Dagur - 01.06.1991, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Laugardagur 1. júní 1991
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SlMI: 96-24222 - SÍMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR. 1100 A MANUÐI ■ LAUSASÖLUVERÐ 100 KR.
GRUNNVERÐ DALKSENTIMETRA 725 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTjAN KRISTjANSSON.
RITSTJ.FULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON.
UMSJ.MAÐUR HELGARBLAÐS: STEFAN SÆMUNDSSON.
BLAÐAMENN: JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþr.),
KARI GUNNARSSON (Sauöárkróki vs. 95-35960), INGIBJÖRG
MAGNÚSDÓTTIR (Húsavlk vs. 41585), JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON,
ÓLIG. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, STEFÁN SÆMUNDSSON,
ÞÓRÐUR INGIMARSSON, UÓSM.: KJARTAN ÞORBJÖRNSSON.
PRÓFARKAL.: SVAVAR OTTESEN. ÚTLITSH.: RlKARÐUR B. JÓNASSON,
ÞRÚSTUR HARALDSSON.
AUGLÝSINGASTJ.: FRlMANN FRlMANNSSON.
DREIFINGARSTJ.: HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI 25165.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL.
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
tarsinn i
Þjóðleikhúsinu
Þjóðleikhúsið, sem eins og
nafnið gefur til kynna er
leikhús allra landsmanna,
sýnir um þessar mundir all-
nýstárlegt verk. Verk þetta
er eins konar gamanleikur
eða farsi, með harmsögulegu
ívafi. Verkið hefur ekki hlotið
nafn opinberlega enn sem
komið er en gæti vel heitið:
„Rekinn, ráðinn, rekinn", ef
mið er tekið af efni þess. Það
nýstárlega við þetta verk er
að það er ekki flutt á sviði
Þjóðleikhússins heldur í
flestum fjölmiðlum landsins.
Þetta er eins konar fram-
haldsleikrit og er einn þáttur
fluttur í senn. Sýnt þykir að
flutningur verksins muni
taka talsverðan tíma en það
kemur ekki að sök því
almenningur bíður jafnan
spenntur eftir næsta þætti.
Efni verksins er í stuttu
máli á þá leið að leikhús-
stjóri, sem hefur ekki tekið
formlega við embætti, segir
nokkrum starfsmönnum leik-
hússins upp störfum. Forveri
hans í stöðu leikhússtjóra,
sem hefur ekki látið formlega
af því embætti, gerir enga
athugasemd við uppsagnirn-
ar. Þeir sem uppsagnirnar fá
mótmæla ákaft en allt kemur
fyrir ekki.
Skömmu síðar fara fram
kosningar til Alþingis í land-
inu og ný ríkisstjórn tekur við
völdum. Þar með kemur nýr
menntamálaráðherra til
starfa. Hann kveður fljótlega
upp þann úrskurð að tilvon-
andi leikhússtjóri, sem hefur
þó starfað um nokkurt skeið í
leikhúsinu sem leikhússtjóri
án þess að taka formlega við
embættinu eins og fyrr segir,
hafi ekki haft lögsögu til að
segja upp starfsfólkinu sem
hann þó sagði upp. Nú
bregður svo við að fráfarandi
leikhússtjóri, sem enn gegnir
embætti sínu að nafninu til,
gerir skoðun menntamála-
ráðherrans að sinni og aftur-
kallar uppsagnirnar. Hefjast
þá illvígar deilur um það
hvort tilvonandi leikhússtjóri
hafi yfirleitt haft nokkurt
umboð til að velja verk til
sýninga á því leikári sem í
hönd fer eða taka aðrar
stefnumótandi ákvarðanir.
Ljóst þykir að starfs-
mennirnir, sem fengu upp-
sagnarbréf en voru endur-
ráðnir, fá annað uppsagnar-
bréf um leið og nýi leikhús-
stjórinn tekur formlega við
embætti. Þó gæti verið að nýi
menntamálaráðherrann
fyndi honum eitthvað til for-
áttu áður sem gerði það að
verkum að leikhússtjórinn
gæti engum sagt upp. Þetta
mun allt skýrast í næstu
þáttum.
Þessi farsi Þjóðleikhússins
er talsvert spennandi, þótt
hann sé jafnframt grátbros-
legur. Víst er að þjóðin mun
fylgjast með sýningunni allt
þar til tjaldið fellur eftir loka-
þáttinn. Þó finnst flestum
eflaust sorglegt að Þjóð-
leikhúsið okkar skuli hafa
tekið verk þetta til sýningar.
Staðreyndin er nefnilega sú
að verkið er þjóðarleikhúsinu
ekki samboðið og skaðar
orðstír þess verulega. BB.
Öðruvísi MÉR ÁÐUR BRÁ
Stefán Sæmundsson
Lán í óláni
og einstigi glópskunnar
„Það er svo margt ef að er gáð/ sem um er þörf að
ræða,“ sagði Jónas forðum og bætti við: „Ég held það
væri heillaráð/ að hætta nú að snæða.“ Með þennan
hluta Borðsálms skáldsins í huga legg ég frá mér hníf og
gaffal og hætti að streða við akfeitan lambakjötsbitann
sem ég gat komist yfir áður en yfirvöld lögðu hald á allt
þetta dýrindis kjöt og sendu það til Japans. Auðvitað
verðum við að ræða málin og gleyma maganum í smá-
tíma, þessari óseðjandi hít sem gleypir flestar krónur
láglaunafólksins, ekki síst ef þetta fólk hefur fyrir börn-
um að sjá. Börn eru nefnilega þeim annmarka gædd að
þurfa að borða og lystin vex í öfugu hlutfalli við ráð-
stöfunartekjur heimilanna.
Án þess að hafa í hyggju að boða einhver leiðindi vil
ég taka það fram strax í upphafi, til að vara fólk við, að
það er einkum fernt sem mig fýsir að ræða í dag:
Námslán, húsnæðislán, barnalán og lánleysi. Það er lán
í óláni að þarna er víða pottur brotinn og því margt sem
um er þörf að ræða.
Svo við byrjum á námslánununum þá finnast enn
margir forpokaðir afturhaldsseggir sem feta einstigi
glópskunnar og trúa því statt og stöðugt að þessi lán séu
hreinar peningagjafir til húðlatra ungmenna sem nenna
ekki að dýfa fingri í kalt vatn, hvað þá að míga í saltan
sjó, og lifa þess í stað sem afætur á þjóðfélaginu. Pað er
varla brosandi að þessu lengur.
Hnífurinn brýndur á nýjan leik
Þeir sem ekki svífa brenglaðir í þoku óverðtryggðra
lána fortíðarinnar vita mæta vel að námslánin eru að
fullu verðtryggð og höfuðstóll þeirra fer snarhækkandi.
Afborganir nema um 50 þúsund krónum á ári á verðlagi
gærdagsins og þar sem algengt er að námsfólk pari sig
þurfa hjónin að greiða 100 þúsund krónur á ári í afborg-
anir af námslánum alla ævi og hækkar sú upphæð auð-
vitað í samræmi við vísitölufarganið.
Það er forsenda jafnréttis til náms að eiga kost á
námslánum. Pau eru ekki gjöf, þau eru ekki svimandi
há, þau eru nokkuð sanngjörn. Stundum hafa menn
spilað á kerfið, t.d. einstaklingar í foreldrahúsum, og
notað þessi lán sem vasapeninga en það kemur þeim í
koll síðar. Námslánin rétt duga fyrir brýnustu
nauðsynjum og síðasta ríkisstjórn gerði vel með því að
bæta námsmönnum að nokkru skerðingu Sverris Her-
mannssonar og kumpána. Núverandi ríkisstjórn virðist
hins vegar ætla að brýna hníf Sverris til niðurskurðar á
nýjan leik og ekki er furða þótt námsmenn kveinki sér
undan væntanlegri skerðingu á ráðstöfunartekjum
þeirra.
Stundum læðist að manni sá grunur að viss stjórn-
málaflokkur hér á landi hafi það að markmiði að aðeins
þeir sem eru efnalega sjálfstæðir eða geta gengið í gilda
sjóði foreldra eigi að njóta þeirra réttinda að stunda
nám á háskólastigi.
Sleggjudómar vaða uppi
Við getum reynt að hugsa þá hugsun til enda ef mögu-
leikar okkar til að stunda nám verða stórlega takmark-
aðir. Fyrstu áhrifin hljóta að vera áþreifanleg; gríðar-
legt atvinnuleysi og jafnvel nýtt landflóttatímabil. Þess-
ar afleiðingar ættu þeir að hafa í huga sem hrína út af
námslánum og menntamönnum og heimta að „náms-
mannapakkið“ verði sent út á vinnumarkaðinn, helst
strax eftir grunnskólapróf. „Ekki þurfti ég neina
menntun til að komast áfram í lífinu," segja þessir
kappar, strjúka ístruna og benda á skuldlaust einbýlis-
hús, jeppa, frúarbíl og sumarbústað.
Vissulega er gott að menn geti unað glaðir við sitt en
tímarnir hafa breyst. Skólakerfið er ekki einungis tæki
til að koma í veg fyrir atvinnuleysi heldur grunnurinn
að atvinnu og framtíð fjölda fólks. Kröfur um menntun
hafa aukist gífurlega í þjóðfélagi örrar tækniþróunar og
grunnskólapróf vegur ekki þungt í þeim frumskógi. En
því miður líta margir á menntun sem bagga; skólamálin
eru ekki kosningamál, eins og berlega kom í ljós i síð-
ustu hrinu, og því lenda þau utangarðs í umræðunni og
sleggjudómar vaða uppi.
Húsnæðislánin hafa tekið hliðstæðum breytingum og
námslánin, þau eyðast ekki lengur í sandfoki verðbólgu
heldur vaxa með vísitölunni. Þau eru einnig fylgifiskur
fólks ævilangt, í flestum tilfellum.
Bak við hugtök býr fólk
Hví skyldu þeir sem greiða hlálegar afborganir af sót-
brunnum námslánum og gátu komið sér upp húsnæði
án mikillar fyrirhafnar, því lánin voru fljót að gufa upp,
setja sig í spor unga fólksins í dag? Hér hugsar jú hver
um sig og þeir „hæfustu" lifa af. Skerðing námslána,
hækkandi vextir húsnæðislána og afföll í húsbréfakerf-
inu eru óljós hugtök sem koma þessu fólki ekkert við en
þeir sem stjórna landinu koma einmitt margir úr þess-
um hópi.
Eigi þjóðin við fjárhagsvanda að stríða er auðvitað
sjálfsagt að leita til námsmanna, láglaunafólks, barna-
fjölskyldna og þeirra sem eru að koma sér þaki yfir
höfuðið. Þetta er stór hópur og til hans má sækja vænar
fúlgur gegnum áðurnefnd hugtök en ansi oft vill það
gleymast að bak við hugtök og tölur býr fólk.
Niðurstaða þessarar umræðu hlýtur að vera sú að
þeir sem borga sín námslán og húsnæðislán (tekin eftir
1984) og eiga jafnframt barnaláni að fagna, séu afskap-
lega lánlausir. Þó er ekki útilokað að þetta fólk líti á
hlutverk sitt sem þegnskyldu og eigi miklu láni að fagna
á öðrum vettvangi en þeim sem lýtur beint að fram-
færslu heimilanna. Gæði lífsins eru ekki eingöngu ver-
aldleg og ef til vill getur þetta fólk orðið lánsamt í trú,
nýaldarhreyfingu, listum, íþróttum eða vísindum - og
lifað á loftinu. Stefán Sæmundsson