Dagur - 16.07.1992, Qupperneq 9

8 - DAGUR - Fimmtudagur 16. júlí 1992
Fimmtudagur 16. júlí 1992 - DAGUR - 9
Spurning VIKUNNAR
Ef þú þyrftir að flytja
úr bænum, hvar mundir þú
vilja setjast að?
Sigrún Sigurðardóttir:
Það er nú úr vöndu að ráða en
ætli ég færi ekki til Hveragerðis.
Ég hef komið þangað og held
að það sé gott að vera þar. Það
er kannski lítið um atvinnu þar.
Guðný Sæmundsdóttir:
Ég er Akureyringur en er hérna
í sumarfríi en ég bý í Tromsö I
Noregi. Maðurinn minn og ég
erum þar í námi. Ég mundi vilja
flytja til Tromsö en á íslandi vil
ég hvergi annars staðar vera en
á Akureyri.
Arna Jakobína Björnsdóttir:
Ég mundi vilja flytja til Hafnar-
fjarðar því þar er fallegt.
Jóhann Jónsson:
Mér líður alveg ágætlega hérna
á Akureyri en ég mundi fara
eitthvað þar sem er gott veður.
Það væri gaman að fara til
Kúbu.
Helgi Björnsson:
Ég vil helst ekki flytja úr bænum
en ef ég yrði tilneyddur færi ég
á kyrrlátan og rólegan stað eins
og t.d. Borgarnes. Borgarnes er
mátulega langt frá höfuðborg-
inni og staður í uppbyggingu.
Ráðstefnugestir hlýða á erindi Guðmundar Stefánssonar, formanns starfshóps Rannsóknaráðs um fiskeldi.
Mynd:. Golli
Starfsumhverfi fískeldis á ís-
landi skapast fyrst og fremst af
ákvörðunum löggjafar- og fram-
kvæmdavaldsins auk þeirra
aðstæðna sem markaður fyrir
afurðir Ieiðir af sér á hverjum
tíma. Af þeim ástæðum leggur
starfshópur Rannsóknaráðs
um fískeldi til að málefni
fískeldisins heyri undir einn
aðila í stjórnkerfínu - það er
að segja sjávarútvegsráðuneyt-
ið í framtíðinni en til þessa hef-
ur fiskeldi talist ein af greinum
landbúnaðar í stjórnkerfínu ef
horft er til þess að landbúnað-
arráðuneytið fer með málefni
hennar að stærstum hluta.
Löggjafar- og framkvæmda-
valdið hefur því oft fengið málefni
þessarar atvinnugreinar til um-
fjöllunar en þegar litið er yfir
töflu um þau mál er komið hafa
til kasta Alþingis og afgreiðslu
hjá sömu stofnun er ljóst að
meðferð fiskeldismála hefur oft
verið harla handahófskennd í
Starfshópur Rannsóknaráðs um fiskeldi:
Reyna verður til þrautar í framtíðinni
Stjórnkerfið:
Margar hugmyndir og tillögur er
varða fiskeldi hafa strandað
í norskri spá sem unnin hefur
verið um framtíðarhorfur í
fískeldi í heiminum er gert ráð
fyrir að framleiðsla fiskmetis
aukist um allt að 30 milljón
tonn - úr um 70 milljónum
tonna í 100 milljónir - á næstu
tveimur áratugum. Gert er ráð
fyrir að stærstur hluti þessarar
aukningar komi úr eldi og er
reiknað með að eldisfram-
leiðsla á fískmeti muni aukast
úr um 11 milljónum tonna í allt
að 30 milljónir fram til ársins
2010. Ef gengið er út frá þess-
um hugmyndum Norðmanna
verður um mikla möguleika í
fískeldi að ræða á næstu árum
og spurningin er því fyrst og
fremst sú hverjum tekst best
að þróa eldisframleiðslu sína
og einnig að vinna henni mark-
að í heimi þar sem sífellt er
þörf á aukinni framleiðslu mat-
væla. Þetta kemur meðal ann-
ars fram í mjög ýtarlegri skýrslu
sem starfshópur á vegum
Rannsóknaráðs ríkisins um
fiskeldi hefur sent frá sér en
skýrslan var kynnt á ráðstefnu
í Háskólanum á Akureyri í síð-
ustu viku.
Á undanförnum árum hefur
hlutur íslendinga verið um 1,5%
af afla alls heimsins. Ef við ætlum
að halda því hlutfalli fram til árs-
ins 2010 þarf framleiðsla fiskmet-
is að aukast um rúmar 500 þús-
und smálestir sem samsvarar því
að aflaverðmæti upp úr sjó myndi
aukast um hátt í 17 milljarða
króna. Þótt ekki sé talið raunhæft
að gera ráð fyrir svo mikilli aukn-
ingu, hvorki í veiðum né eldi hér
á landi lítur starfshópur Rann-
sóknaráðs svo á að mikið hags-
munamál sé að ná tökum á
fiskeldi og taka þátt í þeirri miklu
framleiðsluaukningu sem fram-
undan sé þrátt fyrir að rekstur
fiskeldisstöðva hafi gegnið illa
hér á landi það sem af er.
Reyna verður til þrautar
í framtíðinni
í skýrslu sem unnin var af fyrir-
tækinu Talnakönnun kemur fram
að heildarfjárfestingar í fiskeldi á
íslandi séu vart undir 10 milljörð-
um króna á verðlagi þessa árs og
að stór hluti þessara fjármuna sé
þegar tapaður. í þeirri skýrslu er
einnig bent á að fáar eða engar
eldisstöðvar séu nú reknar með
hagnaði og fæstar hafi nokkru
sinni haft rekstrartekjur er dugað
hafi fyrir breytilegum kostnaði. í
því sambandi bendir starfshópur
Rannsóknaráðs á að reynslan
stjórnkerfi landsins og viðhorf
manna mótast af væntingum er
ekki hafa ætið byggst á rannsókn-
um og faglegri þekkingu.
Af 49 þingmálum
voru 23 aldrei afgreidd
Af 49 þingmálum - frumvörpum
og þingsályktunartillögum - sem
tengdust lagareldi og borin voru
fram á Alþingi á árunum 1930 til
1991 voru 23 þeirra ekki afgreidd
eða var vísað til ríkisstjórnar á
hverjum tíma. Fleist þeirra mála,
sem Alþingi kaus að stinga undir
stól eða varpa ábyrgð á yfir á
herðar ríkisstjórna, varða rann-
sókna- og kynbótastörf. Fyrsta
málefnið er varðar fiskeldi og
ekki hlaut afgreiðslu á Alþingi
var frumvarp til laga um fjár-
mögnum fiskeldis, rannsóknir og
rannsóknaaðstöðu, sem lagt var
fram á þinginu 1967 til 1968. Um
mál sem vísað var til ríkisstjórnar
má nefna frumvarp til laga um
fiskeldi í sjó er var mjög ítarlegt
hafi kennt okkur að við verðum
að þróa okkar eigin aðferðir við
fiskeldi og miða verði þær við
innlendar aðstæður sem oft geti
verið gerólíkar því sem gerist í
nágrannalöndum okkar. Ef litið
sé til þess vaxtar sem spár
(norska skýrslan) gera ráð fyrir í
fiskeldi verði þó að láta á það
reyna til þrautar hvort ekki sé
unnt að stunda þessa starfsemi
hér á landi í framtíðinni.
Hækkar verð á laxi
á nýjan leik?
í skýrslu starfshóps Rannsókna-
ráðs segir einnig að þrátt fyrir að
nú þegar hafi náðst betri árangur
í eldinu og ástæða sé til þess að
ætla að sá árangur eigi enn eftir
að batna verulega, stöndum við
þó frammi fyrir þeirri staðreynd
að verð á eldislaxi sé lágt og eld-
isfyrirtæki verulega skuldsett.
Einnig segir í skýrslunni að ýmis-
legt bendi til þess að verð á laxi
muni hækka nokkuð á nýjan leik
þar sem dregið hafi úr framboði.
Síðan er því slegið föstu að með
bættum eldisárangri og hækkandi
afurðaverði sé ekki ólíklegt að
rekstrarstaða fiskeldisstöðvanna
batni og þær geti að minnsta kosti
staðið undir breytilegum kostn-
aði við reksturinn.
Mikilvægt að tryggja að
núverandi eldisstarfsemi
geti haidið áfram
í því sambandi hefur starfshópur
Rannsóknaráðs um fiskeldi lagt
til að ríkisstjórnin marki opin-
bera heildarstefnu er nái að
minnsta kosti fram til aldamóta
og sérstaklega verði hugað að
tengslum fiskeldis, fiskveiða og
fiskvinnslu í því sambandi.
Starfshópurinn telur einnig nauð-
synlegt að aðeins eitt ráðuneyti
fari með málefni fiskeldis og eðli-
legast sé að það heyri undir sjáv-
arútvegsráðuneytið. Þá telur
starfshópurinn afar mikilvægt að
reyna til þrautar að tryggja að
núverandi eldisstarfsemi sem
fram fer í landinu geti haldið
áfram og leggur sérstaklega til í
því sambandi að rannsókna- og
þróunarstarfsemi verði aukin og
almenn rekstrarskilyrði verði
bætt þannig að greinin geti starf-
að við eðlilegar aðstæður.
Eldisker í fiskeldisstöð Silfurstjörnunnar í Öxarfirði. Á ráðstefnu starfshóps
Rannsóknaráðs vakti Björn Benediktsson, framkvæmdastjóri Silfurstjörn-
unnar, meðal annars athygli á sambandsleysi á milli rannsóknaaðila og
þeirra sem starfa að fiskeldi.
Skipulagi verði komið á
útflutning fískeldisafurða
Starfshópurinn leggur einnig til
Hlutfall eldisfisks af heildarafla:
semer
Hlutfall eldisfisks af
íslendinga er aðeins um 0,1%.
Ef hlutfall eklisfisks af afla-
verðmæti er athugað kemur í
Ijós að það er nokkuð hærra
eða 1,4%. Þrátt fyrir það er
hlutfall eldisfísks af heildar-
aflaverömæti íslendinga mun
lægra en allra þeirra OECD-
ríkja sem samanburður í
skýrslu starfshóps Rannsókna-
ráðs ríkisins um fískcldi nær
til. Samanburður starfshópsins
er byggður á upplýsingum frá
OECD og FAO - efnahags og
matvælastofnunum Samein-
uðu þjóðanna.
Hvað magn og verðmæti afla
varðar er hlutfall eldisfisks af
heildarafla hæst í Finnlandi af
þeim ríkjum, sem samanburður
starfshópsins nær til, eða 17% af
aflamagni og skapar allt að 64%
af heildarverðmætasköpun fisk-
afurða í landinu. Á Bretlandseyj-
um koma um 6% af aflamagni frá
fiskeldi og skapar allt að 46%
aflaverðmætis. Svipaðar tölur er
að finna frá Noregi. Þar skapar
6% hlutur aflamagns úr eldi um
44% aflaverðmætis. írar eru
einnig á svipuðum nótum því 8%
aflamagns er kemur frá fiskeldi í
írlandi skapar um 40% af heiid-
arverðmætasköpum fiskafurða. í
Danmörku kemur aðeins 2% afla-
magns frá eldisstöðvum en skap-
ar þrátt fyrir það alls um 16%
aflaverðmætis og Svíar ná að
framleiða 18% heildarverðmætis
fiskafurða úr þeim 3% fiskjar er
kemur úr eldi.
í Mið-Evrópu er verðmæta-
sköpunin minni miðað við magn
fiskjar úr eldi því í Þýskalandi
skapa þau 19% aflamagns er eld-
ið skilar ekki nema 36% heildar-
verðmætis. í Frakklandi er verð-
mætasköpunin enn rninni því þar
fást einungis 32% heildarverð-
mætis fyrir 27% af aflamagni úr
eldi. Japanir hafa heldur ekki
náð eins langt í verðmætasköpun
fiskeldisafurða og Bretar og
Norðurlandabúar - aðrir en ís-
lendingar - því 12% hlutur fisk-
eldis í aflamagni Japana skapar
aðeins um fjórðung heildarverð-
mætis fiskafurða í landinu.
Bandaríkjamenn og Ástralir
eru á svipuðum nótum hvað
magn og verðmæti fiskeldisafurða
varðar. Úr 8% hluta eldisfisks af
heiidaraflamagni beggja þjóð-
anna ná Bandaríkjamenn 15%
alls aflaverðmætis og Ástralir
13%. Kanadamenn eru aðeins
með um 1% heildarafla úr fiskr
eldi og ná 5% af aflaverðmætinu.
Belgar ná 4% af heildaraflaverð-
mæti úr 2% af heildarafla er
kentur úr eldi og Grikkir fram-
leiða 4% aflaverðmætis úr þeim
4% heildarafla sem fiskeldi skap-
ar. M.
að gerð verði skipuleg könnun á
hvort unnt sé með viðráðanleg-
um kostnaði að auka framleiðslu
fiskeldisstöðva þannig að tekjur
þeirra nægi fyrir breytilegum
kostnaði, hvað hugsanlegar
endurbætur muni kosta og á
hvern hátt heppilegast sé að
standa að þeim. Starfshópurinn
bendir á að ekkert skipulag sé á
útflutningi fiskeldisafurða og
ekkert gæðakerfi gildi um þau
mál hér á landi. Því er lagt til að
útflutningur eldisafurða heyri
undir Ríkismat sjávarafurða og
svipaðar gæðakröfur verði gerðar
um slíkan útflutning og gilda um
annan útflutning fiskafurða frá
íslandi.
Framlög verði ekki undir
200 milljónum króna
á ársgrundvelli
Starfshópur Rannsóknaráðs
leggur til að framlag ráðsins til
fiskeldis verði aukið í 35 milljónir
króna á ári næstu fjögur árin og
heildarframlag til fiskeldisrann-
sókna verði ekki minna en um
200 milljónir króna á ársgrund-
velli fyrir utan sjávarrannsóknir
vegna hafbeitar á laxi. Starfshóp-
urinn leggur einnig til að komið
verði á fót sérstökum áhættusjóði
er hafi það hlutverk að styrkja til-
raunaeldi með víkjandi lánum og
slíkur sjóður þurfi að hafa á bil-
inu 25 til 50 milljóna króna ráð-
stöfunarfé árlega næstu fimm
árin að minnsta kosti. ÞI
frumvarp þar sem meðal annars
var lagt til að sjávarútvegsráðu-
neytið annaðist veitingu leyfa til
þeirrar starfsemi. Þessu máli var
vísað til ríkistjórnar á árinu 1973.
Á árunum 1976 til 1980 lá fyrir
Alþingi tillaga um stofnun Fisk-
eldissjóðs við Framkvæmdastofn-
un ríkisins, sem var undanfari
Byggðastofnunar, og hvernig
fjármögnun hans yrði háttað en
tillagan hlaut aldrei afgreiðslu.
Þingsályktunartillaga um
aðgreiningu veiða og fiskiræktar
er lögð var fram á Alþingi 1977 til
1978 hlaut heldur aldrei af-
greiðslu. Árið eftir var lagt fram
á Alþingi frumvarp til laga um
eflingu fiskiræktarsjóðs er meðal
annars var ætlað það hlutverk að
styrkja og lána fjármagn til
fiskeldis. Á árinu 1980 hlaut
þingsályktunartillaga um eflingu
líffræðilegra rannsókna og tækni-
þekkingar í fiskirækt - meðal
annars með byggingu tilrauna-
stöðvar fyrir stríðeldi vatna- og
sjávarfiska - ekki afgreiðslu
Alþingis.
Mál um starfsskilyrði
fískeldis, kennslu á
háskólastigi, eflingu
rannsókna og gæðmat
ekki afgreidd á Alþingi
Af öðrum málum sem Alþingi
afgreiddi ekki má nefna þings-
ályktunartillögu, frá árinu 1983,
um fiskeldi og rannsóknir á klaki
og eldi sjávar- og vatnafiska. Sú
tillaga gerði ráð fyrir heildarlög-
gjöf um yfirstjórn, tilraunaað-
stöðu fyrir Hafrannsóknastofn-
un, fjármögnun og könnun á
almennum forsendum fiskeldis.
Þá má einnig nefna þingsályktun-
artillögu er fram kom tveimur
árum síðar um stefnumótun í
fiskeldismálum og um rannsóknir
og tilraunir á möguleikum í
fiskeldi. Á síðustu árum hafa
nokkur erindi er borin hafa verið
fram á Alþingi og varða mál-
efni fiskeldisins ekki hlotið
afgreiðslu. Má þar meðal annars
nefna þingsályktunartillögu frá
árinu 1989 um eflingu fiskeldis,
starfsskilyrði, kennslu á háskóla-
stigi, eflingu rannsókna, gæða-
mat og samræmda heildarlög-
gjöf-
Skýrslur frá 1986 til ’87
- fískeldi hagkvæmt
til lengri tíma
Veturinn 1984 til 1985 voru
málefni fiskeldisins mikið í
brennidepli á Alþingi og í fram-
haldi af því var skipuð svonefnd
fiskeldisnefnd er falið var að gera
tillögur um á hvern hátt efla
mætti fiskeldi og hvernig stjórn-
sýslulegri ábyrgð á því skyldi
hagað. Árangur af starfi nefndar-
innar varð helst sá að veðlögum
var breytt og sett voru lög um
rannsóknadeild fisksjúkdóma en
nefndinni varð lítið ágengt í öðr-
um efnum. í skýrslum um
fiskeldi, sem gerðar voru á árun-
um 1986 til 1987, var því haldið
mjög ákveðið fram að fiskeldi á
íslandi væri hagkvæmt til lengri
tíma og bent á að auka þyrfti
rannsóknir verulega. Menn
horfðu gjarnan á þá velgengni
sem laxeldi í Noregi naut á þess-
um tíma og bent var á að góð
aðstaða væri til þessarar starf-
semi víða hér á landi. í umræðum
í fjölmiðlum var þó nokkrum
sinnum dregið í efa ágæti þeirra
fjárfestinga sem þegar hafði verið
lagt í vegna fiskeldis.
Árið 1991 - eina leiðin til
bjargar að leggja fé í örfáar
eldisstöðvar og líta á það
sem rannsóknakostnað
í skýrslu sem Landssamband
fiskeldis- og hafbeitarstöðva
sendi frá sér í maí 1988 kom fram
að mikið ójafnvægi væri á milli
framboðs og eftirspumar á göngu-
seiðum. í framhaldi af því var
ákveðið að setja á fót starfshóp á
vegum ríkisstjórnar landsins til að
fjalla urn erfiðleika í fiskeldi.
Starfshópurinn lagði meðal ann-
ars til að auka heimildir til stofn-
lána í fiskeldi og úttekt yrði gerð
á samkeppnisstöðu greinarinnar.
Starfis hópsins leiddi til þess að
auknu fjármagni var veitt til
fiskeldis meðal annars með stofn-
un Tryggingasjóðs fiskeldislána
og ábyrgðardeildar fiskeldislána
auk annarra fjárveitinga. Síðla
árs 1990 var settur á laggirnar
vinnuhópur á vegum stjórnvalda
til að kanna stöðu fiskeldisfyrir-
tækja. Þótt hópurinn benti á leið-
ir til úrlausnar var ekkert aðhafst
í málinu. í byrjun árs 1991 herti
Landsbanki Islands síðan útlána-
reglur vegna fiskeldis og jók það
erfiðleika margra fiskeldisstöðva
til muna. í framhaldi af því lét
þáverandi landbúnaðarráðherra
vinna skýrslu um stöðu og rekstr-
arhorfur fiskeldis og voru niður-
stöður þeirrar könnunar þær að
þessi starfsemi bæri sig ekki og
engar líkur yrðu til þess að
minnsta kosti næstu tvö árin.
Bent var á að eina leiðin til bjarg-
ar væri að leggja fjármagn í örfá-
ar eldisstöðvar sem helst teldust
lífvænlegar og litið á ráðstöfun
þess fjár sem kostnað við tilraun-
ir. ÞI
Framtíðarsýn í skýrslu starfshóps Rannsóknaráðs:
Útflutningur eldisfisks verði
5-10% sjávarafurða árið 2010
í Iokakafla skýrslu starfshóps
Rannsóknaráðs er fjallað um
rannsókna- og þróunaráætlun í
fískeldi. Þar er meðal annars
bent á að mörg þróunarverk-
efni hafí farið of seint af stað
og auk þess verið of lítil að
umfangi til að skila nægjanleg-
um árangri í tíma. Því hafí of
litlar rannsóknir verið gerðar
áður en lagt hafí verið í veru-
legar fjárfestingar. Litið hafí
verið til þess að markaðsverð á
eldislaxi var hátt á tilteknum
tíma en ekki hugað að sama
skapi að samkeppniskostum.
Þá hafí verið notast við norska
eldisstofna í nokkrum eldis-
stöðvum en annars óreynda ís-
lenska stofna.
í skýrslunni er gerð grein fyrir
nokkrum spurningum sem leita
þurfi svara við ef horfa eigi til
einhvers fiskeldis í framtíðinni og
bent á að kanna verði ákveðna
þætti á borð við markaðsforsend-
ur, líffræðilegt ferli fiska auk þess
að hafa aðgang að þekkingu,
færni og tækni til að ná sem
mestri arðasemi fiskeldis í land-
inu.
Auka þarf samstarf
rannsóknamanna og
framkvæmdaaðila
Starfshópurinn bendir á að nú
þurfi að hvetja til enn frekari
rannsókna og samstarfs milli
rannsóknamanna og þeirra sem
starfa við fyrirtæki í greininni.
Stuðla verði að auknu samstarfi
innlendra og erlendra rannsókna-
manna og fyrirtækja og einnig er
bent á að samstarf sjóða er lánað
hafa fé til rannsókna í fiskeldi og
þeirra er lánað hafa fé til fjárfest-
inga hafi verið lítið hér á landi.
Fjórar grundvallar
spurningar
Starfshópur Rannsóknaráðs um
fiskeldi varpar síðan fram fjórum
grundvallar spurningum er leita
verði svara við eigi að huga að
áframhaldandi starfsemi í grein-
inni. í fyrsta lagi verði að gera sér
grein fyrir hvort eftirspurn eftir
fiski og fiskafurðum muni halda
áfram að aukast og hvort við
munum geta boðið afurðir sem
séu samkeppnisfærar að gæðum
og verði miðað við aðra keppi-
nauta. í öðru lagi verði að vita
hvort hægt sé að ná tökum á eldi
laxfiska og eða sjávardýra og
nýta á þann hátt fjárfestingar í
strandstöðvum sem þegar hafa
verið afskrifaðar. í þriðja lagi
verði að meta hvort álitlegt sé að
hefja eldi nýrra tegunda kald-
sjávarfiska og reka á þann hátt
fleiri stoðir undir aðal útflutn-
ingsgrein landsmanna. í fjórða
lagi verði íslendingar síðan að
spyrja sjálfa sig hvort þeir hafi
efni á að láta undir höfuð leggjast
að fylgjast með því sem aðrar
þjóðir séu að gera hvað varðar
eldi sjávarfiska.
Útflutningur eldisstöðva
- fímm til tíu prósent
sjávarafurða árið 2010
Starfshópurinn bendir á að meg-
inmarkmið rannsókna og þróun-
aráætlunar í fiskeldi hljóti að
vera að ná efnahagslegum árangri
og í því sambandi þurfi útflutn-
ingur eldisstöðva að verða tvö til
þrjú prósent af útflutningsverð-
mæti sjávarafurða árið 2000 og
fimm til tíu prósent árið 2010. Til
að ná slíku markmiði verði að
kanna hverjar séu markaðslegar
forsendur og samkeppniskostir
miðað við líklegustu keppinauta
áður en lagt verður í umfangs-
miklar rannsóknir og tilraunir
með eldi á nýjum tegundum. Þá
verði að fást skilningur á líffræði-
legu ferli og heilbrigði þeirra teg-
unda er valdar verða til eldis áður
en lagt sé í umtalsverðar fjárfest-
ingar og framkvæmdir vegna eld-
isstöðva. Einnig verði stöðugt að
vinna að kynbótum þeirra teg-
unda sem valdar verða til eldis til
þess að ná fram hámarki eftir-
sóknarverðustu eiginleika þeirra.
ÞI
I