Þjóðviljinn - 24.12.1969, Blaðsíða 3

■ flf Ttn'á. «...

■ níiftÉii.

I
Það bar til á einum sólbjört-
um sumardegi árið 1895, að
ljósmyndasmiður (eins og þá
var kaillað) kiom að Þinignesi í
Borgarfirði- Ekki veit óg hvort,
hann kom óitilfcvaiddur eða ekki,
né hver hann var. Fólk var þá
flestallt á engjuim, er hann
kom, en var kvatt heim, og
konurnar fóru úr vinnufötunum
og fclæddust í peysufötin sín,
en þær voru flestar ungar.
Þá bjó í Þingnesi ekkjan
Guðníður Jónsidóttir frá Deild-
artungu, sonardóttir Jóns þess
Þorvaidssonar bónda þar, sem
einhver kynsælastur maður
hefur orðið svo menn viti, og
eru sagðir haifa komið út af
honum 10.000, og a£ þeim flestir
á lffi. Guðríður var fædd 1833,
dó í hórri elli 1916, varð 11
barna mióðir, en ól upp sjö
tötoubörn, auk bess sem hún
fóstraði nok'kur börn uim lengri
74 dra gömul mynd af bóndabæ í
Borgarfiröi, heimafólkinu og gestum
eða skemtmri tíma. Af börnum
hennar lifðu 9- Hún föstraði
mig, og Anna dóttir hennar.
Hjálmur Jónssan, maður henn-
ar, dó 1894, 68 ára. Þau flutt-
ust að Þingnesi 1866, frá Mó-
feJlsstöðum, og bjuggu þar sið-
an, höfðu mikið bú og rausn-
arsamlegt meðan þau lifðu
bæði. Þingnes taldist þó vera
höfuðból. Afi minn hafði stór-
ar hjarðir sauða og færði frá
ánum. Hann stundaði iaxveiði
í báðum ánum, Hvítá og
Grímsá. Kýr hafði hann ekki
ýkjamargar, enda voru þá eng-
in rjómabú, og efcki mai'kaður
fyrir mjólk. Hann átti ýmsar
jarðir aðrar og leigð'i þær.
Að honum látnuim tók Jón
eddri, sonur þairra hjóna, við
búsiorráðum meö móður sinmi,
en hans naut etkki lemgi við,
því hann dó úr lungnabólgu
vorið 1899 og hlaut bróðir minn,
sem fæddist þá um haustið,
hafn hans. En hann lifði ekki.
Að Jóni eldra látnum tók
Jón yngri við- Hann var þar
fýrst bústjóri, síðan bóndi.
Hann andaðdst 1930.
Árið 1890 var garrnli bærinn
rifinn og reist timiburhús, nema
hvað búr og eldlhús og eldivið-
argeymsla voru lótin standa og
innangengt x þetta úr aðalhús-
inu. Bkki stóð hús þetta lengí,
það þótti trekikvindsfuilt og ó-
vandað og var rifið 1906, og
byggt annað siem vera skyldi
betra. Mig minnir það hiafa
kostað 7 þúsund krónur. En ég
sá eftir gaimla húsinu, þar sem
kveðnar voru rímiur í norður-
enda loftsins á kivöldvökum á
veturna, þar sem farið var í
leiki og siungið og dansað (ekki
var fóíLk þietta hneigt fyrir söng
og dans samt), haldnar stói'ar
jólaveizlur og boðið til heidra
fólki úr sveitinni, þar seim
haldnir voru þingfundir í sitof-
unni, sem köliuð var Stórastofa,
þar sem myrkfælnin óist í mór
eins og forynja, því þarna voru
ýmsir rangalar dimmir, þar
sem ég lærði að-lesa, og undur
og gaildrar bóka laukst upn
fyrir mér, já veröldin öii, þar
sem söngur og ljóð og samitöl
og lesti’ar þróuðust í Norður-
enda, en sól sikein um glugga
í Suðurenda og niðri var bló-
miáluð stofa svo hæstmóðins,
að þar voru páfuglsfjaðrir til
skrauts í vasa, og í öðrurn, og
kaus ég þar alltaf að vera, en
fókk ekki. 1 staðinn kom stæri'a
hús með 9 herbergjum auk
þriiggja í kjalilara og tvístrað-
ist þá hópúrinn, þar sem hver
fékk sitt kamimers, em sumir
voru þó tveir eða þrír um
svefnstofu. Og gestirnir, sem
áður komu fjöildamargir, og oft
boðið upp í Norðui-enda, því
þar var ofninn kyntur, þeir
hættu þá að koima neimia miklo
færri, og var boðið inn í aðra
hvora stofuna niðri, svo af
þeim hafðist ekkert, nema þá
reykjareámurinn, ef þeir reyktu
pípu, en það gerði varla neinn
nema læknirinn í Stafholtsey.
Dálítið var sá eilmiur góður og
hátíðleigur, en fullnægði engan
veginn þöirf manns fyrir að
hlusta á tail gests, sem sagði
tíðindi.
II
Fólkið á myndinni, taiið frá
vinstri:
Hjörtur Hansson bóndi á
Grjóteyri með dóttur sína, Sig-
ríði, tæplega ársgaimilia-
Hjörtur bjó á Grjótéyri all-
an sinn búsfcaip og kona hans
Gróa, og börn áttu þau sex, og
tvö þeirra, Öskar og Kristrún,
bjuggu á Grjóteyri lengi og eru
fyrir stuttu farin þaðan. Sig-
ríður er ein á lifi af þeim. sem
sjást á myndinni.
Hjöi'tur var talinn vei'a fá-
tækur bóndi, en fríðleiksmaður
var hann og snyrtimaður, svo
sem sjá miá á mtyndinni.
Næst kemur Anna Hálfdán-
ardóttir vinniukona. Hún var
kölluð Dána. Þetta mun hafa
verið rösk stúlka og mjikil fyr-
ir sér og heyrði ég nöfnu henn-
ar Hjáimsdóttur oft tala uim
það hve gaman hefði verið að
hafa hana á heiimilinu- Ekki
vissi ég neitt hvað um hana
varð eftir að hún fór frá Þing-
nesi.
Næst kemur Margrét Hjálms-
dóttir, komung m»r, 17 ára
gö*mul kvennaskóilastúlka, grönn
og keik, en vindlhviða hefur
feykt til silifsinu svo ekki má
greina hvort hún er frx'ð. Ég
á mynd af henni níi-æðri og
þar sýnist mér hún enn vera
dálítið fríð. Hún dó í sumiar,
91 ái's og var að henni mikill
skaði, en þó vair hún þrotin að
heilsu fyrir no'kkra. Ég álít að
rétt hefði verið að fá hana ul
að kenna próiftessoram voram í
heimspekideild að tala og lesa,
leikuram vorum að segja fram
og lesa, rithö.fundum vorum,
hinum skástu af þeim, að tala
og rita, þeim sem annax's má
teljast kennandi. Já, og kienna
hafðairkonum háttvísi- En hún
var aldi'ei beðin að gera þetta.
Og nú er hún dáin, og þefta
gullna tækifæri runnið í gllat-
kistuna, og gizka ég á að seint
gefist betra tækifæi’i. Af hverju
var það látið ónotað ? Ég spái
að það eigi eftir að hefna sín,
— Hún hefði ekki nennt að
standa í neinu af þessu. Hún
var oftastnær prúð og fremur
hljóð, cg ríslaöi sér við saum-
ana sína.
Næst kemur Anna systir
Margrétar. Hún las ved og tal-
aði vel og líklega engu síður.
(en málfæri hafði hún tæp-
lega jafngott) enda hafði hún
aldi’ei í neinn hálfdanskan
kvennasikóla komið- Hún harm-
aði það. En líkleiga vissi hún
ekki hvað hún var að hax-ma.
Anna varð áttræð, og dó fyrir
aldur fram, en kjdr hennar
voru þó ekki nógu góð, bví hún
dó áður en hið blessaða annað
hei'misstrið hófst.
Amma mín, Guðríðui’, er á
myndinni þax- sem hún siitur
fyrir framan systui'nar rúmiega
sextuig, en sýnist eidi'i, sem von
er um húsfreyju, sem matseid-
að hafði í ófullkomnu elldhúsi
um tugi áx-a, í svælu og reyk,
alið rúman tug barna, fóstrað
annað eins, haft hálfan annan
til tvo tugi heimilismanna vet-
ur og sumar, fenigið laklegt
uppeldi að því er séð varð1 af
beinum hennar, sem sum voru
úr lagi fæi'ð, og hivaið hún var
lítil! Hún átti 10 aisystkini og
10 hálfsystkini, en reyndar dó
af hinum síðartöldu flest, en
nokkuð af hinum, í æsku.
Um hana var þetta kveðið i
bæjarímu:
Guðríður í ríkum rann,
ráðsnjöll bæði og lagin,
stórbýlinu stýra kann,
ýarfar flest í haginn.
En um Hjáim, miann hennar
þetta:
Heldur Þingnes hraðvirkur,
Hjálmur, gæddur auði,
heiðursmaður hjálplegur,
— hugsar um gull og sauði.
Afi minn seldi sauði sána
enskuim fjái'kaupmanni fyrir
gullpeninga, en þeir týndust
aliir- Bfcki líkaði . systkinunum
síðasta línan í vísunni, því þau
dýrkuðu gamia manninn, þenn-
an notalega þýðleiksmann.
Hann dó árið áður en myndin
var tekin og er sikaði að hann
var ekki með á henni. Hann
var hreppstjóri lemgi. Einn pen-
imgur úr safninu var til á flask-
ingi, fyrst þegar ég man eftir,
ógn lítiii, hann týndist eins og
hinir.
Guðríður situr á stód, en fyr-
ix' aftan hana era dótturdaetur
hennar tvær. Helga og Amý,
10 og 9 ána, oig sýnast vera
hændar að ömmiu sinni.
Nú flyt ég afltur yfir í efri
röð, en bii er á milli og koma
þá fyrst systur þrjár í röð:
Rannveig Hjálmsdóttdi', Giuðrún
og Kristín. Rannveig giftist
aldrei, en bæklaðist af bein-
kröm, því miður- Hún var væn
og notaleg, en emginn skörung-
ur svo vert sé að geta um
Guði'ún systir hennar, mióðir
Helgu og Árnýjai', kemur næst,
og er hún þá oi'ðin ekkja fyrir
löngu, og aldrei sá hún, eftir
það, jafnglaðan dag sem áður
og hafnaði gjafoi'ðuim, sean
henni buðust. Hún hafði eid-
húsvei'kin á þessu stóra heimdli,
og kann vera að það hafi ver-
ið henni um megn. Guðrún er
38 ára á myndinni. Hún átti
Ár-na frænda sdnn Hjáimsson
frá Hami'i.
Næst kemur Kristín, semi þá
var ógift, en giftist seinna Hans
Hannessyni austanpósti, og er
margt komið frá þeim. * Börn
áttu þaiu 4 og lifa öli þeigar
þetta er ritað.
Ki'istín var kát og glaðlynd
heima, og þótti að henni
skemm,tun á heikndld og lfka eft-
irsjá að henni þegar hún fór —
Hún var sílesandi alla asvi. Hún
aðhyllltist í pólitík konservat-
isma en í trúmálum ortodoksíu
og var staðföst í þessu tvenmu
til æviloka og bað þess að aldi'-
ei yrði getið um siig í Þjóðvilj-
anum, og er ég nú að rjúfa
trúnað á henni andaðri. Hún
lézt af slysförum, á nítugasta
ári, en kynmi að lifa enn ann-
ars.
Hjá henni stendur háifvax-
inn piltur með hatt: Sigurður
Sigtryggsson, síðar kennari við
merintaskólann í Vejle, síðan
adjunkt, síðan yfirikennari, sein-
ast rektor menntaskólans í
Lynigby, Kbh. Próf hafði hann
mjög góð. Hann var hvei's
manns hugljúfi á heimiilinu, og
i'ækti við okkur tryggð meðan
hann lifði- Hann dó 1944.
1 fremi-i röð sitja bræðumir
þrír, sem heima vora: Jón
eidri, Jón yngri og Askeii. Jón
eldri var bófkamaður og áttd öll
í'it Bókmienntafólaigsdns, og
max-gt fleira: Fjölni, Skx'mi, Ár-
bækur Esipolíns, Sýsiumanna-
ævir, Ármann á alþingi o.fi.
o.ffl. Af þessu var ekki til tanig-
ur né tötuir þegar ég man fyrst
eftir, ailt gei'horfið, og hvilík-
ur hnekkur þetta var mér og
harmiui' og baigi, því get ég
ekki með orðum lýst, en ólukk-
ans guðsoi'ðábaskumar, sem ég
vissi ekki hver keypt hafði, og
staflað haifði verið í stóra tré-
kassa úti í pakEkhúsi, því það
þótti óþrifnaður að þessu inni,
þær vora aliar til, og límd sam-
an blöðin, þvi enginn hafði
nennt að opna þetta- Samt báru
allir virðingu fyrir guðsorði,
svo sem vert er. En þó að ekk-
ert væri af bóktam, var þð