Þjóðviljinn - 26.03.1964, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 26. marz 1964
ÞJÖÐVILJINN
SlÐA 1
LEIKFÖNG LEIÐANS
Guöbergur Bergsson. —
Leikföng leiðans. —
Heimskringla. 216 bls.
□
Bók Guðbergs Bergssonar
hefst á skoplegri skyndimynd
úr pólitísku lífi landsins —
fyrsti þingmaður kjördæmisins
kemur út af framboðsfundi í
litlu plássi og biður fulltrúa
kjósenda kurteislega um leyfi
til að létta á sér og þeir eru
að sjálfsögðu mjög hrifnir af
þjóðlegheitum mannsins: hann
er bara eins og ég og þú.
Þannig opnar höfundur það
svið sem sögur hans (eða atriði
eins og hann kallar þær sjálf-
ur, enda eru þær tengdar inn-
byrðis á smekklegan hátt) ger-
ast á með fullkominni and-
stæðu við hátíðlegan formála.
Slíkt háttalag höfundar ein-
kennir öll atriðin — Guðberg-
ur Bergsson er mjög fljótur að
komast að efninu, við erum
umsvifalaust stödd á einhverri
Óseyri nútímans og virðum fyr-
ir okkur nokkrar stundir úr
mannlífi þar um slóðir. Og eins
og menn kvarta gjama um
eru ekki mörg stórtíðindi að
gerast í þessu plássi. Ein sagan
greinir frá nöldri hjóna um
hund og hæsnastiu. önnur lýs-
ir því að jafnvel hinn ein-
kennilegasti og ofstopafyllsti
trúboði getur með engu móti
orðið sér úti um smáknossfest-
ingu á staðnum vegna afskap-
legs kæruleysis mannfólksins.
Máske verður sú skrýtla mest
tíðinda í langan tíma að ung-
ur og stæltur sportidjót kom
í plássið að kenna sund og
lenti í nokkru klandri vegna
nektarsunds.
En vissulega skiptir það ekki
máli hvort atburðir megi telj-
ast stórir eða smáir. öllu máli
skiptir það, hve Guðbergur
Bergsson hefur náð öruggum
tökum á sfnu verkefni. Hann
gengur, sem fyrr segir, mjög
skilmerkilega til verks. Hann
lætur það oftast vera að leyfa
sjálfum sér mikil umsvif innan
þáttanna og hlaða utan um það
mannlíf sem hann lýsir
strembnum alhæfingum eða
gáfulegum athugasemdum frá
sjálfum sér. Nei, tilgerðarlaust
opnar hann sitt leiksvið og
segir: gjörið þið svo vel. hér er
mitt fólk. Og þekkir það mjög
bokmenntir
vel: Barnakennarann sem vildi
gjarna „láta gott af sér leiða“
í félagsmálum en er of
smár til að hafa nokkurt vald
á eða yfirburði yfir þá tregðu
og heimsku, sem hann formælir
á augnablikum vanmáttugrar
reiði („Leik þú á þinn gítar
og sláðu hljóm af streng”).
Tengdaföður hans, skopstæl-
ingu á þeim sjálfstæða landa
vorum sem „hugsar sitt“ hvað
sem hver segir. Stráka á verk-
stæði. grimma í heimskulegum
mótþróa sínum gegn leiðindum
mánudagsmorgnanna („Stimpl-
að“). Og við gætum líka minnzt
á þá ísmeygilegu þekkingu á
heimildum sem kemur fram í
bráðskemmtilegri úttekt Guð-
bergs á ástríðulausu pólitísku
og hálfpólitísku rausi kaffitím-
anna, fullu af fáfræði og remb-
ingi („Kaffihlé"). — „Hún er
svo einkennilega flókin. skal
ég segja ykkur, þessi heims-
pólutík, að fólk skilur hana
alls ekki .... Við höfum Kan-
ann hér til að verja okkur
gegn Rússum, en samt selja
Rússar okkur oliu til þess við
getum selt hana Kananum til
að verja okkur gegn þeim.
Allt er þetta hagfræði frá rót-
um. Þess vegna segi ég:
Stjórnmál eru það flókin, að
fólk hér í Víkinni ætti ekki
að koma nálægt þeim, sízt
heimspólutíkinni” — og þessi
skemmtilegheit blandast ein-
kennilega sjálfsánægðum sög-
um og gamalkunnum um þá
„ægilegu fátækt þama suður
frá“ þar sem ,,hægt er að fá
hvaða kvenmann sem er fyrir
einn helvítis saltfisk" og spurt
„hvers vegna fólkið er þar þá
svona fátækt .... ef allt er svo
ódýrt“. Og þar fram eftir göt-
unum.
Og sjálfsagi höfundarins
(sumir vildu máske segja kald-
ur sjálfsagi) og nákvæmni og
alúð við smíði samtala og fund-
vísi á smáatriði til fyllingar
gerir þetta fólk og lif þess á-
kaflega sannfærandi. Og það
eflir enn áþreifanleik mynd-
anna að i hverju atriði sýnir
höfundurinn persónur sínar
<s>-
innan mjög takmarkaðs ramma
í tíma og rúmi og innan þess
ramma sleppir hann engu úr
sem gæti skipt máli.
Það er fátt skrifað í þessari
bók sem ekki mætti sjá og
heyra, og einmitt þessi leik-
ræna hlutlægni, afskiptaleysi
höfundarins ætti vonandi að
duga okkur, sem lesum, bezt
til þátttöku og áhuga á þessu
verki. Vonandi. Því þessi
snjalla bók Guðbergs Bergs-
sonar er ekki sjálfánægt glott
að heimsku og fáránleika
mannlífsins í litlu plássi, í
litlu landi. öðru nær — réttast
væri líklega að segja hana
vandaða túlkun á vandkvæðum
manna sem hafa misst ■ sjónir
hver á öðrum. Á harmleik
þeirra, þegar allt kemur til alls.
Fólk í þessu litla þorpi — það
á ekki annað sameiginlegt en
fiskinn og sjóinn og götumar
Borgarráð samþykkir út-
hiutun iðnaðarlóða
Guðbergur Bergsson
sem menn spígspora um á
sunnudögum. Samskipti þess
eru stirð. afskipti þess af ann-
arra lífi takmarkast af ekki
sérlega virkri forvitni, venju-
lega fjandsamlegri. Og það er
ekki einu sinni reisn yfir sjálf-
hverfni þess, eigingimi. einnig
þar er það þróttlítið og smátt.
Þetta er gönn bók um ís-
lenzkar dauðar sálir, fersk bók
og tímabær.
Árni Bergmann.
Á fundi borgarráðs sl. þriðju-
dag var samþykkt úthlutun á
eftirtöldum lóðum til iðnaðar-
húsabygginga:
Skeifan nr. 7:
Jón Pétursson húsgagnasmíða-
vinnustofa.
Skeifan nr. 5:
Niels Svane, bifreiðaverkstæði,
Marinó Óskarsson o.fl. bifreiða-
þjónusta, Simon Melsteð bif-
reiðaverkstæði. Litla bifre'ða-
verkstæðið (Halldór Sigurðsson),
Egill Óskarsson bifreiðaverk-
stæði og Andrés Pétursson járn-
smiður.
Skeifan nr. 3:
Gunnlaugur S. Jónsson móta-
smiður, Reyplast h.f., Rafver h.í.
rafmagnsverkstæði, Listvinahús-
ið, J. S. Helgason s.f.
Grensásvegur 3—5:
Húsgagnavinnustofa Ingvars
og Gylfa, Karl Þorfinnsson
heildverzlun, Vestfirzka harð-
fisksalan og Plastpokar s.f.
Frestur til greiðslu gatnagerð-
argjalds er til 1. maí n.k. en
byggingarfrestur til 15. ágúst n.k.
Fellur úthlutun sjálfkrafa úr
gildi ef framangreindir frestir
em ekki haldnir.
Sveit Einars Þorfínnssonar
R-víkurmeistari í bridge
Sveitakeppni Reykjavíkurmóts-
ins lauk s.l. miðvikudagskvöld
með sigri sveitar Einars Þor-
finnssonar. Auk hans em í
Úrslit í fjórðu umferð
í Skákkeppni stofnana
Lokið er 4. umferð i Skák-
keppni stofnana 1964 Qg urðu
úrslit í einstökum flokkum
sem hér segir:
A-FLOKKUR:
Alm. byggingarfélagið 3% —
Pósturinn V2. Stjórnarráðið,
1. sv., 3% —• Ötvegsbankinn
V2. Búnaðarbankinn, 1. sv.,
3% — Landsbankinn, 1. sv„
V2. Veðurstofan sat hjá.
Staðan eftir 4. umferð: — 1.
Stjórnarráðið 10 (af 12), 2.
Útvegsbankinn 9V2, 3. Búnað-
arbankinn 7 af (12), 4. Veð-
urstofan 6V2 (af 12), 5. Lands-
bankinn 5V2. 6. Alm. bygginga-
félagið (5 af 12), 7. Pósturinn
4 %.
B-FLOKKUR:
Raforkumálaskrifstofan 3 —
Hreyfill, 1. sv„ 1. Miðbæjar-
skólinn 3 — Gútenberg 1.
Samvinnutryggingar 2 —
Hótel Keflavíkurflugvelli 2.
Útvarpið sat hjá.
Staðan eftir 4. umferð: — 1.
Hreyfill 11, 2. Samvinnutrygg-
ingar 10, 3. Hótel Keflavíkur-
flugvelli 71/2 (af 12), 4. Raf-
orkumálaskrifstofan 6 (af 12),
5.—6. Útvarpið og Miðbæjar-
skólinn 5% (af 12), 7. Gúten-
berg 2%.
C-FLOKKUR:
Hreyfill, 2. sv„ 2% —
Stjómarráðið 2. sv„ 1%.
Eimskip, 1. sv„ 3 — Borgar-
bílastöðin, 1. sv„ 1. Verð-
gæzlan 3 — Landssiminn, 1.
sv„ 1. Rafmagnsveitan, 1.
sv„ sat hjá.
Staðan eftir 4. umfcrð: — 1
Hreyfill 10, 2. Rafmagnsveitan
7% (af 12), 3. Landssíminn
71/2, 4. Verðgæzlan 7 (af 12),
5 Stjórnarráðið 6 (af 12), 6.
Eimskip 5’A (af 12), 7. Borg-
arbílastöðin 4V2.
D-FLOKKUR:
Búnaðarbankinn, 2. sv„ 4 —
Héðinn 0. Þjóðviljinn 3 —
Landssíminn, 2. sv„ 1. Lands-
bankinn, 2. sv., 2% — Morg-
unblaðið 1%. Hreyfill, 3. sv„
sat hjá.
Staðan eftir 4. umferð: 1.—2.
Búnaðarbankinn og Lands-
bankinn 10, 3 Þjóðviljinn 9
(af 12), 4. Morgunblaðið 8 (af
12),. 5. Hreyfill 5 (af 12), 6.
Landssiminn 4V2, 7. Héðinn
IV2.
Framhald á 14. síðu
sveitinni Ásmundur Pálsson,
Gunnar Guðmundsson, Hjalti
Elíasson. Kristinn Bergþórsson
og Lárus Karlsson. Átta sveitir
kepptu í meistaraflokki og varð
röð þeirra og stig þeirra eft-
irfarandi:
1. Sveit Einars Þorfinnssonar,
BR, 40 stig. 2. sveit Þóris
Sigurðssonar, BR, 34 stig. 3. sv.
Ólafs Þorsteinssonar, BR, 20 stig.
4. sv. Ingibjargar Halldórsd.,
BDB, 20 stig. 5. sv. Jóns Stef-
ánssonar, BDB, 16 stig. 6—7.
sv. Vigdísar Guðjónsdóttur, BK,
14 stig. 6—7. sv. Ragnars Þor-
steinssonar TBK, 14 stig. 8. sv.
Aðalsteins Snæbjörnssonar, BDB,
10 stig.
Tvær neðstu sveitimar falla
niður í 1. flokk. en þar eð sveit-
ir Vigdísar og Ragnars eru jafn-
ar munu þær spila 80 spila ein-
vígi um það, hvorri þeirra ber
sæti í meistaraflokki næsta ár.
1 I. flokki sigraði sveit Jóns
Asbjömssonar.
Borgarráð hefur fyrir
skömmu tilnefndt í þjóð-
hátíðamefnd sömu menn
og í fyrra, þá Ólaf Jóns-
son fulltrúa lögreglu-
stjóra, Valgarð Briem
forstjóra Innkaupastofn-
unr Reykjavikurborgar,
Jóhann Möller og Böðvar
Pétursson verzlunarmann.
Ungverskt höfuðskáld — Ólík hlutverk skálda í
ólíkum löndum — Becket í Búdapest — Hörmuleg
þjóðremba — Leikrit um bölvun valdsins.
r
“ yula Illyés er mjög fjöl-
hæfur og viðurkenndur höf-
undur og ásamt Tibor Dery
talinn merkilegastur fulltrúi
ungverskra bókmennta í dag.
Nafn hans hefur komið á
dagskrá i sambandi við Nó-
belsverðlaun. Hann hefur átt
vináttu margra franskra
skálda (Eluard, Cocteau,
Tzara) og þýtt þá og þeir
hann og nýlega var hann á
ferðalagi um Frakkland og
komst f hendur blaðamanna
og fer nokkuð af ummælum
hans hér á eftir í endursögn.
Aðspurður kvaðst 111 yés á-
líta að þjóðfélagslegt hlut-
verk rithöfundar hefði orðið
allt annað í Ungverjalandi en
í Frakklandi. Hið franska
skáld hefði ákveðnu hlutverki
ferli í viðureign sinni við hið
óþekkta, hið ókunnn eðn inni-
lokað í rannsóknarstofu tung-
onnar. Jafnvel þegar franskt
skáld hefði ákveðnu hlutverki
eða starfi að gegna í opin-
berum málum, þá hafi það
aðeins óbeint komið fram i
sjálfum verkum þeirra. Þessu
hafi verið öðruvísi farið í
landi eins og Ungverjalandi,
þar sem hinar sögulegu
kringumstæður hefðu vanið
fólkið að snúa sér til skálda
sinna og rithöfunda og þó
einkum þegar voði var á
ferðum.
Þegar þjóðmálaskörungar
hafa beðið ósigur eru skáldin
oft neydd til að hafa afskipti
af almennum hagsmunamál-
um, nð berjast fyrir skoðun-
um sínum. Tvö af mestu
skáldum okkar segir Tllyés,
hnfa fallið á vígvelli með
vopn i hönd — Petöfi í frels-
isstríðinu 1849 og Batassi,
merkur fulltrúi Endurreisnar-
timanna. Fjölmargir aðrir
höfundar hafa hlotið sorgleg-
nn danðdaga, þolað útlegð og
fangelsi.
Ungvers'kar bókmenntir
hafa oft verið kallaðar bók-
menntir andspyrnunnar sagði
skáldið ennfremur, og þnð er
næsta eðlilegt að svo fari þar
eð sjálfri tilveru þjóðarinnar
hefur oft verið stefnt i voða
— af Býsanzmönnum, Tört-
urum, Tyrkjum, Austurríkis-
mönnum, af Hitler. Við slík
skilyrði koma oft fram á-
hrifamikil verk en jafnoft
verk sem ekki fer mikið fyr-
ir þá er lngt er heildarmat á
höfundinn,
Illyés var einnig spurður að
þvi hvað landar hans læsu og
svaraði að þótt undarlegt
mætti virðast hefðu hinir
beztu ungversku lesendur á-
huga á sömu höfundum og
menn dást að á vesturlöndum
— þótt slíkur áhugi sé að
vísu stundum nok'kuð seinna
á ferðum þar en fyrir vestan.
I listamannakaffihúsum í
Búdapest hafa menn af sama
kappi rætt þau vandamál sem
mest eru sett fram í verkum
„reiðra ungra manna" og að-
dáenda „nýju skáldsögunn-
ar“.
Og þótt ýms verk hafi ver-
ið gngnrýnd af ráðamönnum
í ungverskum menningarmál-
málum frá hugmyndafræði-
legum sjónarmiðum þá eru
þau prentuð — ef ekki í bók-
arformi þá í tímariti sem
nefnist „Nagyvilag“, sem hef-
ur prentað verk Kafka, Ion-
esco, Beckets, Capotes o. s.
frv. Þetta timarit hefur
10.000 eintaka upplag og það
er því að þakka að tiltölulega
fjölmennur hópur getur
kynnt sér á ungversku ýmis
verk sem í eina tíð voru ekki
birt. Ekki kemst allt „í
gegn“, en á þessu sviði hafa
orðið ómótmælanlegar fram-
farir.
Illyés hefur víða ferðazt, og
það kvað hann hafa fengið
mest á sig á flakki sínu
hve þjóðremba hefur reynzt
lifseig 1 æsku minni.
segir hann, vonuðu menn að
áhrif frönsku stjórnarbylting-
arinnar og margra rökvísra
hugsuða nítjándu aldar
myndu nægja til að koma á
sannri alþjóðahyggju. Því
miður hefur það ekki tekizt.
Að visu er Hitler dauður, en
þjóðrembumenn, kynþátta-
hatarar, apartheidmenn og
tungumálaerjur halda enn
fyrir mönnum vöku.
Og róttækustu þjóðfélags-
breytingar hafa ekki leyst
öll þessi mál. I Rúmeníu er
til dæmis hérað, Transyl-
vanía, sem um aldir hefur
verið sannur vettvangur ung-
verskrar menningar. 1 þessu
héraði hefur nýlega verið
lokað eina ungverska háskól-
anum — en hann þjónaði
þjóðarbroti sem telur tvær
milljónir manna. Og eru ung-
verskir rithöfundar og
menntamenn þar í mjög erf-
iðri aðstöðu.
að kom í ljós að síðasta
verk, sem Illyés hefur látið
frá sér fara er sögulegt leik-
rit og er keisarinn Valentíní-
an ein aðalpersónan. Þessi
merki maður er í upphafi
lei'ks á mnrgan hátt fremur
aðlaðandi persóna og ekki
sneyddur góðum vilja. En
allt versnar eftir því sem ein-
valdurinn, sem enn er með
nokkrum hætti aðeins um-
boðsmaður guðanna, færist
nær bví að verða guð siálf-
ur. Semsagt: valdið spillir.
Einn af æðstu stjórnendum
keisprp^'■'•nisins kemst í að-
stcðu við hann — en sá mað-
ur hafði að sínu leyti reynt
að verða svo algjör þjónn
sem keisarinn var algjör ein-
valdur, og bar reyndar til
herra síns einlægan vinarhug.
En það kemur að svo djöful-
Gyula Illyés
legri réttamíðslu að jafnvel
hinir fullkomnustu þjónar
geta ekki sætt sig við ....
F
■■■ leiri ungverskir höfundar
hafa látið til sín heyra í
Vestur-Evrópu, að undan-
förnu og meðal þeirra tveir
af þeim sem settir voru í
fangelsi 1956 en hleypt út
síðan. Annar er tölutölulega
litt þekktur, Gyula Hay, og
hélt hann fyrrlestra í London
fyrir skömmu, — hinn er sá
sem nefndur var í upphafi
þessa spjalls, Tibor Dery. Ný-
útkomin er skáldsaga sú er
hann s'krifaði í fangelsinu og
hefur hún verið þýdd á ensku
af Ungverjum sjálfum.
Á. B.
(