Dagur - 24.12.1993, Side 3

BOKARKYNNI NO
Föstudagur 24. desember 1993 - DAGUR - 3
Útgáfufyrirtækið Fróði sendi nýlega frá sér bókina
„Þú gefst aldrei upp, Sigga!“ eftir Elísabetu Þorgeirs-
dóttur. Bókin hefur að geyma ævisögu Sigríðar Rósu
Kristinsdóttur á Eskifírði. Sigríður Rósa er löngu
landskunn fyrir pistla sína í Ríkisútvarpinu þar sem
hún talar jafnan tæpitungulaust um það sem henni
liggur á hjarta.
Sigríður Rósa ólst upp í Eyjafírði. Hún átti heima í
nokkur ár í Hringsdal á Látraströnd en fluttist síðan
með fjölskyldu sinni að Höfða í Höfðahverfí og þar átti
hún heima til fullorðinsára. Fjölskyldan var stór, því
Sigríður Rósa átti fjórtán systkini. Árið 1947, er Sig-
ríður Rósa hóf búskap fluttist hún til Eskifjarðar og
hefur átt þar heima síðan.
Þú gefet aldrei
upp, Sigga!
Hér á eftir fer kafli úr bókinni þar
seni Sigríóur Rósa fjallar um þaö
mikla umrót scm fylgdi komu er-
lendra herntanna á heimaslóöir
hennar í Eyjafirói og einnig er
gripið niður í kafla sem fjallar urn
námsdvöl hennar í Héraðsskólan-
um að Laugarvatni.
Herinn
„Vorið 1940 koniu stríðsárin eins
og fellibylur inn í friðsælt líf ís-
lendinga. Seinna um sumarið kom
brcskur her til Grenivíkur þegar
íbúar staðarins áttu sér cinskis ills
von.
Það stóð yfir héraðsmót Ung-
mennasambands Eyjafjarðar og
því voru margir samankomnir í
gamla barnaskólanum á Grenivík
en þar var kaffisala og dansleikur
um kvöldið. Af íþróttavellinum á
Grenivíkurhólum sést yfir Höfóa-
hverfió og sást mikill rykmökkur
liðast áfram út Hverfið þegar her-
inn kom akandi á bílum og vél-
hjólum í átt að Grenivík. Héraðs-
mótið hefur líklega bjargað skól-
anum frá hersetu en þeir tjölduðu í
túninu á Höfðabrekku þar sem
Axel, móðurbróðir minn, bjó.
Þegar þeir ætluðu að tjalda og róta
upp túninu benti Axel þeim á að
þeir skyldu slá fyrst og þaó geróu
þeir, slógu og rökuðu af túninu
áður en þeir tjölduðu. Svo settu
þeir upp varðstöö á Skælunni,
ystu klettunum í Höfðanum, rétt
sunnan við Grenivík. Ef við geng-
um vestan í Höfóanum til Greni-
víkur þurftum við að ganga fram-
hjá varðstöðinni og líkaði það
ekki sérlega vel.
Þctta sumar og fram á haust var
heilmikill her á Grenivík en þegar
fór að hausta og snjóa urðu sex
hermenn cftir í þorpinu og bjuggu
á bæ sem hét Grenivíkurkot. Þess-
um strákum gekk ágætlega að laga
sig að samféla^inu. Um haustiö
iorum við Ragga systir ásamt
bræðrunum á ball á Grenivík og
daginn cftir birtust tvcir af her-
mönnunum heima. Eftir það urðu
þeir nánast daglegir gestir og var
altalað á Grcnivík að um leið og
birti upp snjóél eða rigningu sæist
undir iljarnar á hermönnunum á
leið í Höfða. Þeir sóttu í vcnjulegt
heimilislíf og báðu mömmu að
selja sér smjör og egg. Það borg-
uðu þeir meö kexi og nióursoónu
nautakjöti frá Argentínu sem vió
kölluðum seinna „soldátarassa".
Þeir voru svo hrifnir af mömmu,
kölluðu hana mömmu, eins og
við. Sumum þótti nóg um og settu
ofan í við hana, hún ætti ekki að
vcnja þetta á sig, eins og það var
orðað. En mamma sagðist ekki
geta rckió þá í burtu.
„Eg er vió þá alveg eins og ég
vildi að komið væri fram við mína
stráka ef þeir yrðu reknir út í
stríð,“ sagói hún og lét sér hvergi
bregóa.
Það var líka talað um að þcir
væru aö sverma fyrir okkur og
auðvitað voru þeir að því en þaó
bar bara cngan árangur. Einn var
alltaf að biðja mín og biðja
mömmu um ntig. Við kunnum
ekkert í cnsku en þeir kunnu svo-
lítið í íslensku og einu sinni kom
ég að þessum hermanni, sem hét
Tom Johnson, og Sigurði bróður
með ensk-íslenska orðabók undir
- Bókarkafli úr
samnefndri
ævisögu Sigríð-
ar Rósu Krist-
insdóttur
lampanum í stofunni. Þá var hann
aó læra að biðja mín upp úr orða-
bókinni!“ segir hún og hlær.
Hafði þetta engin áhrif?
„Nei, mér datt aldrei í hug að
taka þetta alvarlega. Eg var bara
17 ára krakki og leit á þá sem vini
mína. Eg hef líklega veriö svona
óskaplega saklaus. Þó að strákar
væru aó reyna við mig áttaði ég
mig ekkert á því. Einu sinni kom
strákur með mér heim eftir ball og
hefur líklega gert sér einhverjar
vonir. Eg bauð honum inn og við
sátum lengi og spjölluðum og
borðuðum pottbrauð og smjör af
bestu lyst. Mér fannst mjög eðli-
legt að honum þætti pottbrauðið
hennar mömmu gott. Hann þakk-
aði svo auðvitað fyrir sig og fór
þegar hann sá að ég skildi ekkert.
Það gekk hægt og seint aö kenna
mér táknmálið.
Reyndar var ég búin að finna
upp mótleik vió þessari kvöð sem
alls staðar lá í loftinu varðandi
samskipti kynjanna. Ég ætlaói aó
stofna klaustur og bað pabba um
lóð undir bygginguna, sem átti aó
verða í kastalastíl, í Innri Kvígu-
dölum. Ég ætlaði að búa til sér-
staka reglu eöa trúarbrögð þar sem
stúlkur gætu dvalið og unnið fyrir
sér. Ég gerði mér auðvitað grein
fyrir því að af einhverju þyrftum
við að lifa og hugsaði mér að hægt
yrði að stunda iistiðnað, handa-
vinnu og garðrækt. Ég hef stund-
um hlegið að því að einmitt á
þessum stað brutu bræður mínir
seinna land til kartöfluræktar. Það
var eflaust einhver ögrun sem lá
að baki hugsuninni urn klaustur og
ég sagði óhikað frá þessum fyrir-
ætlunum. Þá var mikið hlegið aó
mér. Ég ætlaði að auglýsa eftir
þeim sem væru sama sinnis og
hafði þá í huga stúlkur sem lentu
illa úti í karlamálum. Unt þær var
mikil umræða á þessum árum.
Reglan átti alls ekki að vera lok-
uð, stúlkurnar gætu farið þcgar
þær vildu en þetta átti að verða
fínasta uppeldisheimili og lær-
dómssetur kvenna," segir hún stolt
og það færist glampi í augun.
Með komu hersins hafði
heimsmyndin við Eyjafjörð rask-
ast eins og annars staðar en lífið
gekk samt sinn vanagang. Ungt
fólk tekur lífinu létt og það átti við
um stóra systkinahópinn í Höfða
og nágranna þeirra á Kljáströnd
þar sem einnig bjó margt ungt
fólk. Börn Sigurðar Ringsted og
Guðríðar Gunnarsdóttur voru
fimm á svipuðum aldri og Höfóa-
systkinin, og börn Olafs Gunnars-
sonar og Onnu Vigfúsdóttur voru
átta en þau bjuggu í tvíbýli við
Sigurð og Guðríði.
Einu sinni var unga fólkið á
leið heim af balli á Grenivík þegar
heil flotadeild breska hersins
sigldi inn friðsælan fjörðinn í átt
til Akureyrar. Það var svo fram-
andi að þeirn fannst allt í einu að
þau væru ekki lengur heima hjá
sér. Þau höfðu aðeins séð síldar-
skip og Færeyinga undir seglum
sigla um fjörðinn. Það var bara
heimilislegt því það gat tekið Fær-
eyinga viku að sigla út fjörðinn ef
ekki gaf byr í seglin. Þeir virtust
aldrei þurfa að flýta sér.
„Sambýlið við Kljástrandar-
fólkið var skemmtilegt og mér
þykir vænt unt það fólk þó ég hafi
lítið umgengist það síðan á þess-
urn gömlu góðu dögum,“ segir
hún með vingjarnleik. „Jólaboðin
hjá Önnu og Ólafi voru sérlega
skemmtileg og tjörug. Anna bak-
aði svo góðar kökur. Eitt sumarið
tókum við stelpurnar, ég, Ragga
systir, Ella Ringsted og Jagga
Gunnars, að okkur að kenna strák-
unum aö dansa. Við höföum sjálf-
ar lært að dansa á böllum og
mamma stóð oft upp frá verkun-
um og kenndi okkur að dansa
gömlu dansana við lög í útvarp-
inu. Ég myndi gefa mikið fyrir að
eiga þessar dansæfingar á mynd-
bandi. Þetta var gamansamur og
skemmtilegur hópur og eftir að
við vorum búnar að kenna þeim
nóg ætluðum við að halda ball og
bjóða krökkum af Grenivík og of-
an af bæjurn. Það varð þó aldrei úr
því en við skeggræddum þetta og
töluðum um hverjum við ætluóum
aó bjóða. Mcðal þeirra var stúlka
ofan af bæjurn sem var mjög há-
vaxin. Þá sagði einn af Kljástrand-
arstrákunum sem var frekar lág-
vaxinn:
„Er hún ekki svo djöfull löng?
Sér maður nokkurn tímann fyrir
endann á henni?“
I landlegum voru oft haldin
böll á Kljáströnd og ég á cnnþá
miða þar sem á stendur:
^Hjónin Sigríður Rósa og Ragnar.
„Ball í Gúttó Kljástrandar í
kvöld klukkan níu. Sig.Ring.“
Við vildum náttúrlega ekki
vera minni en Akureyringar og
Reykvíkingar sem áttu sitt Gúttó
þó að okkar Gúttó væri bara í dag-
stofunni hjá Sigurði og Guðríði.
Ólafur Sigurður Baldvinsson í
Bræðratungu, sem var kot á milli
Höfða og Kljástrandar, var sendur
með svona tilkynningar hcim í
Höfða og við létum ekki á okkur
standa aó niæta á böllin. I Höfða
var líka dansað og þá í gamla kon-
tórnum. Það var t.d. haldið mikið
ball í tilefni af tvítugsafmæli
Röggu systur þó ekki þætti öllum
viðeigandi að dansa á jóladag en
hún átti afntæli á aðfangadag.
Það var oft mikill galsi í strák-
unurn á Kljáströnd og þeir voru
hrifnir af Þjóðverjum á stríósárun-
um. Ég man einu sinni eftir þeim
koma marsérandi heim túnið í
Höfða með hakakrossinn á kústs-
skafti, sem Óli Balda bar í broddi
fylkingar, syngjandi Deutchland,
Deutchland, úber alles. Þetta vakti
auóvitað hlátur en við vorum ekki
ginkeypt fyrir nasismanum heima,
vorum eindregið á móti honum.
Þeir höfðu líka málað hakakross-
inn með tjöru á vegg eins beit-
ingaskúrs niðri á KljásU-önd en
þegar Bretarnir komu var þeim
skipað að mála yfir hann. Það
gekk þó erfiðlega því að tjaran
sást lengi í gegnum málninguna
en þeir þurftu að skýra út fyrir
Bretunum hvemig stæöi á þessum
hakakrossi.
Margt sjálfstæðisfólk var
hlynnt Þjóðverjum í stríðinu. Það
þýðir ekkert fyrir það að afneita
því núna. Ég skrifaðist á við strák
frá Kljáströnd þegar hann var í
M.A. og ég á Laugarvatni 1942.
Hann hafði þá oróið vitni aó því
að bresk hcrflugvél sökk á Pollin-
um á Akureyri og velti því fyrir
sér hvort slík myndu verða enda-
lok breska heimsveldisins.
Við uröum auðvitað vör við
veru hcrsins í Eyjafirói. Það var
ekki búió að leggja þjóðveginn út
með firðinum austanveróum svo
ef okkur langaði til Akureyrar fór-
urn við stundum á trillu yfir fjöró-
inn, lentum í Rauðuvík og tókum
svo áætlunarbílinn frá Dalvík til
Akureyrar. Einu sinni fórum vió
Ragga meó þremur strákum af
Kljáströnd snemma morguns á
trillunni alla leiö til Akureyrar.
Um daginn hvessti af suðri og var
kominn strekkingsvindur þegar
við lögðum af stað heim. Við
sigldum því nærri landi og það var
farið að skyggja þegar við fórum
framhjá Hjalteyri en þar var bresk
varðstöð og þeir lýstu með sterk-
um kastljósum um allan fjörðinn á
kvöldin. Þeir sáu okkur auðvitað,
enda með sterka sjónauka, og
geislinn fór oft yfir okkur á leið-
inni. En þegar við komum aó
bryggjunni á Kljáströnd stöðvuðu
þeir kastljósið á meðan viö vorum
að koma okkur upp úr bátnum í
myrkrinu. Þeir þekktu okkur
krakkana eflaust því þegar þeir
voru að lýsa yfir fjörðinn sáu þeir
okkur oft að leik. Ef við urðum
vör við að þeir fylgdust með okk-
ur áttum við það til að stökkva í
skugga til að athuga hvort þeir
tækju cftir því. Þetta var mjög
gaman því þeir létu ekki plata sig.
Þeir leituðu aó okkur ef við hurf-
um allt í einu á göngu okkar.“
Vinir frá Kljáströnd í blómagarðinum í Höfða. F.v. Árni Ólafsson, Sigríður
Rósa, Sigurður Ringstcd, Ragnhciður og Gunnar Óiafsson.