Dagur - 30.01.1990, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Þriðjudagur 30. janúar 1990
tannverndarvika
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (Iþróttir),
KARL JÓNSSON (Sauðárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSMYNDARI: KRISTJÁN LOGASON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDIS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SIMFAX: 96-27639
Gífuryrði í
stjórranálaumræðu
Borgarstjóri Reykjavíkur, Davíð Oddsson, og fleiri sjálf-
stæðismenn brugðust ókvæða við er Ólafur Ragnar
Grímsson, formaður Alþýðubandalagsins, leyfði sér að
líkja starfsaðferðum og valdastjórnun borgarstjórans við
valdakerfi hins fallna Ceausescu í Rúmeníu. Þetta gerði
fjármálaráðherra á stjórnmálafundi í Reykjavík í liðinni
viku. í viðtali við Morgunblaðið vegna þessara ummæla
sagði Davíð Oddsson m.a. að þau sýndu að „tungan í
Ólafi Ragnari Grímssyni hlypi marga kílómetra á undan
heilabúinu," og fleira í þeim dúr. Morgunblaðið fjallaði
síðan um málið í forystugrein og sagði m.a. að fyrrgreind
ummæli hefðu vakið reiði meðal fólks. Þá taldi blaðið að
Ólafur Ragnar ætti að temja sér meiri hófsemi í málflutn-
ingi. „Það er lágkúrulegt orðagjálfur af þessu tagi, sem
veldur því hvað sumir stjórnmálamenn njóta lítillar virð-
ingar meðal almennings," sagði ennfremur í forystugrein
Morgunblaðsins vegna þessa.
Nú er það síst ætlun Dags að blanda sér í umræður um
valdakerfi Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík. Hins vegar er
full ástæða til að vekja athygli á hvílík gífuryrði sumir
stjórnmálamenn leyfa sér að nota í pólitískri umræðu. Það
er einkennandi að þeir sem nota sterkustu orðin og
stærstu samlíkingarnar eru undantekningalaust tals-
menn þeirra flokka sem standa lengst til hægri og vinstri
í stjórnmálunum. Það eru öfgamennirnir í stjórnmálun-
um, sjálfstæðismenn og alþýðubandalagsmenn, sem
lengst ganga í þessum efnum. Það var í sjálfu sér vel til
fundið hjá Morgunblaðinu að skamma Ólaf Ragnar
Grímsson fyrir ummæli hans um valdakerfi Sjálfstæðis-
flokksins í Reykjavík. Hins vegar hefði blaðið fyrr mátt
skamma nokkra valinkunna sjálfstæðismenn fyrir ósæmi-
legt orðfæri í stjórnmálaumræðunni. í því sambandi má
nefna að Einar K. Guðfinnsson, varaþingmaður Sjálf-
stæðisflokksins á Vestfjörðum, sagði fyrir skemmstu í for-
síðufrétt í blaði sínu, Vesturlandi að „litlir Ceausescuar
vaði uppi í Alþýðubandalaginu." Þá eru fræg nýleg
ummæli Þorsteins Pálssonar, formanns Sjálfstæðisflokks-
ins, þess efnis að eftir fall rúmenska harðstjórans Ceaus-
escu sitji einir við völd í Evrópu af þessu sauðahúsi ráð-
herrar Alþýðubandalagsins. Einnig má minna á að margir
sjálfstæðismenn, þar á meðal ritstjórar Morgunblaðsins,
hafa tamið sér þann sið að kalla alþýðubandalagsmenn
sjaldan annað en kommúnista, þótt það sé rangt, þar sem
Alþýðubandalagið er sósíalistaflokkur. Öll þessi ummæli
flokkast undir gífuryrði og eru neðan almennra velsæmis-
marka. Sama gildir auðvitað um ofangreind ummæli Ólafs
Ragnars Grímssonar og svar Davíðs Oddssonar.
Það má því vel taka undir með Morgunblaðinu er það
segir að það sé „lágkúrulegt orðagjálfur af þessu tagi,
sem valdi því hvað sumir stjórnmálamenn njóta lítillar
virðingar meðal almennings."
Það er sama hver beitir slíkum gífuryrðum í stjórnmála-
umræðunni, hann er minni maður fyrir vikið. Skiptir þá
engu hvort um er að ræða Ólaf Ragnar Grímsson, Þor-
stein Pálsson, Davíð Oddsson eða aðra. Gífuryrtir stjórn-
málamenn ættu að sjá sóma sinn í því að vanda orðavalið
eftirleiðis. Að öðrum kosti rýra þeir enn frekar þverrandi
virðingu almennings fyrir íslenskum stjórnmálamönnum.
BB.
í-
Ragnheiður Hansdóttir:
Bitsjúkdómar
Bitsjúkdómar eru sjúkdómar í
kjálkaliðum og tyggingarfærum.
Þessir sjúkdómar geta valdið
þrálátum höfuðverk og eyrna-
verk og verkjum í andliti og oft
verður hreyfanleiki neðri kjálka
takmarkaður. Talið er að 10-25%
af fólki fái slíka sjúkdóma.
Tyggingarvöðvar hafa það
hlutverk að bera neðri kjálka
uppi gegn þyngdarkraftinum og
hreyfa kjálkann við alla hans
starfsemi t.d. þegar við tyggjum,
kyngjum, hlæjum og tölum.
Kjálkaliðir eru liðapar, sem
hefur þá sérstöðu, að þeir eru
tengdir saman með neðri kjálka.
Þess vegna hafa sjúkdómar í öðr-
um lið mikil áhrif á hinn liðinn.
Neðri kjálki styður sig við efri
kjálka. Það eru eðlileg viðbrögð
Það þarf að vera náið samstarf á
niilli tyggingarvöðva, kjálkaliða og
tanna. Ef svo er ekki, þá er hætta á
bitsjúkdómum.
(basal refleks). Það eru tennur
okkar eða samanbit þeirra, sem
stýra neðri kjálka í ákveðna
stöðu miðað við efri kjálka. Ef
þessi staða er heppileg, eðlileg
fyrir kjálkaliði og tyggingarfæri,
þá segjum við, að fólk sé í eðlis-
biti. Ef tennur okkar stýra kjálk-
anum í samanbit, sem er óheppi-
legt og óeðlilegt fyrir kjálkaliði
og tyggingarfæri, þá segjum við,
að fólk sé f misbiti. Misbit er ekki
það sama og bitskekkja. Sérfræð-
ingar í tannréttingum meðhöndla
bitskekkjur. Þá standa tennur
t.d. þröngt eða gleitt og tannbogi
í öðrum góm er ekki rétt staðsett-
ur miðað við tannboga í hinum
gómnum. Fólk getur verið í eðlis-
biti þótt það sé með skakkar
tennur. Þegar fólk er í misbiti, þá
er neðri kjálki þvingaður til að
vinna í óeðlilegri stöðu t.d. þegar
við tyggjum, kyngjum og tölum.
Afleiðingin verður sjúkdómar í
kjálkaliðum og tyggingarfærum.
Lítum nánar á þessa sjúk-
dóma.
Ragnheiður Hansdóttir.
Tyggingarvöðvar
Þeir fá næringu og losna við úr-
gangsefni með blóðinu. Þegar við
drögum saman vöðvana þá press-
ast æðarnar saman og það tekur
fyrir allt blóðstreymi. Við eðli-
legar aðstæður þá kreppa vöðv-
arnir og slaka síðan á milli. Við
þessa slökun (hlé) streymir blóð
um vöðvana og þeir fá næringu
og losna við úrgangsefni. Það eru
tennur okkar og samanbit þeirra,
sem skapa tyggingarvöðvum og
kjálkaliðum vinnuaðstæður.
Ef við höfurn allar okkar tenn-
ur og þær snertast í eðlisbiti álíka
þétt á mörgum stöðum bæði í
samanbiti, hliðarbiti og frambiti,
þá eru vinnuaðstæður góðar fyrir
tyggingarvöðva. Aðstæðum má
líkja við hlaupara, sem hleypur á
sléttri hlaupabraut, hann getur
einbeitt sér að því að kreppa og
slaka.
Ef við höfum fáar og/eða léleg-
ar tennur, hvort sem það eru eig-
in tennur eða gervitennur; tennur
sem snertast á fáum stöðum t.d.
opið bit; ef okkur vantar marga
eða jafnvel alla jaxla; ef saman-
bitið er of lágt þannig að við þurf-
um að spenna vöðvana til þess að
neðri kjálki geti stutt sig við þann
efri, þá hefur neðri kjálki lítinn
stuðning og tyggingarvöðvar
slæmar vinnuaðstæður. Aðstæð-
ur geta líka verið slæmar, þótt
við höfum allar okkar tennur ef
þær þvinga neðri kjálka í ranga
stöðu, misbit. Þá teygist misjafn-
lega á vöðvunum eins og gerist
t.d. í líkamanum ef við erum
með mislanga fætur. Tyggingar-
vöðvarnir erfiða við að stýra
kjálkanum inn í þetta óstöðuga
og óeðlilega bit. Aðstæðum
þeirra má líkja við mann, sem
hleypur í sandi eða grjóti. Hann
má hafa sig allan við að halda
jafnvægi og gá hvar hann stígur
niður. Hann getur ekki einbeitt
sér að því að kreppa og slaka.
Tyggingarvöðvarnir geta ekki
slakað á til að fá næringu og úr-
gangsefni hlaðast upp. Vöðva-
'frumur deyja og við fáum auma
og bólgna vöðva. Vöðvabólgur í
tyggingarvöðvum valda höfuð-
verk og verkjum í andliti en tenn-
urnar, sem eru orsök þessa eru
harðar og óeftirgefanlegar og við
finnum sjaldan til í þeim.
Kjálkalidir
Það er líka mikið álag á kjálkaliði
þegar neðri kjálki er þvingaður
til að vinna í óeðlilegri stöðu og
tennur eru fáar og/eða lélegar.
Liðhausinn hvílir á liðbrjóski í
liðholu. Liðbrjóskið er kringlótt
plata þynnst í miðju með þykkari
köntum. Liðhausinn hvílir á
miðju liðbrjóski (þynnsta hlutan-
um) við eðíilegar aðstæður. Þeg-
ar kjálkinn vinnur í óeðlilegri
stöðu og hefur lítinn stuðning af
tönnunum, þá losnar gjarnan lið-
brjóskið. Mjög oft þvingast lið-
haus aftur og liðbrjóskið fram.
Þá heyrunt við gjarnan smelli í
liðnum, þegar við opnum munn-
inn og liðhausinn rennur yfir
brún liðbrjósksins, sem er þykk-
ari en miðjan. Oft kemur gat á
liðbrjóskið og það aflagast og
eyðist jafnvel að mestu. Þetta
hnjask veldur oft beineyðingu í
liðhaus og liðholu. Beinið eyðist
og kalkar síðan aftur og hefur þá
lagað sig að breyttum aðstæðum.
Hér sést opið bit. Tennur snertast aðeins á öftustu jöxlum og tygging er tor-
veld og aðstæður erfiðar fyrir tyggingarvöðva og kjálkaliði.
Þessi maður gnístir tönnum og pressar þeim saman í sífellu. Þess vegna er hann með mjög slitnar tennur, of lágt
samanbit og auma og spennta tyggingarvöðva.