Þjóðviljinn - 04.08.1961, Blaðsíða 7

Föstudagur 4. ágúst 1961 — ÞJÓÐVILJINN —« ^
Helmafólk í Görðum, börn og
lonzka söngva fyrir gestina írá
söngvint.
fullorðnir, standa, á rústum dómkirkjunnar og syngja græn-
íslandi. Grænlenzka er afar hljómþýtt mál og fólkið virðist
Skammt frá sjó á grænum
vellinum í Brattahlíð í Eiríks-
firði er aflöng tóft hláðin úr
rauðleitum steinum, tæpir
fimmtán metiur að innanmáli
á langveginn og hálfur fimmti
metri á þverveginn. Fölgrænt
næpukál þekur allan tóftar-
botninn. Þarna er nænugarð-
ur einhvers grænlenzka bónd-
ans í Biattahlíð. Grjóthleðsl-
an sem ver jarðarávöxtinn
fyrir ágangi búpenings er
ekki venjulegir kálgarðsvegg-
ir_ Grænlendingarrár sem hófu
búskao í Brattahl'íð fyr!r tæp-
um fjóium áratugum eiga
engan annan þátt í þessu
mannvirki en að sá til næp-
anna. Þessir þungu stednar
vom dregnir að cg skevttir
vandlegr, í veggi fyrir hálfri
niundu öld. Þar voru að verki
'húskarlar á höfðingiasetri
Evstribyggðar, lttrdnámsjörð
Einíks rauða. Kálgarður
Bratta.hbðarbónda 1961 er í
ská.’atóet frá bví um 1100,
elztu bæjarrústum sem grafn-
rr hafa verið upp 'í bvggðum
Grænlend'nga hinna fornu.
Islendingar hafa ástæðu til
að vera þafeklátir hver.ium
þeim foringja j bandaríska
flughemum sem áfevað að
gerður skyldi flugvöllur á eyr-
unum utan við Stokkanes.
Beint á móti norðan Eiríks-
fjarðai' er Brattahliíð og stutt
sigling er út fiörðinn til eið-
is:ns sem Skilur hann og
Einarsfjörð, en sé gengið
stvtztu leið yfir það er kom-
ið beint n;ður að hinu forna
biskupssetri Gör'ðum. Banda-
ríkjamenn. gáfust upp á að
nota flugstöðina sem þeir
höfðu komið upp með ærnum
kostnaði. elcki er rúm nema
fvi'ir e:na flugbraut á mjórri
evrirni og flugslys í storma-
fömtrm skörðum milli hárra
fialJa urðu fleiri en svo að
, við þætti unandi. Eftir stend-
ur fhigvöllurínn og bygging-
arnar sem honum tiiheyra, á-
kjósanlegasti lendingarstaður
sem hægt er að hugsa sér
fyrir íslendinga sem langar
til að feynnast bæði nútið og
fortíð á scgurífeustu slóðum
Grænlands.
Nágranmlandið í vestri '
dregur íslending til sín með
seiðmagni sem slungið er af
mörgum þáttum. Grænland er
heimkynni íssins sem svo þrá-
faldlega hefur heimsótt for-
feður okkar og valdið þeim
bús:fjum. Þaðan komu hváta-
bimirnir sem orðið hafa uppi-
staða í svo mörgum sögnum
allt frá því Auðunn vestfirzki
lagði af stað með dýr sitt að
finna konunga. Græn’endingar
hafa búið við danska nýlendu-
stjóni og einokunarverzlun
eins og við. Þi-átt fyr:r ná-
býlið hafa þeir til skamms
t'íma verið eins framandleg
þ.jóð íslendinigum og hugsiizt
getur, tala r-Ils óskvlda tungu
og bjuggu við gerólíka menn-
ingu og atvi'-nuhætti. Landið
sjálft er allt annars háttar
en Island.
Sterkustu taugarnar sem
tengja Islendinginn Grænlandi
l:ggja þó frá endurmiuningu
þess sem var. Samkennd með
hinum fornu Græri’endingum
hlýtur að ná töfeum að hveri-
um Islendingi sem eitthvað
kynnir sér sr>u kvnstofnsins.
Landnámi á Iislandi var tæn-
a.st fyrr lokið en menn lögðu
af stað í vestur að nema ný
lönd. Landnámssaea Grær>-
lands og flestar heimildir um
menn og atburði bar fram-
ectir öldum er að finna í ís-
leuzkum r'tum, íslendingá
sögum, annáium og fornbréf-
um, Þr r bregður fyrir skyndi-
riiyndum af örlögum fólks sem
er blóð af okkar blóði, tal-
aði sömu tun.eru, átti hlut í
sömu bókmenninsru. gekk um
sama lévti undir Noregskon-
ung. Síðasti skjalfesti við-
burður í sögu norrænna
manna á Grænlandi er hjóna-
vigsla þeirra Sigríður Björns-
dóttur frá Stóru-Ökrum og
Þorsteins Ólafssonar úr
Rangárþingi í feirkjunni í
Hvalseyjarfirði 16. septem-
ber 14C8. Veggir þeirrar
kirkju standa enn. Um leið og
skip þeirra hjóna hélt til Is-
lards 1410 leggst myrkrið
yfir sögu noirænna manna á
Grænlandi. Næst þegar örugg-
ar spurnir berast eru þeir
horfnir Sú þjóð sem skyld-
ust var Islend'ngum týndist,
enginn getur sagt með hverj-
um hætti.
Danskir vísindamenn hafa
unnið ómetardegt starf á
Græniandi við uppgröft fornra
rústa og við rannsóknir þeirra
hefur margt merkilegt komið
fram í dagsljósiðj, en það er
enn óleyst gáta hvað varð af
Grænlendingum seint á fimmt-
ándu e'ða snemma á sextándu
öld. Get:ð hefur verið upp á
úrkynjun, drepséttum, liern-
aði eskimóa, árásum s.iórær-
ingia, hallæri vegna kólnandi
veðurifars eða grasmaðka-
plásru sem valdið hafi því að
bvggðin eyddist. Engin skýr-
ingin er fullnægiandi og al-
geriega er því ésvarað hvort
.fó’ikið dó út eða það hé't af
lardi brott í leit rð nýium
bp'mkvnnum á flótta undan
einhver.ium heim hörmurgum
sem urip hafa verið taldar. I
frægasta og forskrúcaðasta'
sagnfræðiriti sem út hefur
komið á s'íðustu áratugum, A
Ptudy of His'ory eftir Toyn-
bee, er eyðir/g hyggða nor-
r ænna manna á Grænlandi
tilfærð dæmi um það
þegf'i' þjóðmenning verður að
lúta í lægra haldi f.yrir nátt-
úmskílyrðum sem eru henni
ofurefli Að hans áliti háði
nm-ræn mennin.g þar sína úr-
slitaviðureign cg beið ós:gur.
Fvað sem s.líkri söguháspeki
iíður er það víst að öll vit-
neskiii sem fæst um l'f og
örlög Græ".’endin,ga hinna
fori’n hefur með nokkrum
hæf+i hvð’ngu fyrír skilning
ckkar Islendinga á eigin sögu
og raenningu.
Rústirnar af kirkju, skála
og útihúsum í Brattahl'ið,
rústir furðustórrar dómkirkju
og veglegs biskupsseturs í
Görðum eru íslenzkum gesti
nokkurs konar uppbót á skort
síns lands á fornminjum frá
miðöldum. 1 Grænlandi starria
tóftirnar svo skýrar að uodr-
um sætir, auðvelt er að átta
sig á húsaskipun, meira að
segia markar enn fyrir heim-
reiðimii í Görðum. Þegar fólk-
ið dó út eða hvarf á brott
vrr byggingum ekki annar
liáski búinn en af eyðingar-
mætti náttúruaflanna, þang-
að til Grænler/i:ngar nútám-
ans tóku að búa i sveitum
Eystribyggðar. Meira að
segja. 'i Görðum, þar sem öll
eldri hús eru reist af grjóti
dómkirkju og biskupsgarði,
hefur hinum miklu björgum
sem fornmenn lögðu í undir-
stöður óvíða verið haggað.,
Þrátt fyrir mik'ð starf
Dana er enn óhemjuverk ó-
unnið í fornminjagreftri og
rannsóknum í byggðum nor-
rænru mama á Grænlandi.
Gaman væri ef Islendingar
gætu lagt þar nokkuð af
mörkum, og reyndar fullvíst
að það yrði til fræðilegS
gagns. Þess eru þó nokkur
dæmi að fornminjafræðingai*
sem starfað hafa á Græn-
landi hafa misskilið hitt og
betta vegna ónógrar þekk-
ingar á .-'slenzkum bvgging-
um cg atvinnuháttum á fyrri
öldum.
Okkur íslerriingunum sem
tcku þátt 'i fyrstu Grænlands-
ferð Ferðaskrifstofu ríkisins
og Flugfélags íölands á þessu
eumri mun cllum hafa borið
saman um að við vildum með
engu móti hafa misst af þessu'
tæk'færi til að kynnast þeim
hluta Eystribyggðar sem
komizt verður yfir að skoða
á þrem dcarum. Við hefðum
vist ö’I viliað vera lengur.
Þr.rhallur Vilmundr’rson leið-
sögumaður okkar benti á að
t’lvalið væri fyrir ötula ís-
lenzfea ferðamenn að fara
sumarleyfisferðir til Eystri-
byggðar og ferðast um með
t.jöld og viðleguútbúnað, ým-
ist fótgangandi eða fá sig
ferirða á bátum. Eftir briggja
klukkutima flug frá Reykja-
vík standq. leiðir opmr norð-
ur og suður frá Eiríksfirði
um s'ibrevtílegt landslag þar
sem skmtast á kiarri vaxnir
hálsar, brattir tindar, skrið-
jöklar oe laxár, bar sem öll-
um er friálst a'ð veiða. Við
hotn Eiríksfiarðar og þar sem
riesið er mióst milli hans og
Miðfiarða. er rústir fomra
bæiq béttastfir á Grænlandi. f
V'/tnahvei’fi snður af Einars-
rirð: inuanverðum eru fundn-
ar 69 bæiarústir Á þessar
slóðir væri hægt að fara sum-
ar eftir suma.r og hafa þó
al'ltaf eitthvað nýtt að skoða.
M.T.Ö.
Guðmundur Gíslason, an.nar leiðsögumaðurinn í Grænlandsferðinni, stendur við homstein i
útibúri Garðabiskups. Hús í Görðum eru úr sandsteini sem sóttur hefur verið j lágt kletta-
helti fyrir ofan túnið. Vatn hefur verið leitt heim á staðinn eftir steinstokk. Þyngstu stein-
arnir í veggjum á staðnum vega nju lestir.