muna.
Það er leitun að fjármun-
um sem er betur varið
en þeim sem fara til að efla
tómstundastarf unglinga.
íþrótta- og tómstundafélög
vinna ómetanlegt upp-
alendastarf, sem í flestum
tilfellum er unnið í sjálf-
boðavinnu. Óhætt er að
fullyrða að þetta starf er
ekki metið að verðleikum.
Fjárveitingar til þessara
mála segja allt sem segja
þarf um það.
Vegna mikils framboðs
heilbrigðrar afþreyingar
fyrir unglinga á Akureyri,
hafa bæjarbúar ekki þurft
að hafa þungar áhyggjur af
hinum óskilgreindu ungl-
ingavandamálum, enn sem
komið er. Vissulega er
áfengisneysla meðal akur-
eyrskra unglinga ekki
óþekkt fyrirbrigði. Fíkni-
I efnaneysla meðal þeirra er
þó sem betur fer vart til
staðar enn sem komið er.
Hins vegar er full ástæða
fyrir foreldra og alla þá,
sem málið varðar, að vera á
varðbergi gagnvart þeim
vágesti. En staðreyndin er
sú að mikill meirihluti ung-
menna á Akureyri, sem
annars staðar á landinu, er
það sem með réttu má
nefna heilbrigða æsku. Það
eru tiltölulega fáir einstakl-
ingar, sem setja svartan
blett á hópinn með drykkju-
látum og óspektum.
Sú mynd sem sumir fjöl-
miðlar hafa leitast við að
draga upp af æsku þessa
lands er einfaldlega röng.
Það kom vel í ljós í þeirri
kynningu sem staðið hefur
yfir í félagsmiðstöðvunum
á Akureyri. Að ósekju
hefðu þó fleiri foreldrar og
forráðamenn barna og
unglinga mátt kynna sér
það af eigin raun. BB.
til umhugsunar
„Plastpokabamið“
„Skólabjallan hringir. Klukkan er tólf og síðustu
kennslustundinni lokið. Pað eru fjórir tímar síðan barn-
ið settist við skólaborðið í fyrsta tíma. Það eru fjórir
tímar og tuttugu mínútur síðan það hélt út í dimman
morguninn. Það eru fimm tímar síðan rafmagnsvekj-
araklukkan vakti það með sveitatónlist að vestan og
rámri rödd morgunkynnisins. Mamma hafði komið
fram, syfjuleg og með úfið hár og sagt að „ceriosið"
væri uppi í skáp og plastpokinn yrði á sínum stað eins
og venjulega áður en hún hvarf aftur til myrkurs svefn-
herbergisins. Úti var kalt, vetrarsnjór í vændum og
barnið barðist móti steytingnum meðan það varaði sig
við hvert fótmál. Það eru margir á ferð á morgnana og
misjafnlega upplagðir til að gleðjast yfir nýjum degi.
Sumir eru að verða of seinir og bölva umferðinni. Á
þessum tíma leynast hætturnar litlu barni víða.
Stórmarkaðspoki á útidyrahurðinni
En nú er skólatíminn liðinn. Vinnudegi níu ára barns
lokið. Umferðin er minni og auðveldara að komast
heim. Barnið þræðir leiðina til baka. Því liggur ekkert
á. Það getur horft í glugga og sparkað litlum steini sem
liggur á gangstéttinni. Það rekur ekkert á eftir því. Það
bíður enginn heima til að heyra útihurðina opnaða.
Þegar barnið kemur heim tekur það stórmarkaðspoka
af útidyrahurðinni og sest á nálægan girðingarvegg. Það
tekur samloku og tropíkanafernu úr pokanum og borð-
ar hádegismatinn sinn á meðan syrtir og nýtt él býr sig
undir að ganga yfir. Á eftir leggur það skólatöskuna við
útidyrnar og gengur niður götuna. Kannski finnur það
einhvern til að leika við. Mamma og pabbi koma aldrei
heim fyrr en klukkan sex eða sjö. Þá er hálfur sólar-
hringur frá því barnið fór á fætur. Langur vinnudagur á
tíunda ári.“
Þessi frásögn er hvorki trúleg né sannfærandi. Hún er
þó engin hugarsmíð. Það færist enn í vöxt að börn verði
að ganga sjálfala eftir skóla á daginn. Oft hafa þau lykil
og geta farið inn. Vonandi er óalgengara að þau þurfi
að vera úti fram á kvöld eða treysta á að vinur eða ná-
granni leyfí þeim að koma inn til sín. Þó eru þekkt dæmi
um slíkt úr skólum í Reykjavík. í því sambandi er ekki
óeðlilegt að spyrja af hverju slíkt þurfi að vera. Af
hvaða orsökum eru lítil börn án umönnunar og jafnvel
húsaskjóls langa daga?
Ólíkar vinnuforsendur
Það fyrsta sem hugurinn staldrar við er sú mikla vinna
sem fólk verður að leggja á sig hér á landi. Þessi vinna
á sér tvær og nokkuð ólíkar forsendur. Annars vegar er
um fólk að ræða sem býr við léleg launakjör og verður
að leggja á sig langan vinnudag til þess eins að geta
framfleytt sér og sínum. Þarna er um að ræða fólk sem
fæst við ýmis láglaunastörf, ekki síst einstæða foreldra
sem ekki eiga í mörg hús að venda með hjálp eða gæslu
fyrir börn sín. Hins vegar er fólk sem hefur góðar tekj-
ur en kýs að leggja allt í sölurnar fyrir vinnuna. Þar
kemur tvennt til. Það siglir upp eftir framabrautinni og
til þess að ná vonuðu takmarki verða störf og félagsleg
umsvif að ganga fyrir öllu öðru. Það siglir einnig að
vönduðu sérhönnuðu heimili þar sem merkin skipta
stundum méira máli en notagildi og gæði. Slíkt kostar
fjármuni og ef hin dýru merki og sérhönnun innréttinga
og húsgagna eiga að halda sínum stíl verður að stilla
allri umgengni í hóf og ekki síst þeirri sem hættir til að
hreyfa hlut úr stað, klína bletti á vegg eða gleyma að
fara úr útiskónum frammi á mottu í önn dagsins.
Félagsleg mismunun
Stundum hefur því verið haldið fram að íslensk löggjöf
vinni gegn giftingum vegna þess að ógiftir og „einbú-
andi“ foreldrar eiga rétt á meiri félagslegri aðstoð og
ekki síst í formi dagheimila og barnagæslu. Nokkuð er
til í því og hefur kirkjuþing nú fjallað um þau mál og
talið að úrbóta sé þörf. Einstæðir foreldrar hafa vissu-
lega þörf fyrir meiri þjónustu á sviði dagvistana og við
slíkar aðstæður er alltaf hætta á misnotkun. Úr þessu
mætti bæta með því að giftir foreldrar ættu einnig kost
á dagvistun barna. Það kostar fjármuni og í því sam-
bandi mætti hugsa sér að hjón greiddu hærri dagvistun-
argjöld en einstæðir foreldrar til þess að unnt væri að
gefa þeim kost á slíkri þjónustu. Tveir vinnandi aðilar
ættu að vera betur í stakk búnir til að afla tekna fyrir
dagvistunarkostnaði en einn. Þótt segja megi að félags-
leg mismunun felist í þessu er hún ekki meiri en nú er
við lýði.
Er vinna allt sem þarf?
Fyrir þann sem lítið hefur og ekki á möguleika til að
0
eftir Þórð Ingimarsson.
auka við það að ráði verður vinnuálagið nauðsyn. Það
má segja að hugtakið „vinna er allt sem þarf“ geti átt
við hann. Fyrir hinn, sem leggur allt í sölurnar til að
komast á það sem hann heldur að sé toppur lífsins,
hvort sem hann er í starfi, félagsmálum eða híbýlahætti
verður vinnan ekki einungis allt sem þarf. Hún verður
það sem allt snýst um og annað gleymist eða verður
vanhirðu að bráð. í nútíma heimilislífi, hvernig svo sem
fjölskyldan er samsett, verður vinnuálagið að haldast í
hendur við aðrar þarfir og þá er umönnun barna ekkert
undanskilin. Ef litið er á málin frá því sjónarhorni er
vinnan ekki allt sem þarf. Það þarf vinnu en það þarf
einnig fleira að koma til.
Af sömu rót
„Plastpokabarnið“ kemur síður frá heimili einstæðu
móðurinnar. Það kemur einnig síður frá heimili lág-
launaforeldra sem eiga erfitt með að vinna fyrir brýn-
ustu nauðsynjum. Það kemur frá heimili þar sem illa
gengur að láta enda ná saman vegna þess að svo miklar
kröfur eru gerðar til metorða og híbýla. Það kemur frá
heimili þar sem ekki má falla blettur á tískuhúsgögnin.
„Plastpokabarnið“ er afkvæmi þeirrar kynslóðar sem
hefur sett þjóðina í vanda með æði til kaupa og fjárfest-
inga. „Plastpokabarnið" kemur frá heimili þar sem for-
eldrarnir prédika háa vexti en fjárfesta svo með kaup-
leigusamningum og gleyma að þau eru sjálf orðin fórn-
arlömb eigin hugsjóna. Á meðan foreldrarnir vinna sig
áfram til betri starfa, meiri athygli og hærri launa; á
meðan þau vinna til að reyna að borga af kaupleigu-
samningunum og halda dýrum híbýlum og heimilisbún-
aði, labbar barnið um bæinn eftir skólatíma og borðar
nestið sitt úr plastpoka á útitröppum í hvaða veðri sem
er.
Það er því til umhugsunar hvert stefnir þegar foreldr-
ar úthýsa börnum sínum til að berjast fyrir því sem þau
telja frama. Þegar þeir berjast fremur fyrir dýrum og
óhagkvæmum heimilum, sem eiga að líta út eins og sýn-
ingarbásar, en þægilegum mannabústöðum. Er eitthvað
til ráða gegn slíku? Hér er ekki vegið að sjálfsögðum
dugnaði, heldur er vegið að ómanneskjulegri græðgi
sem er að verða nokkur einkenni á íslendingum og
endurspeglast svo um munar í efnahagsmálum þjóðar-
innar.