Dagur - 15.12.1989, Blaðsíða 15

G8GI Tadmsasb f, J -nrgfibrjtí-soJ — HIJOAQ — 1- X
Föstudagur 15. desember 1989 — DAGUR — 15

Ég kom oft á heimili þeirra
bræðra í Reykjavík. Baldur Auð-
unsson, bróðir Sæmundar, var
með okkur á Gulltoppi, en hina
bræður hans tvo, Halldór og
Gunnar, þekkti ég einnig.
Togaramennirnir kynntust mikið
þegar þeir voru í fríum, þeir
héldu oftast hópinn.
Við fórum með togaranum
Baldri frá Reykjavík til að sækja
Kaldbak, og lentum í vonsku-
veðri allan tímann. Ferðinni var
heitið til Fleetwood. Mér er það
minnisstætt að fjórar stúlkur
voru með í ferðinni, og ég öfund-
aði þær ekki að lenda í þessu. Ég
man sérstaklega eftir einni, Ingi-
gerði Karlsdóttur flugfreyju, sem
varð fræg seinna.
Viið fórum beint upp í járn-
brautarlest þegar við komum í
land og fórum til Hull. Þar var
Kaldbakur í dokk.
Mér leist strax vel á skipið.
Mann svimaði þegar maður leit í
lestarnar, en "þær voru óvenju-
lega stórar. Kaldbakur var helm-
ingi stærri en togarar á borð við
Gulltopp.
Ég man vel eftir áhöfninni sem
sótti Kaldbak. Það voru þessir
menn: Sæmundur Auðunsson,
skipstjóri, Þorsteinn Auðunsson
hróðir Sæmundar, 1. stýrimaður,
Jónas Þorsteinsson 2. stýrimað-
ur, Henry Olsen 1. vélstjóri,
Bergur Sveinsson 2. vélstjóri,
Jón Aspar loftskeytamaður,
Freidar Johansen, norskur mat-
sveinn, Halldór Jónsson, báts-
maður, hásetarnir Gísli Einars-
son, Haraldur Eyvindsson og
Jón Halldórsson, og tveir kynd-
arar, Einar Guðmundsson og
Þorsteinn Halldórsson. Jóhann
Guðmundsson, 3. vélstjóri, kom
um borð í Reykjavík en þar voru
sett upp lifrarbræðslutæki. Til
Akureyrar komum við 17. maí
1947.
Gamli Kaldbakur var hörku-
skip og okkur sem höfðum van-
ist eldri og minni skipum voru
þetta mikil umskipti. Það eru
engar ýkjur að ný öld rann upp
með nýsköpunartogurunum.
Á Kaldbak var ég til 1950, að
við fórum út að sækja Harðbak.
Sæmundur Auðunsson tók þá
við Harðbak. Frá þeirri ferð er
mér minnisstætt þegar við fórum
með gamla Svalbak til Grimsby."
Yið gerðum skjóta túra
fyrir Norðurlandi
- Hvernig fiskirí var stundað á
togurum Ú.A. á þessum árum?
„Þá var aðallega fiskað á
England. Við gerðum skjóta túra
fyrir Norðurlandi og vorum ekki
FiTsti skipstjóri
Akureyringa
Sæmundur Auðunsson fædd-
ist 4. október 1917 að Minni-
Vatnsleysu í Gullbringusýslu.
Hann lauk hinu meira fiski-
mannsprófi frá Stýrimanna-
skóla íslands árið 1940.
Sæmundur var á togurum
frá árinu 1933. Stýrimaður og
skipstjóri í afleysingum á
ýmsum skipum til ársins
1947, að hann gerðist skip-
stjóri á Kaldbak EA 1, fyrsta
togara Ú.A. Síðar var hann
skipstjóri á Harðbak EA.
Árið 1956 lét hann af störf-
um hjá félaginu og gerðist
framkvæmdastjóri Fylkis í
Reykjavík, síðar fram-
kvæmdastjóri Bæjarútgerðar
Hafnarfjarðar en frá 1970 til
dánardags 30. sept. 1977 var
hann skipstjóri á rannsókna-
skipinu Bjarna Sæmundssyni.
Þeir sem kynntust Sæmundi
Auðunssyni þau ár sem hann
var skipstjóri á togurum Ú.A.
eru á einu máli um að hann
hafi verið sérstaklega farsæll í
starfi og hafi jafnframt mark-
að djúp spor í þróun félagsins
meðan það var ungt og í
mótun.
nema átta til níu daga í túrnum.
Seinna var farið að sigla á Þýska-
land. Þá fannst enginn þorskur
en við vorum í karfa, sem var
haushöggvinn með sveðjum um
borð, settur í körfur og sturtað
síðan í lestina. Það var voðaleg
vinna og ekkert upp úr henni að
hafa, því kaupið okkar byggðist
aðallega upp á lifrarpeningun-
um, en engin lifur var í karfan-
sig þó ekki í beina hættu, en
vissulega er alltaf hættulegt að
vera á sjó í aftakaveðrum.
Ég var bæði á gamla og nýja
Svalbak, fór til Færeyja að sækja
hann 1974 með Halldóri. Breyt-
ingin sem menn upplifðu þá var
ekki minni en viðbrigðin sem ég
minntist á áðan, frá Gulltoppi
yfir í síðutogarann Kaldbak.
Þetta er svo mikill munur að erf-
itt er að lýsa þessu. “
um. Við vorum því hálf óánægðir
með þetta sjómennirnir.
Eitt af því sem mér er minnis-
stætt frá árunum eftir 1950 var
gúanófiskiríið fyrir Krossanes.
Það var heilmikið ævintýri, en
það sem þá gerðist þætti ekki
gott í dag, smáþorskinum mokað
upp í bræðslu. En við vorum nú
aðallega á karfa. “
- Hver var helsti munurinn á
Kaldbak og eldri togurunum?
„Hann var gríðarlegur. Ég get
sagt sem dæmi að þegar við vor-
um á Gulltoppi úti á Hala í vond-
um veðrum átti hann það til að
leggjast á hliðina. Sérstakt lag
þurfti og varð að skella skipinu
undan til að það rétti sig. Þetta
þurfti ekki á Kaldbak, hann var
mikið sjóskip.
Á Gulltoppi var fyrirkomulagið
þannig að lanternur voru á brú-
arvængnum, en þær varð að færa
upp á brúna því þegar hann
lagði sig skarpt áttu þær til að
fara.
Aðbúnaður fyrir mannskapinn
var enginn á skipum eins og
Gulltoppi. Þar var ein vaskafata í
lúkarnum, og mennirnir urðu all-
ir að þvo sér og raka upp úr
sama vatninu. Svona var það nú
í þá daga. “
I togaraverkfallinu, sem kallað
var stóra togaraverkfallið, rétt
fyrir 1970, hætti ég um tíma hjá
Ú.A. Þá fór ég m.a. á síld tvö
sumur, en eftir tvö ár kom ég aft-
ur til félagsins, þá á Svalbak til
Halldórs Hallgrímssonar, skip-
stjóra. Svalbakur var ekki síðra
sjóskip en hinir togarar Ú.A. og
Dóri var alveg sérstaklega lag-
inn að halda honum við í vond-
um veðrum.
Það kom oft fyrir að togað væri
í vondum veðrum. Menn lögðu
Þeir voru í áhöín Kaldhaks EA 1 þegar togarinn kom til hæjarins 17. maí 1947. Frá vinstri: Gísli Einarsson
bátsmaður, Einar Guðmundsson kyndari, Jónas Þorsteinsson 2. stýrimaður, Jón E. Aspar loftskeytamaður.
Mynd: EHB
Kveldúlístogarinn Gulltoppur RE. Myndin er frá þeim tíma þegar Gísli
Einarsson var háseti á togaranum.
Menn kvörtuðu ckki,
þeir þekktu ekki annað
- Varst þú alltaf bátsmaður á
togurunum?
„ Já, ég tók fyrst við því starfi á
gamla Kaldbak, síðari hluta árs
1948. Nafni minn, Gísli Þórðar-
son, var bátsmaður á Kaldbak á
undan mér. Bátsmaður var ég
alla tíð síðan.
Það var ólíkt að vinna á skut-
togaranum Svalbaki frá því sem
gerðist um borð í síðutogaran-
um. Þetta var allt annað líf, að
geta gert að í skjóli undir dekk-
inu. Áður stóð maður í stormum
og stórsjó og sá kannski ekki út
úr augum fyrir byl, í hörkugaddi
með freðinn fiskinn í höndunum.
En menn voru ekki vanir að
kvarta yfir neinum smámunum,
þeir þekktu ekki annað.
Svo var ekki minni bylting í
aðbúnaði fyrir mannskapinn,
sérstakir klefar í staðinn fyrir
lúkarinn.
En þrátt fyrir allt þetta voru
gömlu togararnir býsna seigir,
og við fiskuðum í alveg jafn
vondum veðrum á þeim. En
menn urðu mikið minna varir við
sjóinn á nýrri skipunum, þeir eru
alltaf niðri nema rétt þegar verið
var að taka inn trollið."
Maður vissi að þessi
tími myndi koma
- En svo fórst þú í land.
„Já, ég fór í land eftir 40 ára
sjómennsku. Þá tók ég við verk-
stjórastarfi í fiskmóttökunni hjá
Ú.A. og starfaði þar í átta ár.
Undanfarin tvö ár hef ég átt við
kvilla að stríða, er slæmur í fót-
unum, liðirnir voru slitnir og
eyddir. Mér finnst iðjuleysið allt
annað en skemmtilegt, það er
mér framandi að hafa ekkert fyr-
ir stafni nema eitthvert dund.
Ég kveið alltaf fyrir því að fara
í land. Maður vissi að sá tími
myndi koma, en fyrir mann sem
hefur aldrei unnið í landi er þetta
ekki auðveld ákvörðun. En þetta
kom með tímanum, og eftir
nokkra mánuði hefði maður ekki
viljað breyta til aftur.
- Sérðu eftir að hafa stundað
sjómennsku mestalla ævina?
„Nei, ég held ekki. Samt hef
ég sagt að ég hefði átt að fara
fyrr í land. Sjómaðurinn verður
að standa sína vakt, í hvaða
veðri sem er og á hvaða árstíma
sem er. Oft var maður úti á hafi,
fjarri ættingjum og vinum, þegar
aðrir glöddust með fjölskyldum
sínum, t.d. á jólunum. En samt
langaði mig mest í land á
sumrin, þegar veður var gott.
Þetta er öðruvísi um hávetur-
inn. “
1 Nýfundnalands-
veðrinu 1959
- Lentir þú aldrei í lífshættu á
togurunum?
„Nei, ekki get ég sagt það, hef
verið blessunarlega laus við að
slasast eða meiðast. En maður
hefur svo sem komist í snertingu
við vond veður, ísingu og ágjöf.
Ég lenti t.d. í Nýfundnalands-
veðrinu í febrúar 1959 þegar
togarinn Júlí GK 21 fórst. Það var
áreiðanlega fyrsti túr Áka
Stefánssonar sem skipstjóra, en
Áki var 1. stýrimaður þegar
þetta gerðist. Vilhelm Þorsteins-
son var fastaskipstjóri.
Við vorum nýbyrjaðir að fiska
á miðunum við Nýfundnaland,
og vorum ekki búnir að vera að
nema í sex tíma þegar við vorum
komnir með hundrað tonn. Þá
brast hann á.
Við urðum að höggva ís stans-
laust í tvo sólarhringa, búnir að
höggva alla ljóskastara af brúnni
og draga úr öllum gilsum. Gils-
arnir voru orðnir eins sverir og
símastaurar.
Skipið var orðið mjög topp-
þungt af ísingu og mennirnir
máttu hafa sig alla við til að ekki
færi illa. Við rétt náðum að fá
okkur kaffisopa milli þess sem
við fórum út að berja ís, og svona
gekk þetta í rúma tvo sólar-
hringa án þess að mannskapur-
inn gæti sofið eða hvílst. En við
sluppum.
Eftir að við höfðum náð öllum
gilsum niður og fótreipunum af
hvalbaknum var verkið miklu
léttara. Þegar veðrið lægði var
lensað beinustu leið heim, ekki
þýddi að halda áfram með skipið
svona til reika.“
Porskurinn er eldá að
hverfa - en hann þarf
eitthvað að éta
Talið berst nú að fiskveiðistefnu
stjórnvalda, kvótamálum og
fiskistofnum. „Ég hef alltaf hald-
ið því fram að þorskurinn sé ekki
að hverfa, en þessi erfiðu ár hafa
alltaf komið. Þegar ég byrjaði
1939 var engin þorskvertíð, eng-
inn þorskur fannst. Þá var Gull-
toppur sendur af ríkinu út á
Grænlandshaf til að leita eftir
þorski, en við fundum engan.
Menn eru allt of hræddir við að
verið sé að drepa allt í sjónum
með veiðunum einum, þvi hita-
stig sjávarins skiptir líka miklu
máli. Þjóðverjar, Englendingar
og allra þjóða kvikindi eru búnir
að vera með fleiri hundruð
togara áratugum saman við
landið og moka fiskinum upp.
Nú eru hér engir nema íslend-
ingar að veiðum, og það ætti því
að vera í lagi fyrir okkur að taka
eitthvað af þessu.
En tæknin er orðin meiri. Þeg-
ar ég byrjaði var ekkert nema
einn neistamælir í brúnni, önnur
tæki voru ekki til fiskileitar. Nú
er ekki hægt að snúa sér við fyrir
tækjum sem geta teiknað upp
slóðina eins og hún leggur sig.
Þegar menn fóru að sækja
svona mikið í loðnuna sagði ég
strax að þetta myndi hafa áhrif á
þorskveiðarnar seinna. Eitthvað
þarf þorskurinn að éta.
Akureyri hefur aldrei áður ver-
ið eins mikill útgerðarbær og í
dag. Þegar ég var að flytja frá
Reykjavík sagði þekktur skip-
stjóri við mig: „Hvað ert þú að
gera til Akureyrar? Það verður
aldrei hægt að gera togara út
þar.“
Þetta hefur verið afsannað fyr-
ir löngu, eins og allir vita. En
sjórinn er eins og hvert annað
happdrætti, góð og mögur ár
skiptast á. Fiskurinn fer ekki eft-
ir neinum settum reglum og ekki
verður allt um hann á bókina
lært.“ EHB