Þjóðviljinn - 17.05.1958, Síða 7

Lsugardagur. 17. mai 1958 — ÞJÓÐVILJINN — <7.
Síðan norski rithöifundur-
inn Mykie \-ann algeran
sigur fyrir hæstaréttí Nor-
egs virðist liafa tendrazt
nýr áhugi á máli hans hér-
lenilis. Þannig skrifaði
Matthías Jónasson próf-
essor grein í Morgunblað-
ið um Myklemálið fyrir
skemmstu, og nú hefur
Þjóðviljanum borizt ýtarleg
grein frá Birni Franzsyni,
þar sem haldið er fram
ýmsum sjónarmiðum and-
stæðum þeim sem Þjóðvilj-
inn telur rétt. Birtíst grein
Björns hér í blaðinu í dag
og á morgun.
Hin fræga bók „Roðasteinn-
inn“ eftir Norðmanninn Agn-
ar Mykle virðist ætla að verða
mönnum furðudrjúgt umræðu-
efni hér á landi. Bókin hefur
orðið tilefni blaðaskrifa,
fundahalda, erindaflutnings í
útvarp og meira að segja sér-
staks varnarrits, þar sem grein
er gerð fyrir nauðsyninni á
íslenzkri útgáfu hennar. Því
miður er ekki annað hægt en
viðurkenna, að þessar umræð-
ur hafi að meiri hluta verið
heldur neikvæðar, og raunar
má segja, að þær hafi farið
algerlega á snið við það, sem
hlýtur þó að vera mergurinn
málsins, hvenær sem þessu
líka hiuti ber á góma*). Um-
ræðurnar hafa að miklu leyti
snúizt um spuminguna, hvort—
útgáfuna bæri að stöðva eða"
ekki. Nokkrir hafa komið
fram með kröfur um, að dóm-
stólamir yrðu látnir skera
úr um lögmætl útgáfunnar, ef
til kæmi, en þá hafa aðrir
risið upp, þótt sem hér væm
hundrað í hættunni og kraf-
izt þess í nafni ritfrelsis,
prentfrelsis og annarra hárra
hugsjóna að íslenzkri þjóð,
ungum sem öldnum, yrði ekki
torveldað um nauðsyn fram
að stúdéra þetta sérlega
snilldarverk.
í skrifum viðvíkjandi afstöðu
islenzkra stjómarválda til
hugsanlegrar útgáfu Mykle-
bókarinnar hérlendis.
□
Þegar það vitnaðist, að í
ráði væri að snúa bók þessari
á íslenzku og gefa út, komu
upp raddir um, að bókin
myndi vera þess eðlis, að út-
gáfa hennar varðaði við ís-
lenzk lög. Litlu siðar var tU-
kynnt, að lögreglustjórinn í
Reykjavik hefði í samráði við
dómsmálaráðuneytið skýrt
hlutaðeigendum frá því, að ef
til þess kæmi, að umrædd bók
yrði gefin út á íslenzku,
myndi verða hlutazt til um,
að dreifing hennar yrði stöðv-
uð tU bráðabirgða, unz dóm-
mætt að þvi leyti sem það er
ekki misnotað. Krafan um
skilyrðislaust frelsi er því
fjarstæða, á meðan siðferðis-
þroski þjóðfélagsþegna er ekki
almennt orðinn slíkur, að ekki
sé hætta á misbeitingu þess.
Á viðurkenningu þessarar
staðreyndar grundvallast í
raun og veru öll löggjöf, sem
takmarkar frelsi manna í einu
eða öðru efni (og er auðvitað
ékki þar með sagt, að slík
löggj"f hljóti ævinlega að vera
réttlát).
Prentfrelsi án takmarkana
væri því ekki heldur æskilegt,
á meðan bókmenntalegt sið-
gæði er á slíku stigi, að
fjöldi rithöfunda vílar ekki
fyrir sér að níðast á því
enda hefur að mér skilst
gerðum, þar til dómur er fall-
inn að undangengnum mála-
tekstri, sení ekki má hefjast
fyrr en bók er fullprentuð.
Þarna liggur sem sé fiskur
undir steini. Þess er í raun
og veru krafizt af dómsvald-
inu, að það veiti útgefanda
Bjöm Franzson:
j5o r priti n
og prentfrelsið
Ég held, að hér sé að ræða
um vandamál, sem ekki verði
innifalið í spurningunni, hvort
stöðva beri útgáfu einnar og
einnar klámbókar eða láta
allt slíkt hafa óhindraða fram-
rás. Það vandamál verður því
líka í sjálfu sér óleyst eftir
sem áður, liver svo sem af-
drif fyrr nefndrar bókar
kunna að verða hér á landi.
Bók þessi er sem sé ekki ann-
að en eitt af fjölmörgum fyr-
irbærum svipaðrar tegundar,
sem eru til dæmis um þetta
sérstaka vandamál, er löngu
mætti vera orðið tímabært að
ræða í heild og kryfja til
mergjar.
Hér skal nú reynt að gera
nokkra grein fyrir eðli þessa
vandamáls í von um, að þess-
ar hugleiðingar mættu verða
upphaf að jákvæðari umræð-
um málsins en hingað til hafa
átt sér stað. Óhjákvæmilegt
er þó að vikjá fyrst lítillega
að gróflegum hugtakaruglingi,
sem mjög hefur komið fram
*) Grein eftir dr. Matthias
Jónasson, sem birtist í Morg-
unblaðinu 7. þ.m., nokkru eft-
ir að þessi grein mín var full-
samin, er helzta undantekn-
ingin í þessu efni, því að þar
er fjallað á jákvæðan hátt um
sum þau atriði, er hér skipta
mestú máli.
stólunum hefði gefizt tóm til
að skera úr því, hvort birting
hennar varðaði við lög.
Um lagaheimild til slíkra
bráðabirgða aðgerða hefur
ekki verið deilt, segir 1 til-
kynningu dómsmálaráðuneyt-
isins um þetta, út gefinni 2.
nóvember 1957.
Þessa ákvörðun dómsmála-
ráðuneytisins hafa nú for-
svarsmenn Mykle hér á landi
gagnrýnt og talið vítaverða
skerðingu á prentfrelsinu, en
rökrétt afleiðing þess ætti
raunar að vera sú, að þar sem
ákvörðunin er lögum sam-
kvæm, þá krefðust þeir jafn-
framt afnáms þessara laga.
— Það er staðreynd, að vér
búum við prentfrelsi hér á
iandi, þó að ekki sé það ann-
markalaust, en um annmarka
þess er ekki að ræða í þessu
sambandi. Þetta prentfrelsi
eigum vér að þakka þeirri bar-
áttu, sem undirokaðar stéttir
hafa um langan aldur háð
fyrir frelsi sínu og mannrétt-
indum jafnt á þessu sviði sem
öðrum. En prentfrelsið er þó
að sjálfsögðu ekki skilyrðis-
laust, enda aldrei til þess ætl-
azt af forvígismönnum þess.
Það er til dæmis takmarkað af
lögum þess efnis, að banna
megi með dómi siölu og dreif-
ingu rits, sem talið er brjóta
í bága við almennt velsæmi,
og að hald megi leggja á slikt
rit að úrskurði rannsóknar-
dómara, þar til dómur er fall-
inn.
Nú er ekki því að neita, að
víst væri æskilegast, að slíkar
takmarkanir prentfrelsis væru
óþarfar. En eins víst er þó
hitt, að enn sem komið er
verða þær að teljast óhjá-
kvæmilegar. Um prentfrelsið
á hið isama við sem um aðrar
tegundir frelsis, að þijóðfélags-
legt vérðmæti þess er undir
þvi komið, hvemig það er hag-
nýtt. Frelsi er aðeins verð-
enginn þeirra manna er
til máls hafa tekið Mykle-
bókinni til varnar, lýst sig
andvígan þessari takmörkun
prentfrelsis eða heimtað af-
nám hennar. Af því virðist
mega ætla, að þeir geri ráð
fyrir, að út geti komið bækur,
er rétt sé að banna með dómi
og leggja hald á til bráða-
birgða eftir úrskurði rann-
sóknardómara, án þess að
slíkt beri að telja vítaverða
skerðingu prentfrelsis.
Það er því í sjálfu sér ekki
verið að áfellast stjórnarvöld-
in fyrir að hlutast til um mál-
ið, heldur einkum fyrir að
tilkynna fyrir fram, að þetta
sé ætlun þeirra (en það telja
þau sig gera til þess að spara
útgefanda fé og fyrirhöfn, ef
hann skyldi kjósa að hætta við
útgáfuna heldur en eiga undir
þvi, að bókin yrði dæmd ólög-
leg, er út væri komin). Það
hlýtur þó að vera öllum ljóst,
að eins og málið horfir við í
þessu tilviki, getur það engu
breytt um dreifingu bókarinn-
ar, hvort þetta er tilkynnt
fyrir fram eða ekki, þar sem
vitað er, að rannsóknardóm-
ari er búinn að kynna sér bók-
ina og mynda sér um hana þá
skoðun, að útgáfa hennar
hlyti að teljast ólögleg og
gæti því, hvort sem væri,
stöðvað hana samstundis, er
prentun væri lokið, þannig að
ekki gæfist færi á að smygla
neinum hluta af upplaginu til
lesenda, áður en dómur félli.
Þegar nánar er að gáð, kem-
ur þá lika í ljós, og ýmist
sagt óbeinlinis eða berum orð-
um, að hin eiginlega og raun-
verulega sök þeirra Mykle-
manna á hendur dómsvaldinu
er ekki sjálf fyrirframtil-
tilkvnningin, heldur öllu frem-
ur hitt, að bað skuli ætla að
stöðva dreifingu bókarinnar
þegar i stað, ef út kemur, í
stað þess að fresta öllum að-
vitandi vits hæfilegan frest til
að koma bókinni á markaðinn,
en sá frestur gæti, með tilliti
þess auglýsingagildis, er mál-
sókn hlyti að hafa, mjög vel
nægt honum til að koma meg-
inhluta upplagsins i verð. Með
því að láta undir höfuð leggj-
ast að stöðva dreifinguna, þar
til er dómur væri fallinn, væru
dómstólamir í raun og veru
og beinlínis að stuðla að aug-
lýsingu bókarinnár og aukinni
dreifingu um fram það, sem
orðið hefði án íhlutunar
þeirra. Þáð væri með öðrum
orðum verið að ívilna útgef-
anda þessarár sérstöku bókar,
og það mjög stórlega, umfram
aðra útgefendur, hver svo
sem dómsniðurstaða yrði að
lokum.
Gerum ráð fjuir, að bókin
dæmdist saknæm. Aðgerðir
dómstólanna mætti þá með
sanni skilgreina þannig, að
þeir hefðu blátt áfram verið
að verðlauna kostnaðarmann,
þýðanda 6g höfund fyrir út-
gáfu siðspillingarritsins. Og
jafnvel þó að dæmzt hefði, að
aiðurinn af sölunni skyldi
upptækur ger, þá hefðu þó
menningarpostularnir alltaf
haft þá sigúrför hugsjóná
sinna upp úr aðgerðum dóms-
valdsins, að klámið væri kom-
ið inn á þúsundir islenzkra
lieimila, sem ella hefðu farið
varhluta af því. Þessu líkur
skripaleikur átti sér stað í
Norégi, þar sem sala Mykle-
bókarinnar margfaldaðist,
meðan beðið var eftir dómsúr-
slitum, á við það sem orðið
hefði, ef engin lögsókn hefði
átt sér stað, einmitt vegna
þess að vanrækt var að stöðva
dreifingu hennar á meðan.
Gegnir furðu, að til skuli vera
menn, sem hælast um yfir
þessari hrakför bókmennta-
legrar siðmenningar í Noregi
og heimta endurtekningu hins
norska skrípaleiks hér á
landi. Þeir, sem það gera, geta
naumast verið heils liugar, er
þeir lýsa sig samþykka því,
að maður skuli verða að á-
byrgjast fyrir dcmi þau rit-
vérk, er hann lætur. frý, ^sér
fara á prenti. Reýnist r:+verk
hans saknæmt, hlýtur þó .að
vera aðalatrið:ð, að dreifingu
þess verði afstýrt og þar með
komið í veg fyrir skaðsam'eg-
ar afleiðingar lögbrotsins. Eða
hvað yrði sagt um þá kenn-
ingu, að ekki bæri að grípa
fram fyrir hendurnar á manni,
sem lögreglan stæði að bví að
ætla að fara að kveikja í húsi.
að
væri skerðing á
ath'lf'mfro’ri hann, enda yTrði
m'iðurinn-pð áu^rgjast athæfi
si+** fyrir dómi ?
1 þessu efni getur það euð-
vitað ekki skipt neinu máli
hvort menn eru með e*- móti
Sigurjóni lögreglustjóra í
stjórnmálum eða telia aðrar
aðgerðir dómsmálaráðunevtis-
ins ámælisverðar eða ekki.
Vissulega eru ávirðingar
beggja þessara aðilja margar
og miklar, og skal í þrí efni
látið nægja að minna hér á
hneykslanlega vanrækslu
þeirra um aðgerðir til að
hamla því, að haldið sé áfram
að eitra fyrir æskulýð þessa
lands með ofurflóði erlendra
klámrita og glæparita, inn-
lendra sorpríta og annarrar
andlegra ólyfjana. Aftur ber
sízt að liggja þeim á hálsi fyr-
ir að vilja spoma við því, að
dómstólamir yrðu notaðir sem
ómerkilegt auglýsingatæki fyr-
ir klámbók, sem líkur em til,
að bönnuð yrði með dómi, og
henni fyrirstöðulaust smyglað
á markaðinn, meðan á mála-
rekstri stæði. Ekki er það
heldur vænlegt til livatningar
þessum aðiljum að hefjast
handa gegn sorpritaflóðinu, að
þá einu sinni þeir taka á sig
rögg um aðgerðir til að stöðva
sorprit, skuli veitzt að þeim
með ásakanir um, að þeir séu
að vega að prentfrelsinu, taka
upp ritskoðun og þar fram
eftir götunum. Er ekki með
slíku verið að veita útgefend-
um annarra sororita vel þegið
fordæmi um það. hvernig þeir
skuli bregðast við, ef til kæmi,
að gangskör yrði gerð að því
að hefta umsvif þeirra?
— Um þessa annáluðu
Mvkle-bók verð ég raunar að
.iáta, a.ð ég lief ekki séð neina
á.stæðu til að útvega mér hana
til lestra.r, enda dýrmætum
tíma ugglaust betur varið á
margan annan hátt. Lesið hef
pf' bó bækling Jóhannesar úr
Kötlum um Mvkle-málið, er
út kom fvrir skemmstu. en
bar er nrentaður einn kaflinn
úr bókinni, sem hann hefur
býtt. Fvrir margra hluta sak-
ir er augljóst, að betta er einn
meinlaúsasta kaflinn. enda
gefur bvðandi ótvírætt, í skvn,
að aðrir kaflar séu þar mun
mergiaðri. Nefndur kafli næg-
ir eigi að síður til að taka af
öll tví.mæli um það. pð M'-'de
bessi er meira en með-irnddi.
Þá fer ekki heldur mikið r”rir
hinni miög rómuðu skáld-
snilld h-fundarins í þesanm
kafla. Þetta er ósköo hvers-
dagslegur skáldskamtr og
he'dttr böglulega saman sett-
ur í ekki alls kostar óliðieg-
um blaðamennskustíl. Það er
að vísu rétt. að fullnaðardóm-
ur verður eigi lagður á list-
gildi bókar af einum kafa
Framhald á 10 síðu