Dagur - 27.01.1990, Page 7

Laugardagur 27. janúar 1990 - DAGUR - 7
af erlendum vetfvangi
Hínn fullkomni tómatur
og önnur framtíðarundur
- Vantar þig vélmenni sem getur eldað fyrir þig eða þá sjónvarp sem svarar fyrir sig? Bíddu þá aðeins. ..
Hvernig kanntu við hávaðann í
einkaþyrlunum sem flytja menn
til vinnu snemma á morgnana?
Hverjar eru síðustu fréttir af
nýlendunni á Mars? Á radd-
stýrða ritvélin þín í vandræðum
með að stafsetja orðið „framtíð-
arsýn“? Öllu þessu var búið að
spá sem því sem við væri að búast
á áttunda áratugnum og sú aug-
Ijósa staðreynd að við höfum það
ekki ætti að verða mönnum sem
eru að selja framtíðartálsýnir,
einnig þeim sem kaupa, þörf
áminning. Hver sá sem segir þér
að ný og stórfengleg tækniundur
séu í þann veginn að sjá dagsins
ljós - (riðfrí ull, rafeindasápa og
þess háttar) - hann er einfaldlega
að reyna að leika töframann.
Eigi að síður, við vitum hvaða
tækni er nú þegar til staðar og
getum á margan hátt séð í hvaða
átt þróunin stefnir, og við megum
vita að það á eftir að valda breyt-
ingum í daglegu lífi okkar.
Erfðastjórnun
Á næsta áratug mun hinn
almenni neytandi fyrst fara að
verða var við árangur þeirra erfða-
rannsókna sem hófust með nýrri
tækni fyrir fimmtán árum. Vís-
indamenn eru farnir að rækta
gulrætur og seljurót sem hafa
margfalt meira geymsluþol en
það sem við þekkjum núna, svo
mikið að það kemur til mála að
selja það innpakkað sem snakk-
fæði. Peir gæla einnig við hug-
myndina um tómata sem hætta
að þroskast þegar þeir eru
uppskornir. Geti bændur tekið
uppskeruna þegar hún er á besta
stigi, munu óþroskaðir og linir
tómatar heyra sögunni til.
Á síðari hluta áratugarins ætti
okkur að standa til boða húsdýr
sem fengið hafa erfðafræðilega
aðlögun. Svín með litla fitu eða
þá mjólkurkýr sem gefa af sér
mjólk sem vinna má úr t.d. insúlín
eða þá vaxtarhormón. Einkaleyf-
isskrifstofur í Bandaríkjunum
hafa nú þegar fengið talsverðan
fjölda umsókna um slík einka-
leyfi. Vísindamenn bæði í
Bandaríkjunum og Japan eru að
vinna við að þróa silung og stein-
bít sem vex hraðar en nú og
þarf samt minna fóður en verið
hefur til þessa. Neytendur á hinn
bóginn gætu afneitað matvælum
sem framleidd eru með þessum
nýju aðferðum, á þeim forsendum
að þau væru framleidd á ónátt-
úrulegan hátt og gætu jafnvel
verið hættuleg. Þess vegna eru
vísindamenn nú að þróa aðferðir
til að prófa þessar nýju afurðir.
Að breyta kúm og svínum eru
smámunir samanborið við það að
eiga við erfðavísa mannsins. Fyrr
á þessu ári var í fyrsta sinn komið
fyrir framandi erfðavísi í krabba-
meinssjúklingum, en aðeins sem
hjálpartæki vegna rannsókna.
Einhvern tíma á fyrri hluta næsta
áratugar mun fyrsta tilraun með
flutninga á erfðavísum í menn
trúlega eiga sér stað, að líkindum
verður þar um að ræða síðasta
möguleika til bjargar ungabarni
sem fætt er með banvænan erfða-
galla. Á áratugnum munu vís-
indamenn finna og geta staðsett
fleiri og fleiri erfðavísa og vita
hverju þeir stjórna. Sumir valda
sjúkdómum en aðrir hafa áhrif á
hvert útlit okkar verður og hver
verða helstu persónueinkennin.
Þegar vísindamenn hafa náð
valdi á því að breyta þessum
erfðavísum munu vakna flóknar
spurningar. Hvernig getum við
ákvarðað hvað sé afbrigðilegt og
þar með óæskilegt og hvað sé
hluti af breytileika þeim sem ger-
ir okkur að þeim litskrúðuga hóp
sem við erum? Væri til dæmis rétt
að „gera við“ erfðavísa sem valda
hættu á nærsýni eða þá sem valda
því að mönnum hættir til að fitna
óhóflega og hvað með skalla? Ef
við leiðréttum þetta, því þá að
hætta þar? Viltu að næsta barn
þitt verði ljóshært eða dökkhært,
með blá eða brún augu? Þetta
verður að vísu ekki mögulegt á
næsta áratug en við verðum ef til
vill að taka ákvörðun um það
hvort við viljum stefna að því að
gera það mögulegt eða ekki.
Vélmenni
Vélmenni hafa svo lengi verið
efni í skopsögur að á þau er að
mörgu leyti litið sem brandara. Á
næsta áratug munu þau að lokum
verða hagkvæm annars staðar en
við færibönd í verksmiðjum.
Vissulega munu þau ekki geta
gert alla þá stórkostlegu hluti
sem við sjáum þau gera í vísinda-
myndum. Fyrsta kynslóð „alvöru“
vélmenna verður dálítið stirð-
busaleg. En þegar fer að nálgast
aldamót þá förum við trúlega að
sjá vélmenni sem steikja hamborg-
ara á skyndibitastöðum, þrífa
gólf í verslunum og jafnvel önnur
sem flytja matarbakka á sjúkra-
húsum og fleira slíkt.
Það er einkum tvennt sem rek-
ur á eftir þróun vélmenna en það
er, aukin tækniþekking og krafan
um aukin afköst með minni til-
kostnaði. Gervigreind er nauð-
synlegur þáttur í smíði vélmenn-
is, og þó eru hlutir sem eru svo
sára einfaldir fyrir mannshugann,
ótrúlega flóknir fyrir þá gervi-
greind sem vélmenni hafa yfir að
ráða. Eitt lítið dæmi; að skynja
það, að þar sem tveir veggir mæt-
ast úti í horni á herbergi, hvort
hornið er inn í herbergið eða út?
Sára einfalt fyrir mannshugann
en býsna snúið fyrir þennan með-
al R2D2. Nýjasta tækni í hönnun
tölva, hönnun sem tekur meira
mið af vinnubrögðum mannsheil-
ans en verið hefur, lofar góðu í
þeirri viðleitni að reyna að láta
vélmenni bera kennsl á umhverfi
sitt. Þessi hönnun gæti á endan-
um komið það mikilli skynsemi í
vélmenni að hægt sé að segja
þeim að ryksuga skrifstofuna og
þeir velta blómapottinum ekki
um, að minnsta kosti ekki oftar
en einu sinni.
Efnahagslegar ástæður gætu
flýtt þessari þróun. Þegarfæðing-
um fer fækkandi þá er stutt í að
það fari að vanta fólk í verst
launuðu stöifin og það er einmitt
verið að vinna að vélmennum
sem geta snúið við hamborgurum
og annast flutninga á stofnunum.
Þau munu samt ekki geta búið
um rúm á næstunni. Vélmenni á
skyndibitastöðum munu að öllum
líkindum annast það að pakka
inn matnum en það verður
afgreiðslufólk sem verður við
afgreiðslu svo að það verður enn
um sinn mögulegt að fá vitlaust
til baka.
Seint á næsta áratug veróa vél
menni orðin það fullkomin að
þau má nýta sem hjálpartæki fyr-
ir fatlaða og munu jafnvel gera
fjölfötluðum fært að annast um
sig sjálfir og stunda vinnu. Ekki
munu þó öll vélmenni verða svo
vinaleg. Verið er að hanna vél-
menni sem ætlað er að ráfa um
vörugeymslur þegar ekki er verið
að vinna þar og senda aðvörun til
hinna mannlegu varða þegar þau
rekast á óboðna gesti. 1 það
minnsta eitt bandarískt fyrirtæki
er að þróa vélmenni sem verður
hægt að hafa vopnað.
Hvað með þetta langþráða
heimilisvélmenni? Þennan litla
og hljóðláta þjón sem færir þér
kaldan bjór úr ísskápnum, tínir
upp leikföngin eftir krakkana,
þvær sokkana og þurrkar svo af
rykið þess á milli? Slík vélmenni
koma vart á markað á næsta ára-
tug - nema við aðlögum heimilin
til þess að geta notað þau. Það
þarf að vera sérstakt rafeindatæki
í hverju herbergi svo þau geti
staðsett sig og það þarf að lag-
færa stigana til þess að vélmenni
geti gengið um þá. Draumórar?
Ef til vill. Á hinn bóginn hefði
það ekki þótt trúleg saga 1890 að
við ættum eftir að gera stórfelldar
breytingar á yfirborði jarðar, og
allar vegna bílsins.
Gæðasjónvarp
Á næsta áratug munum við verða
vitni að því sem kalla mætti
enduruppfinningu sjónvarps,
ekki vegna bættrar dagskrár eins
og margir munu óska sér, heldur
með samruna sjónvarps, síma og
tölvu svo að úr verður eitthvað
sem enginn hefur áður ímyndað
sér. Börn 21 aldarinnar eiga trú-
lega eftir að eiga bágt með að
skilja það að tölvur skuli ekki
alltaf hafa verið tengdar símalín-
um, að símar hafi eitt sinn verið án
myndskjás og að ekki hafi verið
auðveldara að hafa áhrif á hvað
maður sá í sjónvarpinu.
Sjónvarpið verður fyrst fyrir
áhrifum þessarar nýju tækni.
Fyrsta skrefið er hágæðasjón-
varp, gríðarleg framför miðað
við það sem nú tíðkast og mynd-
gæðin verða jöfn og sýning á
breiðtjaldi. Japanir eru nú þegar
farnir að bjóða þessa tækni, á
afmörkuðum svæðum, og sum
ríki Evrópu munu taka hana í
notkun innan tveggja ára.
Bandaríkin verða eitthvað seinni
vegna þess að ekki er enn búið að
ákveða opinberlega hvaða kerfi
verður valið. En um miðjan
næsta áratug eða fljótlega upp úr
því verður þessi nýja tækni orðin
alþjóðleg.
Upplýsinga- og skemmtana-
byltingin ætti að ná sér á strik
upp úr miðjum áratugnum. Sam-
tenging tölvu og sjónvarpstækni
mun leiða af sér kerfi sem munu
geta sýnt ljósmyndir, kvikmyndir
og prentaðan texta og ýmsar
blöndur af því öllu, og munu all-
ar þessar upplýsingar verða
geymdar á diskum svipuðum
hljómdiskum. Undir enda ára-
„Viltu að næsta
barn þitt verði
ljóshært eða
dökkhært, með blá
eða brún augu?“
tugarins ætti verðið á þessum
tækjum að verða komið niður í
u.þ.b. 200 dollara (ca. 12000
kr.). Fyrirtæki eins og IBM,
Philips, Sony og Apple eru nú
þegar farin að undirbúa markaðs-
setningu á slíkum tækjum.
Hvernig munum við svo nota
þessa nýju spilara? Hugsaðu þér
disk með upplýsingum fyrir
ferðamenn. Ferðin mín til
London; þar hefurðu fullkomna
kynningu með textum, hljóðum
og myndum, rétt eins og í sjón-
varpinu. En með lítilli fjarstýr-
ingu geturðu valið hvort þú vilt
bara sjá söfnin nú eða þá garð-
ana. Viljirðu vita hvenær er opið
og hvað kostar inn að maður tali
nú ekki um hvernig þú kemst
þangað, þá biðurðu um skjá með
öllum þeim upplýsingum sem
er að finna í venjulegum ferða-
bæklingum. Hægt yrði að velja
um t.d. íþróttakennslu eða ráð-
leggingar um heimilishald að
maður tali nú ekki um allt það
úrval afþreyingarefnis sem verð-
ur á markaðinum.
Nú þegar er hægt að kaupa
síma með litlum myndskjá sem
sýnir kyrrmynd af þeim sem rætt
er við að því tilskildu vitanlega
að hann sé með samskonar tæki á
sínum enda. Seinna á áratugnum
munu símafyrirtækin fara að
leggja ljósleiðara sem geta flutt
óhemju magn upplýsinga í stað
þessara hefðbundnu víra og eyða
þar með síðustu hindrunum á
milli síma, sjónvarps og tölvu. í
Bandaríkjunum er til að mynda
ekki ósennilegt að ljósleiðarar
muni flytja fyrstu hágæða sjón-
varpsútsendingarnar ásamt því
að þeir verða notaðir fyrir mynd-
síma sem sýnir myndina ekki bara
á hreyfingu heldur líka í eðlileg-
um litum. Þegar þessari tækni er
náð er bilið á milli sjónvarps og
síma farið að minnka verulega.
Langi þig að sjá einhverja
ákveðna mynd verður trúlega
hægt að panta hana á skjáinn
hvenær sem er, á nóttu sem degi.
Þú munt geta skoðað myndræna
upplýsingabæklinga um til dæmis
ryksugur og jafnvel flett leiðbein-
ingabæklingnum. Viljirðu kaupa,
gerir þú það með fjarstýringunni.
Eitt er það sem virðist vera
óhætt að spá um næsta áratug.
Hann verður áratugur enn meiri
breytinga en síðasti áratugur. Öll
þau tæki og tól sem hér hefur ver-
ið fjallað um eru til, sum eru að
vísu enn á tilraunastigi en ný
tækni hefur sífellt styttri viðdvöl
á rannsóknastofum. Stærsta
spurning næsta áratugar verður
ef til vill ekki hvaða ný tækni
muni líta dagsins ljós heldur, að
hve miklu leyti mannkynið getur
lagað sig að þeim öru breytingum
sem framtíðin bíður upp á og
ekki síst að hve miklu leyti við
viljum laga okkur að þeim?
Byggt á Newsweek 1. tbl. 1990.)
H.G. þýddi.