Þjóðviljinn - 01.10.1972, Blaðsíða 7

Sunnudagur 1. október 1972. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Nýlega var sagt frá þvi hér i
blaöinu, að Háskólabió ætti von á
þrem myndum eftir Francois
Truffaut: fyrstu mynd hans,
„Ungum fióttamanni", „Disinni
frá Mississippi" og „Villibarn-
inu”. Þá vantar aðeins eina mynd,
„Stolna kossa”, til þess að allar
niyndir Truffauts fram til 1972
hafi komið hingað.
Jules et Jim er kannski eftir-
minnilegust allra. Á þessu ári var
frumsýnd Truffaut - myndin
„Gnsku stúlkurnar tvær og
mcginlandið" eða „Anna og
Muriel” eins og hún hefur vcrið
nefnd, en það eru augljós tengsl
miili hcnnar og Jules et Jim , þótt
um tvö gjörólik verk sé að ræða.
„Það er dularfullt og mjög
óljóst hvað það er sem fær kvik-
myndahöfund til þess að velja
ákveðið efni öðrum fremur til að
fást við, höfundurinn veit það
kannski ekki sjálfur. Astæðan
kemur ekki í ljós fyrr en eftir að
myndatökunni er lokið og allt er
komið á filmu sem rennur i gegn-
um klippiborðið.
Dag nokkurn árið 1955 keypti ég
skáldsögu Henri-Pierre Roché,
Jules et Jim. Bókin lá pökkuð inn
i glæran pappir i haug útsölubóka
i einni af bókabúðum Parisar.
Titillinn lokkaði -mig. Jules et
Jim. Það var fallegur hljómur i J-
unum tveim. Þegar ég svo las á
baksiðunni að þetta væri fyrsta
skálds. 74 ára gamals manns
vaknaði forvitni min fyrir alvöru.
Ég heillaðist er ég las bókina og
komst að þvi, að hún gæti ekki
verið tilbúin saga, heldur fremur
minningar fimm áratuga,
óvenjulegt samspil skemmtileg-
heita og lifspeki. Ég kýs sannar
frásagnir, sögur sem menn hafa
vegna vandamála vanræktra
barna, en næsta mynd hans
„Skjóttu píanistann”, brandara-
glæpamynd, kemur svo eins og
skrattinn úr sauðarleggnum.
Margbreytileikinn er rikjandi á
öllum ferli Truffauts. Eini sam-
felldi þráðurinn sem rakinn verð-
ur eru hinar gamansömu myndir
um Antoine Doinel frá barnæsku
og til hjónabandsára, með Jean-
Pierre Léaud i aðalhlutverkinu.
Þessar myndir eru að meira eða
minna leyti sjálfsævisaga
Truffauts. Næst á eftir „Ensku
stúlkunum” gerði Truffaut mynd
er nefnist „Une belle fille comme
Anna og Muriel, (Truffaut 1972). Kika Markhamog Stacey Tendeter, áður óþekktar ieikkonur, hafa
hlotið framúrskarandi lof fyrir leik sinn i myndinni.
ANNA OG MURIEL
lifað, minningar. Ég elska fólk
sem lýsir lifi sinu.
Þrem árum siðar gaf Henri-
Pierre Roché mér aðra sögu sina
„Ensku stúlkurnar tvær og
meginlandið”, en þá vorum við
farnir að skrifast á. Og ég fann
aftur i þessari söguviðkvæmar og
skýrar persónulýsingar. Henri-
Pierre Roché dó árið 1959, þegar
ég vann að „Ungum flótta-
manni”. Hann hafði leyft mér að
kvikmynda Jules et Jim sem ég
gerði tveim árum siðar.
Jules et Jim er sagan um vinina
tvo sem elska sömu konuna mik-
inn hluta ævi sinnar. „Ensku
stúlkurnar” fjallar um tvær
systur sem unna sama manninum
i um það bil 20 ár. Þetta er engin
ástaleikjakvikmynd. A mynd-
fletinum bak við söguna sem er
stundum glaðvær, stundum sár-
saukafull, syngjum við lifinu lof.”
Truffaut fékk Jean Gruault til
þess að skrifa handritið að
Ensku stúlkunum” eins og að
Jules og Jim, og myndirnar ger-
ast á sama tima, eða i fyrstu ára-
tugum þessarar aldar.
Ungur Fransmaður Claude að
nafni (Jean-Pierre Léaud) heim-
-sækir vinafólk móður sinnar i
Wales. Á heimilinu eru tvær
stúlkur, Anna og Muriel, mjög
samrýmdar, en ólikar um flest.
Anna er frjálsmannleg og létt-
lynd, Muriel þunglynd og dálitið
yfirspennt, gáfuð og ekki eins
falleg og systir hennar. Anna dáir
systur sina og vill allt fyrir hana
gera. Henni og móður þeirra
finnst Claude vera tilvalið
mannsefni fyrir Muriel og gera
allt til þess að koma þeim saman.
Og eins og af hálfgerðri skyldu-
rækni verður Claude ástfangin
af Muriel. Móðirin stfar þeim i
sundur til þess að skerpa ástina
og eftir árs aðskilnað tilkynnir
Claude að hann ætli að ganga að
eiga Muriel. Onnu skýtur þá
skyndilega upp i Paris. Hún og
Claude fara saman til Sviss og
elskast með ærslum. Anna ákveð-
ur að segja Muriel frá sambandi
hennar og Claude. Það verður
mikið áfall fyrir Muriel og hún
verður fárveik. Claude getur ekki
horfzt i augu við Muriel og
stúlkurnar fara báðar aftur til
Englands. Anna nær sér fljótt i
elskhuga, en deyr úr tæringu.
Muriel kennir kristnifræði i
barnaskóla, en að nokkrum árum
liðnum tekur hún sér ferð á hend-
ur til Frakklands i þeim eina til-
gangi að hitta Claude og verða
hans i fyrsta og siðasta sinn.
Samfundir þeirra eru mjög ást-
þrungnir og er þetta „djarfasta”
ástaratriði allra mynda Truff-
auts, ofsafengið og sársaukafullt.
Claude til mikillar undrunar er
Mauriel staðráðin i að yfirgefa
hann strax aftur. Hún hefur
svalað þrá sinni, varpað af sér
fjötrum ástarinnar. Til þess að
hún geti lifað áfram, verður ást
hennar til Claude að deyja. Hún
er nú viss um að geta lifað án
hans, „eins og hægt er að lifa án
fótar eða auga.”
15 árum siðar sýnist Claude
óbreyttur, timinn og reynslan
hafa ekki sett mark sitt á hann, og
i lok myndarinnar gengur hann
um garðana i Paris, þar sem
hann gekk svo oft með önnu.
Hann vonast jafnvel til þess að
koma auga á dóttur Muriels. En
hann rekst aðeins á sjálfan sig og
finnst hann skyndilega vera orð-
inn gamall.
Þessi stutta lýsing á efni
myndarinnar gefur i raun litla
hugmynd um hana. Truffaut
skýrir mjög nákvæmlega gerðir
persónanna með næmri könnun á
sálarlifi þeirra, sem yrði alltof
langt að rekja hér án þess að hafa
myndina I sjónmáli. Truffaut
sneiðir meistaralega hjá allri til-
finningasemi og væmni, áhorf-
andinn fær oftast að sjá persón-
urnar frá mun viðara sjónarhorni
en þær sjálfar, og veit þvi oft á
tiðum mun meira en þær. Þetta
gerir Truffaut með myndatök-
unni og stundum segir sögumaður
hugsanir persónanna. Umhverfi
myndarinnar er einstaklega fal -
legt, annars vegar sérkennilegir
sjávarklettar og iandslag i Wales
og hins vegar nýtizku Parisar-
borg með stórum görðum sinum
og höggmyndum.
Kvikmyndaferill Truffauts er
anzi skemmtilegur. Með hverri
mynd tekur hann i efnisvali stökk
frá þeirri næstu á undan, þótt
hann komi alltaf aftur og aftur að
svipuðum stefjum.
Með fyrstu mynd sinni „Ungum
flðttamanni” skilur hann
áhorfandann eftir áhyggjufullan
moi” sem hann telur mjög i anda
frjálsa stilsins sem hann notaði i
„Skjóttu pianistann”. Nýja
myndin er ósvikið grin og gráasta
gaman um glæpakvendi nokkurt,
sjóbissness hennar og ástarævin-
týrii sem sagt: að efni til mjög
ólik „Ensku stúlkunum”. Og
þannig hefur Truffaut alltaf
hagað verkefnum sinum. Eins og
þegar hann valdi aö gera fram-
tiðarfantasfuna „Fahrenheit 451”
árið 1966 á eftir raunsæinu i
„Silkihúö” (1964), sem fjallaði
um ást miðaldra manns á ungri
stúlku. Og aftur árið 1969; „Villi-
barnið” er byggð á raunveruleg-
um atburðum og fylgir i kjölfar
ævintýramyndarinnar„Disin frá
Mississippi”. Með þennan eigin-
leika Truffauts i huga er ekki að
undra þótt honum finnist mál til
komið að ljúka núna sjálfsævi-
sögulegum myndum um Antoine
Doinel. Hann hefur bent á, að það
myndi verða ómögulegt að halda
þeim áfram án þess að gera
Antoine þá að kvikmyndaleik-
stjóra. Og það vill nú reyndar
þannig til, að næsta mynd
Truffauts, La nuit américaine
fjallar einmitt um kvikmynda-
gerö, þar sem Truffaut leikur
leikstjórann og Léaud leikarann i
kvikmyndinni innan kvik-
myndarinnar. Þetta er engan
veginn tengt persónunni Antoine,
en leikstjórinn hlýtur auðvitað að
bera einhver merki Truffauts
sjálfs.
„Það er óhjákvæmilegt”, segir
Truffaut” en maður sér litiö
af persónulegu lifi hans, heldur
aðallega hæfni hans i starfi.
Myndin hefst á fyrsta degi töku
kvikmyndarinnar innan myndar-
innar og henni lýkur á siðasta
upptökudegi þegar samstarfs-
hópurinn tvistrast. Heiti myndar-
innar, La nuit américaine, er það
sem við segjum á frönsku i stað
enska hugtaksins Day-for-Night,
sem þýðir, að næturatriði eru
filmuð að degi til, en ákveðnar
ljóssiur (filter) eru notaðar til
þess að ná fram mismunandi
birtu”.
Þ.S. tók saman.
Francois Truffaut leiðbeinir Jean-Pierre Léaud og Stacey Tendeter.