Þjóðviljinn - 23.12.1956, Blaðsíða 9

Sunnudagur 23. desember 1956 — ÞJÓÐVILJINNl^H
Á öræfum eru veðrabrigði
stundam snögg. Maður áir til
dæmis í Biskupsbrekku einn
blíðviðrisdag um hásumar —
og slær þar upp tjaldi sínu.
Og skyndilega — eins og
hendi sé veifað, skellur norð-
anstormurinn á. Sandurinn
byrjar að rjúka og á skammri
stund byrgir hann aila útsýn
í kolmórauðum mekki. Það
er engin Skjaldbreiður leng-
ur, enginn fagur fjallahring-
ur. Það sér varla glýja fyrir
sól um hádegi á miðjum sól-
mánuði. Og þó var heiður
himinn fyrir örskömmu. Fok-
sandurinn fyllir loftið og
smýgur inn í vit manns. —
Hér innarlega í brekkunni
gegnt Kvígindisfelli höfðu
tékkneskir náttúrufræðingar
bækistöð sína nokkrar vikur
þetta sumar. Komi maður
heim að tjaldbúð þeirra fyr-
ir forvitni sakir er gestinum
óðara boðið 1 bæinn að skoða
í smásjá hina undurskæru
liti íslenzkra heiðarblóma:
holtasóley, melskriðnablóm,
eyrarrós. En brátt vikur tal-
inu að biskupi þeim, sem átti
sinn síðasta áningarstað hér
fyrir ofan þessa heiðarbrekku.
Hinir útlendu menn þekkja
söguna um örlög hans, sem
urðu til þess að brekkunni
var gefið þetta hafn.
Örnefnið Hallbjaraarvörður
á Kaldadalsvegi þekkja þeir
einnig og söguna hræðilegu
sem því er tengd.
Á meðan öræfamistrið
byrgir sýn til f jalla látum við
hugann reika til hinnar þús-
iind ára gömlu sögu, sem
gerðist hér á þessum öræfum
og í byggðinni næstu.
Hatlbjarnarvörður. Öraefn-
ið geymir minninguna um
mikinn harmleik og meinleg
bjöm fékk Hallgerðar dóttur
Tungu-Odds. Þau voru með
Oddi inn fyrsta vetur. Þar
var Snæbjöm galti. Óástúð-
legt var með þeim hjónum.
Hér er ekki fjölyrt um til-
finningar, en þó má renna
grun í harmsöguna að baki
þessum stuttu setningum.
Þegar þau Hallbjörn skyldu
flytja búferlum að fardögum
um vorið vill Hallgerður ekki
fara með honum. Hún svarar
engu er hann biður hana bú-
ast. Þögnin er svar henn-
ar. Af vísu er Hallbjörn orti
má skilja hversu sambúðin
hefur gengið honum nærri:
Bíða nœwnik af brúSi
alúregi toótir.
Snertwmk harmur í hjaria rót.
Líklegt er að Hallbirai
hefði verið virt það tii smán-
ar ef kona hans vildi. ekki
fylgja honum. En samt er
verk hans óheyrilegt. Svo sem
í harmleikjum Shakespeares
liggja höfuðpersónur sögunn-
ar fallnar í valnum í leiks-
lok líkt og fyrir ásköpuð ó-
umflýjanleg örlög.
Hallbjörn vinnur konu sinni
bana, heggur af henni höfuð-
ið þar sem hún situr í dyngju
sinni og ríður á brott síðan
við þriðja mann — til fjalls,
líklega áleiðis til Kiðjabei’gs.
Snæbjörn galti fer eftir
honum og eru tólf saman.
Þeir ná þeim Hallbirni við
vörðuraar hjá Brunnum. Þar
fellur Hallbjörn og menn
hans tveir og auk þess fimm
af Snæbimi að því er sagan
segir.
Sjálfur er Snæbjörn veginn
nokkru síðar af félögum sín-
um, skömmu eftir að hann
stígur á land á Grænlandi
fyrstur islenzkra manna. —
Oskar B. Bjarnason:
Tvö örneíni á
fíaldadalsvegi
örlög manna á öndverðri ís-
landsbyggð, fyrir um það bil
þúsund áram.
Saga Hallbjarnar Oddsson-
ar og Hallgerðar er einhver
ógnþrungnasti harmleikur
sem til er í öllum bókmennt-
um heimsins.
Um þá sögu segir Jón
Trausti: „Svona stuttan, ein-
faldan og átakanlega fagran
sorgarleik hefur hvorki Sófö-
kles né Shakespeare eftir sig
látið".
Þessi saga nær aðeins yfir
réttar tvær blaðsíður í Land-
námu. En öllu styttri mætti
hún líklega ekki vera án þess
að missa marks.
Þriðja höfuðpersóna sög-
unnar er Snæbjörn galti.
Landnáma segir fyrst frá
upprana hans og frá því að
Hallgerður er gefin Hallbirai
Oddssyni frá Kiðjabergi: Hall-
Aldirnar líða hjá. Oft eiga
menn leið um f jallveginn milli
Boi’garfjarðarhéraðs og Ár-
nesþings og minnast hiixnar
gömlu harmsögu. — En það
er sérstök mannaferð um
f jallveg þennan, sem við mun-
um nú hyggja að. Atburðirnir
eru miklu nær en þeir sem nú
var sagt. frá; þó era tvær ald-
ir og fjórðungi betur fram
til vorra daga. Það er að á-
liðnu sumri árið 1720 að bisk-
upsfrúin í Skálholti, Sigríður
Jónsdóttir, ríður vestur að
Staðai’stað að hitta bróður
sinn, síra Þórð.
Undanfarin ár hafa verið
meistara Jóni örðug, einkum
vegna deilna við Odd lög-
mann. En nú virðist honum
bjartara framundan. Á þessu
vori kom út stiptamtmaðurinn
nýi. Biskup reið strax til
Bessastaða að hitta þennan
æðsta valdsmann landsins og
féll vel á með þeim. Yfiraaldið
treystist eigi að mæta að al-
þingi að því sinni, en biskup
telur sig eiga stuðning hans
vísan. Sjálfur reið biskup til
þings og auk þess voru aðrar
annir sem kölluðu að.
Sem sagt, þetta hefur verið
annasamt sumar og biskup er
dálitið þreyttur. Hann er
raunar ekki gamall maður,
aðeins fimmtíu og fjögurra
ára. Biskupsfráin er réttum
áratug yngi'i. Einnig henni
finnst lífið með bjartari blæ
en verið hefur um skeið. Þó
er erfitt að gleyma því að þau
hafa misst bæði börnin, annað
fætt andvana, hitt dó í pest-
inni miklu um árið. Og það er
reyndar ekki líklegt þeim bæt-
ist fleiri börn úr þessu. Þeg-
ar á allt er litið virðist bisk-
upi ekki úr vegi að húsfrá
hans reyni að njóta ofurlítið
þessa síðsumars, fyrst nú eru
bjartari horfur. ■— Og hún
gerir ferð sína úr Skálholti
vestur að Staðarstað. En þá
dynur ógæfan yfir. Sama
kvöldið og hún kemur að
Staðarstað, leggst Þórður
bróðir hennar banaleguna og
er andaður eftir fáa daga.
Boð eru send í Skálholt til
biskups. Hann leggur strax af
stað vestur. Þeir séra Þórður
mágar höfðu heitið þvi hvor
öðram að sá sem lengur lifði
skyldi jarðsyngja hinn. Það
heit varð að efna. Heldur
biskup af stað vestur með
föraneyti hinn 26. ágúst þótt
hann fyndi til nokkurs las-
leika. Segir séra Jón Halldórs-
son: Kenndi hann verkjar fyr-
ir brjóstinu, helzt þá hann
kom vestur á Sleðaás, svo
hann komst með þjáningu um
kveldið í sæluhús. Þróaðist
vei’kui’inn svo um nóttina að
hann treysti sér ekki að ferð-
ast lengra.
Þarna er hann þá kominn
í sinn síðasta áningarstað,
meistari Jón, í sæluhúsið í
Brunnum hérna fyrir ofan
bi'ekkuna sem siðan er við
hann kennd. Oft hafði hann
farið um öræfi íslands, og
fundizt þau fögur og hann
hafði einmitt oft sagt sér
þætti lxvergi fallegra en í
sæluhúsinu. Og segir séra Jón
Halldórsson: Þann 29. ágústí
jókust óþægindin fyrir hans
brjósti. — Að morgni þess
þrítugasta, sem var föstudag-
ur di’ó mjög af öllum hans
likamskröftum og burtsofnaði
hann nokkru fyrir dagmál.
Strax og biskup varð veikur
vora send boð um það vestur
að Staðarstað til ltonu hans.
Brá hún þá við og reið til
móts við hann í sæluhúsið.
Eigi hitti hún mann sinn lif-
andi og eigi frétti hún lát
hans fyrr en hún kom í sælu-
húsið um nóttina eftir hann
dó, þreytt og mædd.
Þynndi þá yfir hana og
barst lítt af. Voru harmar
hennar svo þungir að biskups-
sveinar héldu hún mundi
deyja. Mánudaginn 2. sept-
ember var biskupsins lík flutt
úr sæluhúsinu með velmann-
aðri fylgd yfir Skjaldbreiðar-
hraun, austur um Helluskarð,
heim í Skálholt um kvöldið.
— Þegar lygnir síðdegis þenn-
an sumardag í Biskupsbrekku
og mistrinu léttir er mér sem
ég sjái líkfylgdina liðast
austur Skjaldbreiðarhraun, og
stefnir á Helluskarð.
G/eð/7eg jói!
Farsælt nýtt ár, þökkum viðskiptin á því liðna. "
Fiskbúðin Bústaðahverfi og
Sogavegi 158
GleSileg jól!
Farsælt nýtt ár, þökkum viðskiptin á því liðna.
Nærfataefna- og prjónlesverksmiðj-
an h.í., Sokkaverksmiðjan h.f.,
Bræðraborgarstíg 7
GleÓileg jól!
Farsælt nýtt ár. þökkum viðskiptin á því liðna.
Ingólfur Kristjánsson, klæðskeri,
Laugavegi 27
GleÓileg jól!
Farsælt nýtt ár, þökkum viðskiptin á því liðna.
Lövehandrið h.f.
Vetrarhjálpm öskar öllum bæjarbúum
gleðilegra jóla og farsæls nýárs
Vetrarhjálpin
IIAPPDKÆTTI dvalarheimilis aldraðra
sjémanna
Óskar öllum viðskiptavinum sín-
um gleðilegra jóla og farsæls
komandi árs og þakkar viðskiptin
á liðna árinu.
GleBileg jól! '
quumdi,
GleBileg jól!
Viðtækjaverzlun ríkisins
GleBileg jól!
GleÓileg jól!
Matarbúðin Laugavegi 42
GleSileg jól!
Breiðfirðingabúð
GleSileg jól! _
Farsælt nýtt ár, þökkum viðskiptin á því liðna.
Verzlunin Manchester