Dagur - 07.12.1989, Blaðsíða 8

8 - DAGUR - Fimmtudagur 7. desember 1989
Opinskátt viðtal við mann sem sat í fangelsi:
„Maður gekk í saurnum og hlandinu
af sjálfum sér og öðrum föngunf
- segir Óli G. Jóhannsson, sem sat í fangelsi á Skólavörðustíg og Kvíabryggju
Fangelsi. Svar þjóðfélagsins við afbrotum. Á bak við rimlana eiga fangarnir
að hugsa sinn gang og koma út betri menn. Því miður virðist þetta kerfi ekki
ganga upp, nema í einstaka tilfellum. En hvernig er lífið í fangelsi? Örugg-
lega gjörólíkt því sem menn halda. Ekki langar mig til að kynnast því af eigin
raun en með viðtali við mann sem setið hefur í fangelsi má fá mynd af tilveru
afbrotamanns í betrunarvist. Sú mynd er svört, sótsvört. Þessi maður heitir
Óli G. Jóhannsson, þekktur myndlistarmaður á Akureyri. Hann vann á póst-
húsinu á Akureyri og var sekur fundinn um fjárdrátt. Hann hefur tekið út
sína refsingu. Óli G. féllst á að svipta hulunni af lífi fangans. Lesendur eru
beðnir að hafa í huga að hér á eftir er verið að lýsa íslenskum fangelsum,
ekki illræmdum fangabúðum í fjarlægum löndum.
Ég hitti Óla aö máli í síðustu
viku, daginn eftir að hann varð
frjáls maður á ný. Hann var að
undirbúa málverkasýningu í
Gamla Lundi, sýningu sem var
fjárhagslegur lífróður fyrir hann,
svo ekki sé minnst á félagslega
þáttinn. Auðvitað vissu allir
Akureyringar og reyndar alþjóð
af því þegar Oli var dæmdur.
Fjölmiðlarnir og slúðrið sáu til
þess og það kom meira að segja
fyrir að fjölmiðlar fengu vitneskju
um framgang málsins á undan
Óla sjálfum.
Hann er þreytulegur eftir sex
mánaða innilokun. Pað hlýtur að
vera erfitt að koma út í þjóð-
félagið aftur þrátt fyrir alla til-
hlökkunina, erfitt að koma til
Akureyrar, sjá fólk stinga saman
nefjum og pískra. En við skulum
skoða aðdragandann að fangavist
Óla G. Jóhannssonar og síðan
velta fyrir okkur lífinu innan
veggja.
Fangar lokkaðir til
samvinnu með iygum
„Það er engin launung að ég
braut af mér sem opinber starfs-
maður, eins og allir vita. Niður-
staðan úr þessu máli er sú að ég
kem út eignalaus maður með 12
mánaða réttardóm á bakinu."
- Sættir þú þig við þetta í upp-
hafi?
„Ég hef alla tíð gert það. Ég
braut af mér og átti skilið að fá þá
refsingu sem kerfið bauð upp á.
Hins vegar upplifði ég það í lög-
reglurannsókn og kerfinu að
fangar eru beittir lygum og ég er
ennþá sannfærðari um þessa
starfshætti eftir að hafa kynnst
mönnum sem hafa fengið dóma.
Játningar eru pressaðar af mönn-
um og þeir eru lokkaðir til sam-
vinnu með lygum. Mér var tjáð
það strax af rannsóknaraðilum og
Íögfræðingi mínum að ef ég
rnyndi verða samstarfsfús þá yrði
sú viðleitni metin til Iækkunar á
dómi. Þetta er bara bragð sem
þeir nota á menn sem eru lítil-
sigldir í afbrotum því þegar upp
er staðið er ekkert tillit tekið til
hegðunar manns meðan á rann-
sókn stendur.“
- Þú fékkst þungan dóm í hér-
aði.
„Já, ég fékk 16 mánaða fang-
elsisdóm hér heima í héraði þrátt
fyrir að ég hefði greitt til baka
obbann af þeim peningum sem
fóru á vergang. Það er líka dálít-
ið sérstakt við þetta mál að sá
sem rannsakar það dæmir mig
síðan. Þetta er hliðstætt máli
Jóns Kristinssonar að þessu leyti
þótt það hafi verið smámál miðað
við afbrotamál.
Ég vil geta þess að ég hef ekk-
ert nema gott um rannsóknarlög-
regluna á Akureyri að segja.
Þetta eru drengir hinir bestu.“
Marklaust embættisbréf
- Málið fer síðan fyrir Hæstarétt
og dómurinn er mildaður.
„Hæstaréttardómurinn var 12
mánuðir og alþjóð vissi það
nokkrum dögum á undan mér.“
- Nú?
„Já, ég fékk að vita af þessum
dómi í gegnum útvarpsfréttir
þegar ég var að sigla inn Eyja-
fjörðinn á Kaldbak, þar sem ég
var búinn að vera háseti í tvö og
hálft ár.
Það var einkum tvennt sem
bjargaði mér á þessum tíma.
Fjölskyldan og vinir studdu vel
við bakið á mér og svo sökkti ég
mér í vinnu. Togaramennskan
var björgunarbátur fyrir mig sál-
arlega.
Síðan líður að því að ég á að
fara að taka út dóminn. Ég hafði
nýtt mér allan þann frest sem
mögulegt var að fá til að undir-
búa mig peningalega og andlega
fyrir 12 mánaða fangelsisdvöl.
Þjóðfélagið hjálpar manni ekki
og ég þurfti að taka 900 þúsund
króna lífeyrissjóðslán áður en ég
fór í fangelsið og svipaða sögu
get ég sagt af mörgum refsiföng-
um sem ég hef kynnst.
í febrúar á þessu ári fékk ég
bréf frá Fangelsismálastofnun,
undirritað af forstöðumanni
stofnunarinnar, þar sem ég var
boðaður í fangelsið á Akureyri 1.
júní. Ég fór í land hálfum mán-
uði áður en ég átti að mæta í
fangelsið til að geta verið með
fjölskyldu minni og undirbúið
mig. Ég hringdi í lögregluna á
Akureyri til að spyrja hvenær
dags þeir vildu helst taka á móti
mér en þá könnuðust þeir ekkert
við mig. Þá höfðu orðið einhverj-
ar breytingar sem mér hafði ekki
verið sagt frá. Ég hringdi í for-
stöðumann Fangelsismálastofn-
unar og hann sagði að ég ætti aö
mæta á Skólavörðustíginn.
Embættisbréfið frá æðsta manni
stofnunarinnar hélt ekki þegar á
hólminn var komið.“
Þurfti að kaupa flugfar
í fangelsið
- Hver urðu viðbrögð þín?
„Ég hugsaði með mér: Fyrst
þetta bréf heldur ekki hvað held-
ur þá í þessu kerfi? Ég byrjaði á
því að afla mér upplýsinga og
komst fljótlega að því að fangels-
ið á Skólavörðustígnum er hreint
helvíti. I gegnum vini og kunn-
ingja reyndi ég að koma málum
þannig fyrir að ég yrði þar sem
styst. Ég sæki það fast að komast
á Kvíabryggju því það var lífs-
spursmál fyrir mig að komast á
stað þar sem ég gæti rnálað. Lista-
gyðjan varð að bjarga mér. Ég
fékk þau svör frá forstöðumanni
Fangelsismálastofnunar að ef ég
gerði mér það að góðu að vera á
Skólavörðustígnum í mánuð þá
fengi ég að fara á Kvíabryggju.
Eðlilega þá treysti ég ekki svör-
um þessa manns og hringdi í
ráðuneytisstjórann í dómsmála-
ráðuneytinu og bað hann að
skoða þetta mál. Eins hringdi ég í
prestinn í Grundarfirði og liað
hann að fylgjast með því hvort ég
skilaði mér innan mánaðar á
Kvíabryggju svo ég myndi ekki
týnast í kerfinu.
Astæðan fyrir því að Fangelsis-
málastofnun vill fá fanga af
landsbyggðinni inn á Skólavörðu-
stíg er sú að þeir vilja flokka fólkið
í sundur þar með sálfræðingum,
félagsfræðingum og afbrotasér-
fræðingum. Þetta var ástæðan
sem mér var gefin. Nú, ég hélt að
ég ætti að gefa mig fram við lög-
regluna í mínu lögsagnarumdæmi
og hún myndi síðan senda mig
suður en það reyndist ekki rétt.
Ég þurfti að kaupa mér flugfar til
að komast í fangelsið! Maöur
þarf sjálfur að bera kostnað af
ferð og gistingu til að komast í
fangelsi. Þegar ég var kominn
suður hringdi ég á Skólavörðu-
stíginn og spurði hvenær þeir
vildu taka við mér. Þá var mér
sagt að koma rétt fyrir miðnætti
því þá myndi ég græða einn dag á
því. Og ég kom í tukthúsið rétt
fyrir miðnætti 1. júní.“
„Eins og apar í dýragarði“
- Reyndist Skólavörðustígúrinn
vera það helvíti sem þú hafðir
frétt af?
„Já, það er óhætt að fullyrða
það. Ég var settur inn í lítinn og
loftlausan klefa. Þar voru tveir
menn fyrir. í klefanum var citt
borð, þrjú flet, þrír stólar og
tveir klæðaskápar. Það litla sem
maður fær að hafa með sér kemst
ekki fyrir, enda ekki gert ráð fyr-
ir nema tveimur mönnum í klefa.
Ég var þarna méð menntaskóla-
kennara og eiturlyfjaneytanda,
vænstu mönnum að spjalla við.
Maður var ósköp lítill í þessum
félagsskap, en það kom í ljós að
afbrotamennirnir sjálfir eru einu
sálfræðingarnir sem leggja manni
lífsreglurnar í þessu kerfi.
Fangarnir eru lokaðir inni í
klefanum fyrir miðnætti og fram
til morguns. Þeir fá að rúlla eftir
tveimur göngum sem eru einu
samverustaðirnir. Það er allt
kjaftfullt í fangelsinu. Menn fá að
fara út í fangeisisgarðinn tvisvar á
sólarhring, hálftíma í senn.
Margir eru feimnir við að fara út
í garðinn því yfir honum gnæfa
bankahús og íbúðabyggingar og
fólk getur séð hverjir eru þarna.
Fangar eiga ekki að vera sýning-
argripir en í fangelsisgarðinum
eru þeir eins og apar í dýragarði
og þessi fangelsisgeiri er allur
einn dýragarður.
„Gekk í saurnum og
hlandinu“
Og Óli heldur áfram:
„Ég beið eftir því sem yfirmað-
urinn hafði boðað, þ.e. að láta
flokka mig niður. Á fimmta degi
var ég kallaður í læknisskoðun.
Slíkar skoðanir þekki ég mæta
vel, t.d. frá því ég lærði flug, og
bjóst við að hún yrði ströng og
nákvæm. Nei, aðalmálið var að
spyrja hvort ég væri samkyn-
hneigður, hvort ég hefði verið
með vændiskonu eða fengið
blóð. Það var AlDS-fárið sem
skipti öllu, að öðru leyti var
læknisskoðunin kák.
Þetta er alvarlegur hlutur. Það
er verið að henda alls konar
mönnum í svartholið; eiturlyfja-
neytendum, mönnum sem eru á
götunni, illa förnum mönnum og
það gefur auga leið að fjölskyldu-
feður kæra sig ekki um að smitast
af sjúkdómum í þessu samfélagi.
Hreinlætisaðstaða er líka fyrir
neðan allar hellur. Fljótlega
þurfti ég að biðja lækninn um
pensilín því ég fékk bólgur og
gröft í þær. Ég vissi ekki hvað
þetta var en fangarnir bentu mér
á að þetta væru flóabit. Þegar
maður kveikir Ijós á nóttunni eru
veggirnir oft á hreyfingu því það
er svo mikið af silfurskottum
þarna.
Það eru tvö klósett fyrir alla
fangana. Skólpleiðslurnar eru
utanáliggjandi úti í fangelsisgarð-
inum. I júní pressaðist bæði
hland og saur út um samsetningar
á rörinu og lak út í garðinn. Mað-
ur gekk í saurnum og hlandinu af
sjálfum sér og öðrum föngum.
Við þurftum að taka skóna
sem við notuðum úti í drullunni
inn í klefa til okkar því það var
engin aðstaða til að geyma þá
annars staðar.“
Atvinnuleysi
í vinnufangelsi
- Hvernig léstu tímann líða á
þessum óyndislega stað?
„Það var um lítið annað að
ræða en lestur og sjónvarpsgláp.
Sjónvarpið er á fangelsisgangin-
um, sem er loftlaus og lokaður.
Þangað fara menn með stólana
sína.
Stór hluti fanganna getur
drukkið í sig svefnlyf og sljóvg-
andi lyf. Það er það sem er léttast
að fá.
Fangaverðirnir voru óvenju
almennilegir við mig og má líta á
þá sem sólargeisla í þessu svart-
holi.
Eftir átta daga var mér tilkynnt
að ég ætti að fara á Kvíabryggju,
sem var mun fyrr en til stóð,
þannig að undirþúningur minn í
kerfinu hefur skilað sér. En lítum
á eitt: Ég var kominn suður til að
hitta sérfræðinga Fangelsismála-
stofnunar, þeir áttu að flokka
mig. En ég sá aldrei sálfræðing,
aldrei félagsfræðing og hvað þá
afbrotafræðing. Til hvers þurfti
ég þá að fara suður?"
- Þá tekur Kvíabryggjan við.
Hvað geturðu sagt mér um dvöl-
ina þar?
„Éorstöðumaðurinn þar er
Þetta er alvarlegur hlutur. Það er
verið að henda alls konar mönnum
í svartholið; eiturlyfjaneytendum,
mönnum sem eru á götunni, illa
förnum mönnum og það gefur
auga leið að fjölskyldufeður kæra
sig ekki um að smitast af sjúkdóm-
um í þessu samfélagi. Hreinlætis-
aðstaða er líka fyrir neðan allar
hellur. Fljótlega þurfti ég að biðja
lækninn um pensilín því ég fékk
bólgur og gröft í þær. Eg vissi ekki
hvað þetta var en fangarnir bentu
mér á að þetta væru flóabit. Þegar
maður kveikir Ijós á nóttunni eru
veggirnir oft á hreyfingu því það er
svo mikið af silfurskottum þarna.