Þjóðviljinn - 16.03.1954, Blaðsíða 7

Þriðjudagnr 16. marz 1954 --- ÞJÓÐVILJIN^ — (7
Tillaga Karls Guðjónssonar á Alþingi:
sin fái
hlut af
sinn
jaldeyrinum
Ríkisstjórnin skcrist í leikinn og sjái um að hluti
sjómaima verði komið til skiía
Hhm S. febrúar sl. féll í Sjó-
ig veralunardómi Vestmaiuui»-
ej ja dómur í máli er sjómaður
þar hiiiðaði til að fA úr þvi
sknrið hvort hann lel.ti rétt á
hluta úr aitdvirðl þeirra inn-
fl u tni i ur s u-1 ti n<la er útgerðar-
ntönnum voru feucrin með svo-
nefutlum bátaKjaldeyrisregrlunt í
byrjun árs 1951. Dómurlun var
& þá loið að sjómamtinum bæri
hlutur af bátagjaldeyriLnum. Sjó-
menn hafa elcki fengið þeunau
hlut irreiddan, ng er hér tun
stórfellt rán að ratða á sjó-
mannnstéttiimi £ heiid, samkv.
niðurstöðu Sió- og verzlunar-
dóms Vestmannaeyja. Karl Guö-
jónsson liefur því flutt á Alþuigi
t.iilögu til þlngsályktunar um að
rikisstjómin skcrist í leiklnn og
s.iái tU þess að siónteim fiíl
hlut sinn greiddau. Er þetta
mikið niál og merldlegt og
varðar siömeim unt land aUt.
Kér birtlst framsöguneða Karis
fyrlr tUlöguiuii, þar seiu Ij'st
er öllum málavöxtum.
í tillögu þeirri sem hér ligg-
ur fyrir er gert ráð fýrir dá-
iítið óvenjulegri fyrirgreiðslu
ríkisins um kaupgjaldsmál,
enda er allur aðdragandi máls-
ins nokkuð scrstæður og þátt-
ur ríkisvaldsins í málinu með
ollu einstæður. Tillagan kveð-
ur svo á að-TÍkisstjómin taki
að sér að koma tilteknum van-
goldnum kaupgreiðslúm til
skila, að svó miklu leyti sem
kaupgreiðslunum verður kom-
ið til skila. Þetta vangoldna
kaup er hluti af þeirri verð-
hækkun á fiski sem þátagjald-
eyrisfyrirkomulagið skapaði.
Sjómenn hafa sem sagt ekki
íengið sama verð fyrir sinn
aflahlut og skipaeigendur hafa
íengið, og til þess að þetta
mætti verða, hafa verið farnar
hinar furðulegustu krókaleiðir
og að þvi er bezt verður séð,
hefur ríkisstjómin, þ. e. a. s.
fyrrverandi rikisstjóm, lagt sig
injög í framkróka til þess að
takast mætti að hlunnfara sjó-
menn. Árangurinn af jiessari
stefnu blasir svo við augum.
Sjómenn hafa saétt öðrum og
verri kjörum fyrir sinn fisk en
útgerðarmenn fengu sl. þrjú
ár, 1951, ’52 og ’53, en þar með
er ekki sögð hema önnur hlið
málsins. Þar er aðeins ’talið
t.jón sjómannanna. Bein afleið-
ing af þessu er svo sú að sjó-
mennirnir finna starf sitt, ekki
einasta vanborgað, heldur líka
vanmetið og beinlínis óvirt, og
það er vissulega rökrétt álvkt-
un. Enginn sækist að öðru
jöfnu eftir því að leysa fremur
af hendi þau störf, sem litin
eru með vanþóknun, og þeim
mun síður þegar þar er um að
ræða erfiði og áhættur, meiri
en almennt gerist. Forsaga
málsins er rakin allýtarlega í
greinargerð tillögunnar, sem
íyrir liggur á þingskjali 193,
en þó get ég ekki látið hjá líða
að hlaupa þar yfir stærstu at-
riðin.
Það er þá fyrst mála að
seint á árinu J949 og í árs-
byrjun 1950 framkvæmdi rík-
isstjórnin stórfelldar breyting-
ar á gengi íslenzkrar krónu.
Þessar ráðstafanir mæltust
mjög illa fyrir hjá almenningi
og Iaunþegum yfirleitt, en þær
voru réttlættar af ríkisstjórn-
inni og sérfræðingum hennar
með því að þær væru nauð-
synleg ráðstöfun til þcss að
hleypa lífi í atvinnuvegina og
þá fyrst og fremst í sjávarút-
veginn, sem þá var all að-
þrengdur. Menn voru beðnir
um að sætta sig við nokkra
kjararýrnun til þess að þjóð-
inni mætti takast að eignast
atvinnuvegi, sem gætu staðið
með blóma, og eirikum var
vitnað í það að sjávarútveg-
urinn hlyti að taka mikinn
fjörkipp við þessar ráðstafan-
ir. En ári síðar, eða í ársbyrj-
un 1951, þá stendur ríkisstjórn-
in frammi fyrir þeim vanda
að útgerðarvörur hafa hækk-
að svo í verði að útvegsmenn
sjá sér ekki fært að hefja ver-
tiðarveiðar með eðlilegum
hætti.é' Þerr gcra kröfur urn
hærra fiskverð ög beina kröf-
um sínum fyrst og fremst ti!
ríkisstjórnarinnar. En þetta
var ekki einasta vandamál
fyrir rikisstjórnina. Þetta var
einnig feimnismál fyrir hana,
því að með þessari staðreynd
lá það Ijóst fyrir að hrundar
voru til grunna þær röksemd-
ir, sem hún hafði frarrifært fyr-
ir þeirri stórkostlegu aðgerð
að fella íslenzkt gengi, eins og
gert var og áður er fram tek-^_
io. Þess vegna reyndi ríkis-
stjórnin í allri sinni glímu við
þennan vanda að fara með
málið eins dult og vcra mátti.
Hún reyndi að vísu að koma'
bútaútveginum af stað, en húnj
gerði það ekki með þeim cðli-!
legu virmubrögðum að leitai
samninga %dð alla aðila sem þarj
áttu hlut að máli eða með op-
inberum stjórnarráðstöfunum,1
sem væru gerðar í samráði við
Alþingi og eítir lögum. Hún
hélt funcli með sínum velþókn-
anjegu útgerðarklíkum og
samdi þar um að veiðar skyldu
hefjasl gegn því að nýtt brask
yrði sett á stofn í gjaldeyris-
verzlún þjóðarinnar, og að fyr-
irmælúm ríkisstjórnár voru
síðan auglýstar sérstakar rcgl-
ur um innflutning á tiltekn-
um %’örutegundum, sem greiða
ætti af and%Tirði fiskafurða ogj
var siðan nánar tiltekið umj
það með hverjuni hætíi sala á
slíkum gjaldeyri ælti að fara
fram, en sérstök álagning Ieyfð
á þá gjaldeyrissölu. Rcglurnar
%-orú nefndar innflutningsrétt-
indi bataútvegsmanna, en al-
mennt hafa þær gengið undir
nafninu bátagjaldeyrisreglur
Hófust nú veiðarnar og fisk-
verð var almennt útborgað fyr-
ir árið 1951, með 96 aura fisk-
verði fyrir Iwert kíló af hverj-
um slægðum þorski með haus
og tilsvarancli verði á öðrum
íisktegundum. Þegar árið var
langt að því liðið var alveg
sýnilegt að bátagjaldeyriságóð-
inn nam það háum upphæðum
að hægt var að hafa fiskverð-
ið miklum mun hærra en þetta.
Það \Toru fiskkaupendurnir, og
aðallega liraðfrystihúsin, sem
höfðu þennan gjaldeyri til
meðferðar árið 1951 og gróði
þeirra af honum og verzluninni
á fiskinum varð svo gifurlegur
að frystihúsin greiddu ótil-
kvödd út verðuppbót á þessa
96 aura, greiddu sem þ%ú næst
10% verðuppbót á það, þann-
ig að fiskverðið var greitt með
nálægt kr. 1.05 út frá frysti-
húsunum. Sjómenn gerðu að
sjálfsögðu kröfu til þess að fá
sinn hluta af þessari aukningu
á fiskverðinu, en útvcgsmenn
neiíuðu og gerðu það í fullu
samræmi \-ið fyrirskipanir
Landsambands íslcnzkra út-
vegsmanna, sem aftur naut
fulttingis ríkisetjómarinnar tit
þess að balda þessum hlut fyr-
ir sjómönnum. Síðan hefur
■þetta gengið með svipuðum
hætti, 1952 og 1953, nema hvað
nokkuð aörar reglur hafa verið
á hafðar í samskiptum út%»egs-
rnanna og fiskkaupenda um
bátagjaldeyri og fiskvcrð t%’ö
liin síðasttöldu árin, en þá hcf-
ur fiskverðið verið ákvcðið
með þcim hretti að hraðfrýsti-
húsin hafa borgað út eina
krónu fyrir hvert fiskikíló. Út-
gerðarme.nn hafa hins vegar
látið fiskkaupendunum eftir 55
hundraðshluta af gjaldeyris-
sölunni, sjálfir hafa út\Tcgs-
menn borgað sjómönnum kr.
1.05 fyrir kílóið af fiskinum,
en ráðstafað sjálfir 45 hundr-
aðshlutum af gjaldeyrinum.
Það verður ekki fullkomlega
sagt hverjar útkomur hafa
orðið úr þessum verzlunarmáta,
en vitað er þó að útvegsmenn
hafa yfirleiti fengið árið 1952
og '53 kr. l.T-8—1.25 fyrir fisk-
ldlóið, og er þetta nokkuð
brcytilcgt, eftir því hvert fisk-
urinri var s.e.Idúr og uro hyaða
verkunaraðfcrðir á hönúm
hefúr verið að ræða hverju
sinni. Engin verðjöfnun hefur
hinsvegar farið fram á þessu.
Það voru að sjálfsögðu full-
komin afglöp af hendi ríkis-
stjórriarinnar að ganga gjör-
samlcga íram lijá þeim aðilan-
um í landinu, sem %rar eigandi
meira eii þriðjungsins af öll-
um þeim afla, sem á land var
dreginn af halfu bátaútvegs-
ins í landinu, þ. c. a. s., ganga
ineð öllu frain hjá sjómönn-
unum. Afleiðingin af því er svo
sú að útgerðai mcnn, sem ein-
ir stóðu i sambandi við ríkis-
stjórnina, töldu sig eina hafa
r.áðstöfunarrétt á því fiskverði
sem framyfir var eða á þeim
hluia fiskverðsins, sem skap-
aðist af bátagjáldeyriságóðan-
um. í Vestmannaéyjum mót-
mæltu sjómannafélogin þcssu
að sjálfsögðu, og kröfðust
fyllsta réttar sjómanna í sam-
ræmi við þau samnirigsákvæði
sem öil sjómannaíélögin í Eyj-
um hafa, að útgerðarmenn
skuli. skyldir að ereiða sjó-
mönnum að - lokum. sama verð
fyrir fiskinn eins og þcir
hljóta sjálfir. Var fyrst rej'nt
til þrautar að krefja þcnnan
hlut sjómnnnanna eftir eðli-
legum leiðum, án þess að
leggja það í dóni, cn þegar öli
sund lokuðust um að ná fram
réttlátri lausn málsins eftir
þeim leiðum, var ekki annað
fyrir hendi en :ið leggja málið
fyrir dómstóla. Sjóínannafélag-
ið Jölunn í Vestmannaeyjum,
sem er stéttarfélag liáseta, Vél-
stjórafélag Vestmannaeyja og
skipstjóra- og. stýrimannafélag-
ið Verðandi, ákváðu þá að hafa
samstöðu um að lcita réttar
síns og siniia meðlima fyrir
dómstóli, sjó- og %Terzlunar-
dómi. Vestmannaeyja og ráku
sameiginlega mái eins sjó-
manns gegn sinni útgerð fyrir
rcttinum og hinn 3. febr. s. 1.
féll dómur í þyí máji, dómúr
sem er atþyglisverður að þ%Ti
leyti að hann kveðu^ skýrt á
um það að sjómenn eigi fyllsta
rétt til þess fiskverðs, sem út-
: gerðarmenn fá fyrir fisk sinn.
Á þessutn. dórai hljóta sjómerav
að byggja þá kröíu að al-
mennt vcrði þeim goldinn sá
hlutur, sem vangreiddur liggur
frá þcssum þremur umrædd-
um árum. Nú skyldi margur
ætla að rnálið lægi þá ofur
einfaldlega fyrir, það vseri
ekki annað fyrir sjómenriina
að gera en að skrifa sínar upp-
hæðir upp á rcikninga og
krefja þær, en þétta er því
miður ekki svo einfalt. Málið
er allt býsna flókið, eins og
ég hef þegar tekið fram, m. a.
vegna samninga bátaútvegs-
manna við fislckaupmenn, sem
eru nokkuð breytilogir frá ari
til árs ög sömuleiðis vegná
þess að langt er um liðið frú
þ%’í að fyrstu kröfurnar í þessú
máli hafa skapazt. Án fyrir'-
greiðslu hins opinbera og sam-
%Tinnu þess við sjómannafélög-
in er ha’gt að gcra rétt sjó-
mannanna litils eða einskis
virði, hvað margir dómstólar
■scm k\-eða ó um réttindi hlut-
arsjómannann a. Ef hver ein-
stakur sjómaður þjTfti að
leita til lögfræðings eða ef til
vill til dómstóls um sinn hlut,
heyja síðan harða innheimtu
með fjárnámi og uppboði, jafn-
vel hjá sínum aðilanum fyrir
hverja vertið, ætti hann þess
litla %-on að hluturinn yrði öllu
meiri en kostnaðurinn við inri-
heimtuna. Það gæti því vel
farið s%ro að þessi tildæmdi
rcttur sjómannanna yrði litili
Framhald á 11. síðu
,
,.T)et ny Tt%ater“ í Kiuinnmniuthöfn sýnlr um þessar mundir leikrit Artliurs Millers,
Deiffhina, er sagt hefur veriö frá hér í bhvt'iluu. lfefur sviiiiighi hloiið elnröina lof
allra er hafa séð hana — og jivílíkan orðstír að nú er höfundurinn sjálfur á leið-
innl til Kaupmannahafnar tll að s.já. Ucr koina í vnr myndir úr leiluiumu Á lue-grl
myndliml em 1‘mctors-hjónin, leikin ai’ Berthe Qvistgaard og Jöm Jeppesen. —*
Iætkstjóri. er Edvin Tleniroth.