Dagur - 20.12.1994, Blaðsíða 16

16 B - DAGUR - Þriðjudagur 20. desember 1994
Árið 1979 var húsið „Caroline Rest“ í Grófargili á Akureyri rifíð.
Saga þessa húss var afar merkileg, ekki síst á fyrstu árum þess. En
hverskonar bygging var „Caroline Rest“ og hvaða hlutverki
gegndi húsið? í eftirfarandi samantekt verður leitast við að svara
þessari spurningu jafnframt því að varpa ljósi á athafnamanninn
og mannvininn, George H. F. Schrader, sem lét reisa „Caroline
Rest“.
Heimsborgarinn Schrader
Heiðurinn af byggingu „Caroline
Rest“ átti þýskur maður, George H.
F. Schrader að nafni. Hann mun hafa
flust til Bandaríkjanna ungur að ár-
um og fengist við kaupsýslu í New
York. Sagan segir að Schrader hafi
famast vel vestra og auðgast umtals-
vert. Vitað er að Schrader lét mikiö
fé af hendi rakna til líknarsamtaka,
m.a. var hann einn af stofnendum
eins konar fátækrahjálpar (Society
for Improving the Condition of the
Poor).
Schrader mun hafa búið í Banda-
ríkjunum í ein 35 ár en það var sum-
arið 1912 sem hann kom til Akur-
eyrar. Aldrei fékkst skýring á því af
hverju Schrader áði á Ákureyri.
Schrader settist að á Hótel Akur-
eyri og bar sig ríkmannlega. Sam-
kvæmt frásögn Huldu Á. Stefáns-
dóttur í endurminningum hennar lét
Schrader sér ekki duga eitt herbergi.
Hún segir að hann hafi tekið á leigu
tvö stór og björt herbergi í suðaust-
urenda hótelsins meö gluggum í
suður og austur. Schrader hafi verið
borinn matur og drykkur þegar hon-
um hentaði og hann gert þá kröfu til
Vigfúsar Sigfússonar verts á Hótel
Akureyri að ætíð væri tiltækt
kampavín ef hann langaði að veita
gestum sínum slíkar guðaveigar.
Bæjarbúar litu upp til Schraders.
Yfirbragð hans var slíkt að greini-
legt var að hann var í góðum efnum
en jafnframt alþýðlegur.
Skjól fyrir hesta
Schrader hafði ekki búið lengi á Ak-
ureyri þegar hann gerói athugasemd-
ir við aðbúnað hesta sveitamanna
þegar þeir áttu erindi í kaupstaöinn.
I þá daga var hestunum komið fyrir í
rétt á meðan húsbændumir útréttuðu
og aðbúnaðurinn, ekki síst í slæmum
veðrum, var oft heldur bágborinn.
Þetta fannst Schrader ekki nógu
gott. Hann sendi bæjarstjóm Akur-
eyrar bréf í júlí 1913 og fór þess á
leit við hana að fá lóðina bak við
Kaupfélag Eyfiróinga til þess að
byggj'a þar hesthús með gistiaðstöðu
fyrir bændur og ferðamenn.
Þá lóð fékk Schrader ekki og var
vísaó til þess aó þar ætti að rísa haf-
skipabryggja. Honum var gerð grein
fyrir því að hann gæti fengið lóðina í
„brekkunni fyrir ofan sláturhúsið“.
Schrader sættist ekki á þessi málalok
og sendi annaó bréf í ágúst 1913 þar
sem kemur fram að hann geti ckki
fallist á þessa lóó. Niðurstaða samn-
inga við bæjaryfirvöld var að Schra-
der fékk lóóina gegnt sláturhúsi
KEA í Grófargili.
I samningi Schraders við Akur-
eyrarbæ um rekstur hesthússins segir
orðrétt: „Almenningi skal veittur
kostur á að nota hesthúsið. Enga
borgun má taka fyrir að skýla hest-
um þar að deginum en borgun má
taka fyrir að hafa hesta þar að nótt-
unni og skal sú borgun ákveðin eftir
samkomulagi beggja aóila þessa
samnings."
Tímamótahesthús
í grein Sigurðar Sigfússonar í tíma-
ritinu Súlum, fyrra hefti 1976, „Ge-
orge H. F. Schrader og Caroline
Rest“, kcrnur fram aö Schrader hafi
fengið Sigtrygg Jónsson, bygginga-
meistara, til þess að hafa umsjón
með framkvæmdum. Fyrsta áfanga,
sem fólst í því að reisa hesthús fyrir
átján hesta á stalli og loft þar yfir
sem nota átti sem svefnpláss, var
lokið þann 16. desember 1913. I
öðrum áfanga var hesthúsið stækkað
þannig að það tæki 130 hesta á stalli,
herbergi voru innréttuð á hæðinni
ofan á fyrsta áfanga með rúmum fyr-
ir tuttugu manns og einnig eldunar-
AfScbrader
og Caroline
▲ Schrader fannst ekki nógu
gott að láta hcstana standa úti
í öllum veðrum og þess vegna ákvað
hann að byggja „Caroline Rest“.
Mynd: Minjasafnió á Akureyri.
þar sem ungum stúlkum var kennd
matreiðsla og kvenlegar dyggðir.
Einnig héldu þeir Steingrímur Matt-
híasson, læknir, og Sigurður Einars-
sonar, dýralæknir, fyrirlestra um
heilsufræði manna og dýra.
Schrader lét til sín taka í útgáfu-
starfsemi. Hann kostaöi útgáfu á
matreiðslubók eftir áðurnefnda Jón-
innu Sigurðardóttur og sömuleiðis
gaf hann út lítió kver í íslenskri þýð-
ingu Steingríms Matthíassonar sem
hlaut nafnið „Heilræði fyrir unga
menn í verzlun og viðskiftum“.
Ágóði af sölu þessa kvers rann til
styrktarsjóðs fátækra sjúklinga við
sjúkrahúsið á Akureyri.
Þriðja bókin sem Schrader gaf út
var „Hestar og reiðmenn á Islandi“
sem mun vera fyrsta bókin sem
kemur út á íslandi og fjallar
eingöngu um þarfasta þjóninn.
Ágóðanum af sölu þessarar bókar,
sem þótti um margt stórmerkileg,
var skipt á milli „Caroline Rest“ og
sjúkrahússins á Akureyri.
Ýmislegt gert fyrir börnin
Heimildum ber saman um að Schra-
der hafí verið einstaklega góóhjart-
aður maður en jafnframt sérstakur
persónuleiki. Það segir meira en
mörg oró að hann réð atvinnulausa
menn í vinnu, sem höfðu fyrir stór-
um bamafjölskyldum að sjá, og
grciddi þeim laun fyrir að dytta aó
ýmsu fyrir sjálfan sig og aóra.
Og barngóður var hann. Hulda Á.
Steíansdóttir segir frá því í endur-
minningum sínum aö Schrader hafi
oft fengið lánaða hesta og lofað
krökkunum að skrcppa á bak. Þá
Óhætt er að segja að þctta hcsthús
hafi verið hrcin bylting og segir sag-
an að þetta hafi verið flottasta
hesthús á landinu þegar það
var tekið í notkun. ^
Mynd: Minjasafnið á Akureyri.
Rest
hafi hann haldið jólatrésskemmtun í
Samkomuhúsinu og boðið fjölda
bama til jólafagnaðar. Schrader
keypti stórt jólatré, alsett kertaljós-
um og alls konar skrauti og pokum
með sælgæti.
Orðrétt segir Hulda í öðru bindi
æviminninga sinna: „Fékk Schrader
mig til að spila sálma og alls kyns
bamasöngva fyrir bömin, meðan
þau gengu kringum jólatréð. Voru
þetta minnisstæðar skemmtanir fyrir
bömin á Akureyri. Mörg þeirra
höfóu aldrei séð, hvað þá átt jólatré,
en vissu, að þau voru til í einstaka
húsi hjá efnafólki. Mikil gleði ríkti
meðal boðsgestanna á þessum sam-
komum, en einna glaðastur var þó
veitandinn, þessi einmana maður,
sem öllum var ókunnur."
Síðan segir Hulda: „Þá fann hann
upp á því á vetrum, þegar snjór var
yfir öllu og Pollurinn ísi lagóur, aó
fá sér sleða með sætum sem kallað-
ist „kani“, og fékk svo Jósep keyrara
eða Jón Bæring til að aka sér um
götur bæjarins eða eftir ísnum á
Pollinum. Krakkamir í bænum vissu
þá, hvers kyns var. Þau hópuðust á
eftir sleðanum, en gamli maðurinn
var birgur af karamellum og súkku-
laðimolum, sem hann hafói vafið
innan í bréf, og ef til vill fleira góð-
gæti. Stráði hann þessu á snjóinn
eða ísinn, og krakkarnir tíndu það
eins og ber af lyngi og réðu sér ekki
fyrir kæti. Svona var þessi útlend-
ingur öðruvísi en allir aðrir.“
Höfðingleg gjöf
Með gjafa- og afsalsbréfi þann 23.
mars 1915 gaf Schrader Akureyrar-
bæ „Caroline Rest“. Gjöfin var
bundin ákveðnum skilyrðum. Fram
kemur í bókun bæjarstjómar Akur-
eyrar aó bæjarfulltrúar hafi sam-
þykkt skilmála Schraders og lofað
að halda þá, en þeir voru að „Caro-
line Rest“ væri ekki rekin sem
gróðafyrirtæki, heldur sem góð-
aðstöðu. í þriðja og síðasta áfangan-
um, sem var lokið 16. desember
1914, var bygging hlöðu og geymslu
fyrir rciðtygi.
Ekki er ofsögum sagt aó bygging
þessa hesthúss hafi markað tímamót
hér á landi. Það hafði sem dæmi
ekki áóur þekkst að hestamir væru
bundnir hver á sinn stall og það var
líka sérstakt að hland hestanna rann
niður í sérstaka áburðargryfju. Þá
vom gluggar hesthússins fyrir ofan
hestana og þannig gustaöi ekki inn á
þá.
Schrader gaf þessu nýtískulega
hest- og gistihúsi nafnið „Caroline
Hcsthús og gistihús „Caroline Rest“ í Grófargili eins og það leit út snemma á öldinni. Mynd: Minjasafnið á Akureyri.
Rest“ í höfuðið á móður hans. Hús-
inu var tekið fagnandi og notkun
þess var gífurlega mikil strax fyrsta
árið.
Athafnamaðurinn Schrader
Auk þess aö hýsa hesta og fólk var
fjölbreytt starfsemi í „Caroline
Rest“. Á fyrstu mánuðum hússins
rak Schrader þar matreiðsluskóla
undir stjóm Jóninnu Sigurðardóttur