Þjóðviljinn - 18.12.1958, Blaðsíða 9

----Fimmtudagur 18. desember 1958 — ÞJÓÐVILJINN — (9
Vegurinn til líisins
Það er rgikið sagt með
slíku bókarheiti, og þó finnst
. rrsanni ekkert ofsagt, þegar
maður hefur rennt í gegnum
800 drjúgletraðar blaðsíður
og vart slitið sig frá þeim
neana af aðkallandi nauðsyn,
þar til runnið var að lokum,
• Þetta er ekki skáldsaga, og
þó bíður maður eftir atburð-
um næstu blaðsíðu í slíku
ofvæni sem væri þetta ein af
sögum Agötu Kristí. Þetta er
ekkj fræðirit í eiginlegum
skilningi, miklu fremur óslitin
barátta við viðurkenndiar
fræðisetningar, þar sem eng-
ar nýjar koma í staðinn. Þó
fær maður svo víðtæka og
fjölþætta fræðslu um völund-
arhús mannlegra örlaga,
mennskra viðbragða og mann-
iegrar viðleitni til að móta og
skapa sögu lífsins og örlög
þess, að leitun mun á annarri
bók, sem auðugri er þeirra
verðmæta.
■’• Höfundur bókarinnar er
rússneskur maður, Anton
Semjonovitzj Makarenkó að
nafni, kennari og uppeldis-
fræðingur að mennt. Frásögn
hans hefst haustið 1920, er
fræðslumálastjórinn í Kar-
koffhéraði kallaði hann á
siim fund og fól honum á
hendur stofnun fyrir börnin
og unglingana, sem reikuðu
athvarfslaus um götur og
þjóðvegi, rænandi og ruplandi
sér til lífsviðurværis, þegar
heimsstyrjöld, borgarastyrjöld
og margar innrásarstyrjaldir
hðfðu svipt þá mæðrum og
feðrum, húsum og heimilum
og ómótað þjóðfélag var að
taka fy'rstu handtökin til að
lyfta sér úr rústunum. Bókin
er þróunarsaga þessarar
stoffnunar, hins víðfræga
Gorki-hælis, um átta ára
skeið. Það var grundvallað
á rústum vandræðabarnahælis
frá keisaratímunum, þar sem
ekkert var -eftir skilið annað
en gluggalaus og hurðalaus
kuanbaldi og borðskápur í
hes'bergi fyrrverandi forstöðu-
manns, og hafði það verið
hans hlíf, að í nágrenninu
voru engar dyr svo miklar, að
hægt væri að koma honum
þar inn, svo að enginn hafði
ásteðu til að stela honum.
Og þessu hæli fylgdi ékk-
ert ræktanlegt land.
En með nýju vori hafði
Anton náð í nýjan stað fyr-
ir hælið sitt. Það var yfir-
gefið óðal, allmikið af bygg-
ingum, lygn á sléttunnar um-
kringdi býlið á þrjá vegu, og
þar voru meira en hálft ann-
að hundrað ekrur ræktaniegs
lands. Það tók langan tíma
að búa nýja staðinn svo með
handafli fyrrverandi afbrota-
baraa, að hælið gæti flutzt
þangað að fullu og öllu, en
eftir fimm ár voru þar 120
vifitmenn og miklir akrar og
hjarðir svina og kúa. Þá
flulti það sig enn um set og
tók að sér hæli vandræða-
barna skammt frá Karkoff.
Eitt hundrað og tuttugu
manna sveit Gorkí-drengja
tók að sér 280 manna hóp
grálúsugra letingja, sem eng-
inn hafði áður getað mjakað
upp úr fullkomnu siðleysi, og
þeir skópu þá í sinni mynd og
líkingu, prúða, vinnugefna
og glaða menn, sem eygðu
takmark í lífinu og gæddust
vilja til að ná því takmarki.
1 bókinni eru mikil átök
og hörð. Átök í brjósti for-
stjórans milli fræðikenninga,
sem hann hafði numið í upp-
eldisfræðinni, og viðfangsefn-
anna, þegar hann stóð frammi
fyrir hópi ímglinga, sem lífs-
aðstæður höfðu gert að glæpa-
mönnum. Og það voru ekki
kennisetningamar, sem björg-
uðu út úr vandanum, heldur
næmleiki mikils persónuleika
fyrir því, sem hæfði hverju
sinni, jafnvel harður hnefi,
öxi í hönd og sbammbyssa
undir belti voru tæki, sem
hann forsmáði ekki á frum-
skeiði baráttunnar fyrir end-
urfæðingu æskunnar til nýs
lífs. Og það var baráttan við
eysteinskuna við ríkiskassann,
enda var þar ekki tugmillj-
óna tekjuafgangur á hvert
hundrað þúsund íbúa. Það var
barátta við fræðslumálaskrif-
stofur, sem kunnu reiprenn-
andi fræðisetningar um upp-
eldismál, en höfðu takmark-
aðan skilning á því ofboðslega
viðfangsefni, sem Anton hafði
með höndum. Og svo var það
baráttan við vandamál dag-
legs lífs á hælinu.
Bókin kemur okkur í kynni
við tugi og aftur tugi manna
af hvers konar gerðum, upp-
eldisfræðinga, lifandi og stein-
runna, stjórnmálaleiðtoga,
viðsýna og starblinda, starfs-
fólk hælisins af öllu tagi,
sem kiknar undir þunga dag-
legs vanda, en gefst aldrei
upp, afbrotaunglinga, sem
vart verður bjargað, og aðra,
sem fyrr en varir eru orðn-
ir mennaðir foringjar i hópi
æskulýðs, sem vitandi vits
eru að leggja fram krafta sína
til að byggja upp nýtt þjóð-
félag. Höfundurinn þekkir
hverja persónu út og inn og
dregur upp mynd hennar sem
meistari í sinni list. 1 einum
smákafla er heil saga, úrslita-
barátta um líf eða dauða
einhvers unglingsins, sem
lærifaðirinn hefur kynnt okk-
ur á þann veg, að okkur þyk-
ir vænt um hann og við heyj-
um stríðið með honum i of-
væni eins og barni okkar, þar
til yfir lýkur. Fjöldi persóna
og atburða verður lesanda ó-
gleymanlegur, frá viðureign
hælisstjómar við nemendur,
nemenda við bænduma, ná-
granna sína, forstöðumannsins
við yfirboðara sina í skrifstof-
unum, er aldrei sátu á sátts
höfði við þennan uppalanda,
sem var reiðubúinn að þver-
brjóta hváða k-ennisetningu

uppeldisvísindanna sem var,
ef það aðeins hentaði honum
til að ná tökum á æskumanni,
sem hann vildi leiða við hlið
sér veginn til lífsins.
Bókin er þrungin af mann-
úð og manngöfgi, hetjulund
og karlmennsku, hugsjóna-
auðgi og bjartsýni frammi
fyrir tröllslegum vanda. Hún
er lofsöngur um þann sigur,
sem staðföst trú á göfgi
mannlifsins veitir í hverri raun
og þá stærstan, þegar svart-
ast skyggir í álinn.
Þessa bók ætti hver sá að
lesa, sem fæst við uppeldis-
mál, ekki til að læra kenni-
setningar, heldur til að kynn-
ast sálfræðilegum fyrirbæmm,
sem hér eru sýnd við ó-
venjulegar aðstæður, sem
draga þau fram í stækkuðum
myndum frá því sem við
kynnumst þeim í velsæld og
allsnægtum. Og þessa bók
ættu allir að lesa, sem njóta
þess að lifa sig inn í drama-
Framhald á 15. síðu.
iillili
8% 3- :¥ =í
Dropi í hafið
„Þessi litla skáldsaga er
vissulega töjrandi þjóðlífs-
lýsing“, sagði norskur
ritdómari. '
Norsk alþýðusaga. Lífið eins og
það gerist í fiskiþorpi, frumstætt
erfitt og hörkulegt, sjáum við Ijós-
lifandi fyrir okkur í aðalpersón-
unni, Stínu.
Það er vafalaust, að þeir sem lifað
hafa við sjávarsíðuna og í tengsl-
um við sjóinn hafa nautn af að
lesa þessa yfirlætislausu hók.
ÆGISÚTGÁFAN
y-
•:

íslandsferðin 1907
Svenn Poulsen og Holger
Rosenberg: ÍSLANDS-
FERÐIN. Frásögn um för
Friðriks áttunda og ríkis-
þingmanna til Færeyja og:
íslands sumarið 1907. Geir
Jónasson bókavörður
þýddi. ísafoldarprent-
smiðja h.f. 1958.
★-------------
íslandsferð Friðriks áttunda
og 40 ríkisþingmanna sumarið
1907 var annað og meira en
venjuleg opinber heimsókn
þjóðhöfðingja til fjarlægra
þegna. Hið fjölmenna fylgdar-
lið danskra þjóðfulltrúa frá
löggjafarsamkomu Danmerkur
var óbrigðull vottur þess, að
tilgangurinn var ekki einskær
kurteisisheimsókn, heldur við-
leitni til að leysa gamalt og
snúið vandamál danska kon-
ungsveldisins. Og þótt árangur-
inn yrði fyrst í stað ekki slík-
ur, að til sátta drægi með Dön-
um og Islendingum, þá er þó
enginn vafi á, að Islandsför
konungs og hinna dönsku
þingmanna átti ríkan þátt í
að auka skilning Dana á þjóð-
réttarkröfum okkar, og réð þar
miklú ferðasaga þeirra Svenns
Poulsens og Holgers Rosen-
bergs, sem birtist nú í íslenzkri
þýðingu, réttum fimmtíu árum
eftir að för þessi var farin.
Danskur almenningur hafði
verið furðu ófróður um hagi
íslands og ísJenzkrar þjóðar
og því varð hin lipra og læsi-
lega ferðasaga hinna dönsku
blaðamanna hin ágætasta land-
kynning, sem kostur var á um
þetta leyti.
Hálfri öld eftir útkomu ís-
landsferðarinnar hefur gildi
hennar aukizt um allan helm-
ing, að því er íslendinga sjálfa
varða'r. Þeir sem muna kon-
ungskomuna, stálpaðir menn
eða fullorðnir, eru nú óðum
að týna tölunni, og sú kynslóð,
sem alin er upp við benzín-
stybbu bifreiða og flugvéla
hefur gott af að kynnast
hrossaþef íslandsfararinnar. í
þessari ferðasögu ilmar sæt-
lega af íslenzkum hestum. Frá-
sögnin er öll í léttum stíl, svo
sem dönsk blaðamennska ger-
ist bezt, en í sama mund fróð-
leg lýsing á menningu, at-
vinnuvegum og lífsháttum
þjóðarinnar. Sögulegt heim-
ildagjldi bókarinnar er þó ekki
sízt fólgið í hinum fjölbreyttu
mýndum, ér prýða • textann,
Friðrik konung-
ur áttundi heils-
ar klerkum og
yfirmönnum
kirkjunnar við
komuna til
Reykjavíkur
1907.
myndum af viðburðum ferðar-
innar, náttúru landsins, göml-
um húsum í Reykjavík, senx
nú eru brunnin eða rifin. Hver
gleymir t.d. hinum breiða
baksvip Tryggva gamla Gunn-
arssonar þegar hann málar hi&
alþjóðlega salemismerki á
kamrana hjá Geysi og ruglast
dálítið í stafagerðinni? Eða
myndinni „Fiskþvottur“ á bls.
279 — þessum dökkklæddu
konum á ísafirði, sem eru að-
þvo þorskinn hjá Ásgeiri et-
atsráði, sú mynd gæti verið
málverk eftir Repin, hina
rússneska.
Það er óblandin ánægja að
lesa þessa bók og blaða í
myndasafni hennar. Hér rís
hið gamla kyrrláta ísland upp
í öllum sínum einfaldleik, rétt
farið að kenna erils og hraða
20. aldarinnar, ísland í ljósa-
skiptum nýs tíma og gamals.
Þetta ætti að geta orðið góð
jólalesning öldruðum sem ung-
um, þeim sem enn muna þessa
dánu hátíðisdaga, og ekki srð-
ur hinum, sem sáu aldrei
Stejnbryggjuna í Reykjavík né
hinar síðklæddu peysufata-
meyjar, sem slitu þar skóm,
æsku sinnar.
Geir Jónasson bókavörður
hefur þýtt . íalandsferðina á
gott og viðfeldið mál.
Sverrjr Kristjánssom.