Þjóðviljinn - 11.10.1958, Blaðsíða 4

4) — ÞJÓÐVILJINN — Langardagtir 11. október 1958
| S ■ i
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
ISLENZK TUNGA
32. þáttur
II. október 1958
í síðasta þætti var rætt uin
meðferð útlendra orða sem
tekin eru upp í íslenzku og
bent á nokkur atriði sem full-
nægja þarf áður en talið verð-
iir að tökuorð hafi verið ís-
ienzkað eða gert nothæft í ís-
lenzku máli. Og í þetta sinn
getum við litið á nokkur orð
til viðbótar:
Orðið jass eða djass er al-
þekkt um sérstaka tegund
tónlistar, og verða báðar
mvndirnar að teljast rithæfar
í íslenzku. 1 þeim er ekkert
h1 jóðasamband ókennilegt ís-
lenzku, en myndin jazz, sem
sumir eru að burðast við að
r:ta þannig, er með öllu óhæf
í ísienzku, því það er ritháttur
euskumælandi manna en ekki
íslendinga. Á þietta orð hef ég
drepið fyrr i þessum þáttum.
— Það er raunar hliðstætt
öðru ensku orði sem á síðari
árum hefur komizt inn í ís-
lenzku, en það er jeppi sem
komið er úr ensku ,,jeep“.
Engum kemur til hugar að
nót.a enska ritháttinn á því
rrði. IJm unnruna þess þætti
einhverjum ef til vill fróðlegt
að vita að það er upphaflega
■enskt slanguryrði úr fram-
burði þar'endra hermanna á
skammstöfuninni G. P., sem
var fvr'r ,.(for) general pur-
r>oses“, það er (bíll til) alls
konar nota, en þessa skamm-
st'fun iesa Englendingar eitt-
hvað Hkt ,,dsi-pí“ og úr því
varð svo ,,jeer>“ (eftir enskum
framburði dsíp). — Þeir ís-
lendingar sem fluttu þetta orð
inn í málið lásu úr ensku
stafsetningunni eftir íslenzk-
nm framburðarreglum en
revndu ekki að íslenzka enska
framburðinn. Nágrannaþjóðir
okkar bjargast við ensku staf-
setninguna og framburð sem
kominn er af liinum enska.
Sem dæmi um önnur töku-
orð er þurfa íslenzkunnar,
annaðhvort í framburði eða
rithætti, mætti einnig nefna
næion, heiti gerviefnisins, en
ekkert vit er að stafsetja það
„nylon", þegar ritað er á is-
lenzku. — Lengi hefur spil;
e;t.t af enskum upprvsija. yerið
vinsæ’t hér á, landi;,. en. það
er vi«t. Orðið er komið úr
ensku ,.whist“, og margir sem
rita Lnð í íslenzku hafa til-
h^eígingu t.il að stafsetja það
eftir enskri veniu. þó að til
þess .=é engin ástæða. Og sama
er að segia um iomber, að
líipi'i, hafa seilzt tii að skrifa
það á franskan. hátt eða hálf-
soá.nskflu. ,,l’hombre“. Allur
sHknr tí’durrófuskapur í staf-
setniue'u er jafnástæðulaus og
ef v;ð færum að stafsetja
nikóhó! með einhver.ium hætti
líkt og í arabisku, þvi að úr
þejrri tuv'gu er það orð kom-
jð. að vísu um nokkra milli-
lið’: eðfl. et við tækjum upp
p bv' að skrifa a'ltaf ,,blyant“
fro-u'ur pn blvantur, vegna
þi'—s rð þ?ð orð er komið úr
dönsku. — Og úr því að talið
hefur snúizt að spilamennsku,
má minna. á það að enginn
maður hefur, svo ég viti til,
ennþá árætt að stafsetja
heiti vinsælasta spilsins nú
bridds, þó að það liggi beinast
við eftir íslenzkum framburði,
héldur burðast menn sífellt
við orðmyndina ,,bridge“ og
bera það fram á afbakaðri
ensku.
Ég hef nú sagt svo mikið
um einstök tökuorð að rétt
er að fara nokkrum orðum
um þau almennt, fram yfir
það sem eagt var í síðasta
þætti. Afstaða; Islendinga til.
erlendra orða, tökuorða, hefur
nokkuð breytzt . og orðið
frjálslyndari á undanförnum
áratugum. Nú þykir ekki svo
fráleitt að birta ritsmíð með
ýmsum orðum af erlendum
uppruna, og með þeim geta
góðir rithöfundar oft náð sér-
stökum stílblæ, en slíkur blær
næst að vísu ekki með því að
sletta hverju því útlendu orði
sem manni kann að detta í
hug; þvert á rnóti, allur góð-
ur stíll er ávöxtur staðgóðrar
þekkingar á móðurmálinu. —
Eini mælikvarðinn sem lagður
verður á gott og vont málfar
er það hvort það túlltar hugs-
un éða geðblæ talandans vel
eða illa. Maðurinn er félags-
vera og lærir alltaf af reynslu
annarra, lika hvað málfar
snertir, og því ekyldi maður
jafnan taka gott mál til fyr-
irmyndar stíl sínum. En hug-
takið gott og vont er að sjálf-
sögðu bundið smekk og tizku
manna að verulegu leyti á
hverjum tíma; við getum
meira að segja lært ákveðinn
smekk, svo sem þegar tízkan
kennir okkur að finnast
fallegri klæðatízkan nú en
fyrir 40 árum, en tízkan er
hin strangasti kennari í
smekk. Svipað má segja um
málfar: það sem málhreins-
unarmönnum 19. aldar hefði
þótt slæmt málfar, getur nú
þótt gott — smekkurinn hefur
breytzt. Bréf til Láru frá
Þórbergi Þórðarsyni hefur
löngum verið talið brautryðj-
andaverk í nýjum og djörfum
stíl, og skal hér ekki farið
frekar út í að rökstyðja það.
Þó var það svo, þegar ég
var að orðtaka þetta rit fyrir
nokkrum misserum, að ég
fékk það fljóííega á tilfinn-
inguna að höfundurinn hefði
márgsinnis verið hikandi við
að velja þetta eða hitt orða-
lag sem rauf hina gömlu stíl-
hefð, og var líklegt til að
hneyksla gott fólk. Stíl-
dirfska sú sem Þórbergur
ruddi þá brautina fyrir er orð-
in nægilega almenn nú til þess
að engum þætti tiltökumál þó
að ungur höfundur nú á dög-
um skrifaði kafla með slíku
orðalagi. En út í þessa sálma
skal ekki farið frekar að
sinni.
Mér hefur borizt góður
orðalisti frá Halldóri Péturs-
syni, en við látum hann
bíða næsta þáttar.
Kosningar í Dagsbrún — Hvers vegna vill aítur-
haldið hafa allsherjaratkvæðagreiðslu — Kjósum.
óíögnuðinn rækilega aí höndum okkar.
ENN EINU sinni á maður að
fá að kjósa í Dagsbrún, ekki
með handauppréttingu á
fundi, heldur með því að setja
kross á kjörseðil, alveg eins
og við alþingiskosningar. Enn
einu sinni hafa „andstæðingar
kommúnista” safnað undir-
skriftum um að viðhafa alls-
herjaratkvæðagreiðslu um
kjör fulltrúa. félagsins á al-
þýðusambandsþing. Enn einu
sinni hafa „andstæðingar
kommúnista" viðhaft örgustu
svik við undirskriftasöfnun-
ina, safnað nöfnum manna,
sem alls ekki eru fullgildir
félagsmenn. Og enn einu sinni
fær maður að taka þátt i að
veita afturhaldsþjonunum í
Dagsbrún verðskuldaða ráðn-
ingu. En hvers vegna eru
„andstæðingar kommúnista"
svoná gráðugir í allsherjar-
atkvæðagreiðslu um fulltrúa-
kjör í verkalýðáfélögunum ?
Það er þó vitað, að ihaldið
og hægri kratarnir hafa ekki
alltaf verið sérlega gráðugir
í allsher jaratkvæðagreiðslu;
þetta sama afturhald sem nú
gengur berserksgang í fulL-
trúakosningum verkalýðsfé-
'íaganna, hefur gert stórar og
örlagaríkar samþykktir, án
þess að viðhafa allsherjarat-
kvæðagreiðslu, þjóðaratkvæða-
greiðslu, um þær. Þetta aftur-
hald samþykkti okkur íslend-
inga í hernaðarbandalag á
sínum tíma, án þess að ep^rja
um álit okkar á málinu, þá
heimtuðu „andstfeðingar
kommúnista" ekki allshéi'jar-
atkvæðagreiðslu í nafni lýð-
ræðisins. Þetta afturhald
leigði land okkar undir lier-
stöðvar á eigin ábyrgð;
„andstæðingar kommúnista"
gleymdu. veslings lýðræðinu,
gleymdu að viðhafa allsherj-
aratkvæðagreiðslu um málið.
En nú hrópar þetta samtf aft-
urhald: Við „andstæðingar
kommúnista“ krefjujrhst:; í
nafni lýðræðisins allsherjar-
atkvæðagreiðslu um fulltrúá-
kjörið í verkalýðsfélögunum. í
nafni lýðræðisins eru smáfé-
lög, ser.í telja 30—40 með-
limi, rekin til að viðhafa alls-
herjaratkvæðagreiðslu ■ > nm
kjör fulltrúa sinna, í nafni
lýðræðisins safnar á'fturiiflldið
í Dagsbrún undirskriftum um
að skora á félagsstjórnina að
láta fara fram allsherjarat-
kvæðagreiðslu um fulltrúa-
kjörið, og til þess að sýna
nú svart á hvítu hve fullkom-
ið lýðræðið er, þá er undir-
skriftunum aðallega safnað
meðal manna, sem ekki- hafa
meiri áhuga á verkalýðsmál-
um en svo, að þeir eru ekki
Framhald á 10. síðu
VETRARÁÆTLUN
Gildir frá 1. október 1958 til 1. maí 1959

til og frá Reykjavék
VESTURLEIÐ
AUSTURLEIÐ
NOROUR-EVRÓPA - íslano| LL 305 | LL 317 | LL 303
sun. mið. fim.
I 1200
LL 309 U|
lau.
TIL KAUPMANNAHAFNAR
FRÁ KAUPMANNAHÖFN
TIL GÁUTABORGAR
FRÁ GAUTABORG
1000
1120
1200
| 1000
1120
I 1200
BANDARÍKiN - ÍSLAND | LL 300 mán. | LL 300 þn | LL 300 fös.
FRÁ NEW YORK 1300 | 1300 i 1300
ú,’ ' ' •* þn. mið. lau.
| TIL REVKIAVÍKUR 0700 1 0700 | 0700
lau. I
I 1300 '
súfi. .
; * jÍ ÍL f~'<'
1105
1210
1250 '
ÍSLAND — NORÐUR-EVRÓPA LL 316
þri.
TIL STAFANGURS
FRÁ STAFANGRI
1355
1440
1830
1 1 1500 f
1355 1440

1830 1830
1430
1515
1830
FRÁ REYKJAVIK
TIL STAFANGURS
FRÁ STAFANGRI
TIL OSLÓAR
FRÁ OSLÓ
TIL GLASGOW
FRÁ GLASGOW
TIL GAUTABÓRGAR
0830
0830
1545
1645
■ LL 304 | LL 310
lau. sun.
1405
1450
ÍSLAND - BANDARÍKIN LL 301 | LL 301 f LL 301 1 LL 301 mm FRÁ GAUTABORG
- sun. mið. fim. lau. TIL KAUPMANNAHAFNAR
s S FRÁ KAUPMANNAHÖFN
FRÁ REYKJAVÍK 2000 2000 l 2000 2000 TIL HAMBORGAR
TIL NEW YORK mán. fim fos. sun. ' TIL LONOON
0830 f 0830 0830 0830
0830 I 0830
1620 | 1620
1700 | 1700
I 1815
I 1900
I 1900 | 1900
| 1940 | 1940
2100 2100
2000 *
..1710
i áætluninm er gert ráð fyrir staöartima, ncma í New York. >»ar er reiknað meö EST.
Geriö svo vel að geyma auglýsinguna.