Þjóðviljinn - 21.11.1971, Blaðsíða 3

Suinnuidagur 21. nóvemiber 1971 — ÍWÖÐVILJIJSrN — SlÐA 3
kvikmyndir
Sam Peckinpah
flokiounum Gunsmoke og The
Westerner.
Fyrstu þrjár kvikmyndirnar,.
sem Peckinpah gerði fyrir al-
mennan marlkað hafa allar ver-
ið sýndar hér á landi, en fáir'
hafa sjálfsagt vitað að þar færi
sá maður sem nú í dag er á-
litinn með eftirtektarverðari
mönnuim, er fást við sköpun.I
kvikmynda í Bandaríkjum.
Norður-Ameríku. 1961 gerir
Sam sína fyrstU mynd, Guns
in the Afternoon, öðru nafni
Ride the High Coxmtry (sýnd
í Gamla Bíói undir nafninu
Gullleiðangurinn). Ári síðar
T!he Deadly Coanipanions
(Hættulegt föruneyti, sýnd í
Austurbæjarbíói) og 1965 gerir
hann Major Dundee með Charl-
ton Heston og Ridhard Harris
í aðalhlutverkum, en sú mynd
var sýnd í Stjörnúbíói á sínum
tíma. Bak við þá mynd liggur
mikil sorgarsaga því hún lenti
í skærum framleiðandanna, sem
styttu hana um hvorki meira
né minna en þrjá stundarfjórð-
unga. Sam segir svo frá:
„Hvernig farið var með
Dundee er eitt það sársauka-
fyllsta, 'sem ég hefi upplifað.
Að búa ttl kvikmynd... ég veit
ekki... þú verður ástfanginn
af því. Það er partur af þínu
Eftir misheppnaða tilraun útlaganna til bankaráns liggur fjöldi §aklausra mauna í valnum. Atriði úr „The Wild Buuch“, sem
Austurbæjarbíó sýnir innan skamms.
SAM PECKINPAH OG WILD BUNCH
Kúrekamyndir eða „westerns“
hafa að jafnaði notið noikkurra
vinsælda hér á landi sem ann-
ars staðar. Það þairf varla að
taká það- fram, að til langs
tíma hafa slíkar myndir ein-
ungis verið gerðar í Bandaríkj-
unum í því landi þar sem kú-
rekamenningin er úpprunnin. Á
síðari árum hafa hins vegar
ýrnsir kvikmyndaleikstjórar frá
Evrópu reynt að herma. eftir
Ameríkumönnum á þessu sviði
— - rpeð - misjöfn-um árangri
náttúrlega. Þeirra þeíkktastur og
um leið vinsælastur er Sergio
noidcur Leone frá Spáni, en
myndir hans hafa hlotið mjög
góða aðsókn hérlendis. I sam-
anburði við hann er nafm eins
og Sam Peckinpah lítt sem
ekkert þekkt af íslenzkum
kvikmyndahúsagestum og þvi
tími til kominn að hans sé get-
ið að ndkkru.
Peckinpah hefur giert fimm
lar:gar myndir frá því hann hóf
feril sinn á sviði kvikmynda-
gerðar, en fjórða mynd hans,
The Wild Bunch, hefur hlotið
þvílíkt lof manna, að um hann
er nú talað sem arftaka Johns
Pords. sem um áraraðir hefur
verið eins konar ókrýndur kon-
umgur „westem“-mynda. Þess
skal getið að Austurbæjarbíó
mun taka Wild Bunch til sýn-
ingar innan skamms.
Bandaríkjamaðurinn Sam
Peckinpah er fæddur 1926 og
kominn af Indíánaættum. Hann
hilaut mjög strangt uppeldi í
æsifcu, en um það tímabil segir
hann:
„Faðir minn, David E. Peck-
inpah, afi minn, Denver Church,
bróðir minn, Denver C. Peck-
inpáh, eru allir yfirdómarar —
eða voru. Sem drengur ólst ég
upp hjá þessu fólki, ásamt
frænda mínum. Við sátum um-
hverfis borðstofuborðið og
ræddum lög og reglur, sann-
leika og réttlæti úr frá Bibl-
íunni. en hún hafðj mikil á-
hirif á fjölskyldulífið. Ég hygg,
að mér hafi liðið einsog utan-
aðkomandi aðila og ég fór að
spyrja þau út úr. Ég býst við.
að ég sé ennþá að spyrja.“
Sam byrjaði sem leikstjóri í
leifchúsi en brátt lá leið hans
i heim kvikmyndanna. Hann
var m:a. aðstoðarmaöuur hjá
Doh Siegel. skrifaði handrit
fyrir hann o.s.frv. Uppúr því
'.. -"-ifckra þætti fyrir
sjónvarp í framihaldsmynda-
lífi. Og þegar þú sérð, að
myndin Iheí'ur verið eyðilögð og
skorin niður, þá er einsog að
missa barn eða eitthvað áiika.
Þegar mér varð ljóst, hvað
gerzt hafði, varð ég mjög
gramur en um leið lærði ég
sitthvað. Hr. Bresler eða hr.
Franfcovidh, eða hverjir sem
það voru, exnu ekfci ábyrgir, það
var mér að kenna að fara að
vinna við þau skilyrði, sem
sett voru. Dundee vair góð kvik-
rnynd. Sennilega bezta mynd,
sem óg hefi gert. Hún var stytt
um 55 mín. og ég tel það afar
ósanngjamt. Ég var hjá Jerry
Bresler í klippihenberginu. Það
var kvalarfuill stund. Jerry, sem
er framleiðandi, hafði allt aðr-
ar hugmyndir um myndina.
Kvikmyndin varð aldrei frum-
sýnd og kom ekki fyrfr al-
menningssjónir. Aðeins hópur
sýningarmanna í New York
fékk að sjá hana.“
(Þess skal getið, að hér á
Sam eiixungiis vlð Bandaríkin,
því myndin hefur verið sýnd
víðast hvar annars staðar).
Eftir fjögurra ára hlé kom
svo Wild Bunch, kvikmyndin
sem gerði Sam Peckinpah veru-
lega frægan. „Þetta er vestri
um það, hvernig vináttan er
svikin,“ segir Sam. Annars
fjaillar hún í sem stytztu máli
um hóp útlaga sem koma til
lítils bæjar í Texas í þeim til-
gangi að ræna bankann. Það
mistekst, en þegar þeir hverfa
burt hefur fjöldi manns fallið
valinn. Að því lofcnu ræna
þcir lest og hyggjast sélja feng-
inn mexíkönskum byltinigar-
mönnum.
í upphafi myndarinnar sjáum
við hvar börn leika sér að því
að setja sporðdreka innanum
mauraþúfu. Eftir nokkra viður-
eign telcst maurunum að ganga
af sporðdrekanum dauðum.
Þetta atriði má taka sem
symból fyrir frásögn myndar-
innar í heild; útlagamir (sporð-
drekinn) upplifa sína síðustu
viðureign.
Otlagarnir eru jafnframt full.
trúar þess tímabils, sem þegar
er horfið eða er að hverfa, er
myndin gerist — 1913 — tíma-
bils byssubófa, gullæðis og
baráttu kúreka og indíána. Þedr
eru óbreyttir menn í breyttu
umhverfi.
Það sem einikum vékur at-
hygli varðandi kvikmynd þesisa,
er hið skefjalausa ofbeldi sem
birtist í henni. í myndinná má
sjá eintover blóðugustu atriði,
er sézt hafa á hvíta tjaldinu.
Til að undirstrika áhrif þeirra
eru þau í öllum tilfellum sýnd
í slow-motion. Um það hefur
Peckinipah þetta að segja:
„Já, hún er afskaplega Móð-
ug. Á frumsýnxngu myndarinn-
ar gengu þrjátíu og tveir út
áður en 10 fyrstu mínúturnar
vom liðnar. Wild Bunch er
ekki fögutr kvikmynd. Þetta er
saga um ofbeidismenn á of-
beldistimum. Fyrir fólkið í
mjmdi-nni gegnir ofbéldið ekki
því hlutverki að vera tákn ein-
hvers sérstaiks endis, heldur er
það endirinn sjálfur. Það vil
ég að sé öllum Ijóst. Frumsýn-
ingargestir voru yfir sig hrifn-
ir; a.m.k. 30% sögðu: „Framúr-
skarandi. Bezta kvifcmynd sem
ég hefi séð.“ Flestir sögðu:
„Andstyggileg. Blóðugasta mynd
sem gerð hefflxr verið.“ En
nokfcrir sögðu: „Hápunktur
myndarihnar er bardaigaatriðið;
það bezta sem sézt hefluir. „Ég
hugsa að margt, fólk muni
hrylla við — að minnsta kosti
vona ég það. Ég hata óhorf-
anda, sem bara situr þama í
róleghcitum.
Hafi menn ekki xxppgötvað
hvað ég vildi segja með mynd-
inni, þá hefur mér xnistékizt.
Ætlunin var ekki að rannsaka
ofbeldi til hlítar. Ég vildi sýna,
að ofbeldi er enigin samlkvæm-
is-leilkur, heldur eitthvað sem
er grímmt og viðbjóðslegt.
Sannileikurirm er e-kki ávallt
fagúr; dauðirin eða það sem er
að deyja er ekkert augnayndi.
Ég skil ekki viðbrögð sumra
nxanna. Halda menn, að ofibeldi
sé ekki lengur til? Horfa menn
ekki á sjónvarp t.a.m.?
Það er svo margt í þessari
kvikmynd, sem höfðar til sið-
ferðilegra vandamála siamtím-
ans. Kúrekamyndir geta verið
ákjósanlegt form til að koma
á framfæri ákveðnum skoðun-
um á því ástandi, sem ríkir í
dag.
Man nokkiur iþá tálknrænu at-
höfn stúdentanma, þegar þeir
brenndu hvolp í þeim tilgangi
að vekja atihygli á stríðinu í
Víetnam þar sem böm hljóta
líkamleg örkuml veigna
napalm-sprenginga? Hvemig
voru viðbrögðin? Það sama
upplifa menn í The Wild
Bunch. Það em mannleg við-
brögð, sem em áhrifaríkari en
nókkuð armað.“
Þannig sýnir Peckinpah ékki
ofbéldið ofbeldisins vegna,
héldur til að vékja móralskar
spumdngar.
„Ég trúi á aligjört sakljeysi
bamanna. Þau hafa enga hug-
mynd um ímynd góðs og ills.
Þetta em þeim áskapaðir eigin-
leikar.“
í samaniburði við John Ford
er Sam Peékinpah margfalt
raunsærri, en í verkum Fords
er rómantíkin aftur á móti of-
arlega á daigskrá. Peckinpah
hefur verið líkt við Goya og
sjálfur segist hann kunna því
mæta vel. Annars er Sam lítt
gefinn fyrir að ræða um verk
sín eða a.m.k. túlka þau fyrir
almenningi.
„Ef ég ætti að ræða ýtarlega
um myndir mínar, þyrfti ég
ekki að gera þær. Allt sem
kvikmyndafræðingar og „spekúl-
antar“ á því sviði þykjast
finna í þeim er svosem satt og
rétt, svo legi sem ég get fall-
izt á útskýringar þeirra. En
þeir hafa líka fundið í þeim
ýmislegt sem ég hefi eniga hiug-
mynd um.“
Kannski við gefum einum
þessara fræðimanna orðið:
„Það sem kvikmyndin raun.
verulega fjallar um má finna
í tveim mikilvægum, enstuttum
atriðum. 1 veizlu í mexíkönsku
þorpi, heimili eins úr hópi út-
laganna, hafa menn giieymt
veröldinni í skemmtunum há-
tíðahaldanna, og jafnvel hinir
villimannslegu og ósamlþýðan-
legu Gordh bræður eru sýndir
eins og kurteisir skóladienigir,
sem ánægðir leika sér að kött-
um með stúlfcunum sínum e!E-
egar stíga í vænginn við þær
milli trjánna. „Okkur dreymir
alla um að verða böm aftur,“
muldrar gamall þorpsbúi, „jafn-
vel þeir verstu meðal okkar____
karinski þeir verstu helzt af
ölium.“ Slíkt er vitaskuld eikki
mögulegt, og því er eina ráðið
að setja eiinhver takmörk eins
og Dutdh (Emest Borgnine),
gerir, þegar honum hefur verið
sagt, að Mapacfhe hinn kaldi,
tilfinningalausi ræningjaleið-
togi, sem þeir ætluðu að eiga
viðskipti við, sé þjófur einsog
þeir: „Við erum alls ékki eins-
og hann. Við hengjum engan
a.m.k.“
Það er þessi nákvæmi grein-
Frambaid á 13 síðu.
VIDARÞILJUR
í MIKLU ÚRVALI
Viðartegundir: EIK — ÁLMUR —
FURA — VALHNOTA — TEAK,
CAVIANA — TAMO — KEYAKI —
CEDRUS — BRENNI — PALISANDER
og fleira.
HARÐVIÐUR og SPÓNN, ýmsar
tegundir.
PLASTPLÖTUR, ýmsir litir.
GABOON-plötur — SPÓNA-
PLÖTUR.
Harövibarsalan sf.
Þórsgötu 14 —
Símar 11931 og 13670.
William Holden sem fyrirliði útlaganna berst vonlausri baráttu
gegn ofurefli liðs Mexíkana.
4