Þjóðviljinn - 29.12.1972, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJJNN | Föstudagur 29. desember 1972
Þorsteinn Erlingsson.
í dag, 29. desember, eru
ré+t 60 ár liðin síðan
Þorsteinn Erlingsson skáld
flutti ræðu um ,,samtök og
samvinnu verkalýðsins"
fyrir Verkamannafélagið
Dagsbrún í Reykjavik. Er
það talin eina ræðan sem
Þorsteinn nokkru sinni
flutti reykvískum verka-
mönnum að tilstuðlan
félags þeirra. En Þorsteinn
Erlingsson var einlægur
verkalýðssinni og félags-
hyggjumaður — eða
sósíalisti eins og nú mundi
vera sagt, — en þá var það
orð lítt farið að tiðkast í
íslenzku máli.
Ræða Þorsteins er birt
undir fyrirsögninni
,,Verkamannasamtökin" í
2. hefti fyrsta árgangs
tímaritsins Réttar. En í
siðasta Réttar-hefti, 4.
hefti 1972, rif jar ritstjórinn,
Einar Olgeirsson, upp
þessa ræðu Þorsteins í grein
sem hann nefnir ,,Þor-
steinn Erlingsson og þingið
í Basel". Gerir Einar þar
grein fyrir þeim erlendu
straumum sem léku um
Þorstein og hann flutti
verkamönnum hér í
fundarsal KFUM-hússins
við Amtmannsstíg.
Þjóðviljinn birtir hér á
síðunni nokkra parta úr
ræðu Þorsteins yfir Dags-
brúnarverkamönnum. Þótt
hún beri greinilega merki
síns tíma — bæði hvað
snertir verkefni og bjart-
sýni — þá er hún sígild
hvatning um samstöðu og
krafa um stéttarleg og
menningarleg viðhorf. Af
henni má því ýmislegt læra
enn í dag.
Vert er að hafa það í huga
við lestur ræðunnar, að á
dögum Þorsteins var ekki
kominn upp hinn afdrifa-
ríki klofningur í verkalýðs-
hreyfingunni milli bylting-
arsinna og hinna sem vilja
fara leiðir þingræðis, svo að
nokkuð sé einfölduð mynd-
in af togstreitu kommún-
ista og sósíaldemókrata.
Flokkakerfi auðvaldsþjóð-
félagsins var ekki til staðar
á íslandi árið 1912, og Þor-
steinn Erlingsson lifði það
ekki að sjá Alþýðu-
flokk/Aiþýðusamband
verða til 1916.
Nauðsyn heildarinnar er
nauðsyn hvers einstaklings
(Fyrsti hlutinn i n áli
Þorsteins, þar sem hann ræðir-
fund sósialistaforingjanna i
Basel, er hér felldur niður, og
gerðar eru fleiri úrfellingar, þótt
ekki sé getið hverju sinni).
Þeir vita það vel sjálfir
jafnaðarmennirnir — daglauna-
menn, iðnaðarmenn og sjómenn
— að þeir eiga tvö sverð og bita
hvorttveggju vel. Þeir eru svo
mentaðir og svo vel að sér, að
fjöldi hefir bundist föstum sam-
tökum i löndunum um að standa
saman eins og bræður til verndar
hag sinum hvaðan sem háska er
von. Og þeir hafa jafnvel tengt
bönd milli rikjanna, til þess að
koma i veg fyrir blóðugar
styrjaldir, sem sprotnar eru af
metnaðarhug stjórnmálamanna
og herstjóra, og taumlausri fjár-
muna- og valdagræðgi hinna
ráðandi stétta. Þær troöa al-
múgann undir fótum, og banna
þeim rúm við borð náttúrunnar —
jörðina.
Fyrsta vopn og
annað vopn.
Félagsskapur og samvinna eru
þvi fyrstu aðalvopn almúga-
manna gegn þessum aðförum og
órétti. Rikisstjórnir og ráðandi
stéttir þjóðanna vita þetta og
óttast aðfarir alþýðu sins eigin
lands, engu siður en vopn og lið-
sveitir óvina sinna. Nú virðist
mest hætta á, að þjóðirnar hleypi
til skipbrots upp á lif og. dauða,
áður en jafnaðarmenn ná fullum
yfirtökum — að valdsmenn og
hernaðarvargar vilji svala
þorstanum og taka úr sér glimu-
skjálftann, áður en hinir geta flett
þá vopnum.
Jafnaðarmenn eiga ennfremur
annað vopn, sem þeir hafa beitt
lengi og kunna vel með að fara, en
það er kosningarréttur þeirra.
Hann er dýrasta eignin, það vita
þeir vel, enda meta þeir hann
beztan i eigu sinni, næstan lifinu.
Og þess eru ekki fá dæmi, að
menn hafa svift sjálfan sig lifinu,
þegar þeir gátu ekki unnið
fjeiögum sinum gagn með
kosningarréttinum, en nutu
styrks frá þeim. Um það get ég
sjálfur borið vitni, og gæti nefnt
dæmi, sem gerðist nálægt mér.
Með þessu vopni hafa þeir unnið
margan frægan sigur og
konungar og keisarar óttast nú
ekkert annað meira en að þeir
vinni undan sér löndin og þjóð-
irnar. Það er þegar komið svo
langt i sumum löndum að
jafnaðarmenn ráða miklu um það
hver lög ganga fram og hver
falla. Svo er það i Þýzkalandi,
Sviss, Belgiu og Frakklandi, nú
orðið á Englandi og einkum i
Danmörku. Þar i landi eru þeir
viðsvegar i meirihluta i sveitar-
og bæjarstjórnum og t.d. i Kaup-
mannahöfn sjálfri. Og mentun
þeirra, ósérplægni og samheldni
hefir unniö það, að hvarvetna
hefur þótt batna við komu þeirra,
framfarir aukist og fjárhagur þó
fremur lagast en hitt.
Væri nú mentun og manndómur
hér á landi á borð við það, sem er
hjá þessum mönnum, þá ætti
árangurinn ekki að vera minni
hér, þvi að við stöndum hér að
mörgu leyti betur að vigi en þeir.
Hervald og
auðvald
Hér er ekkert hervald, sem
okkur verður ógnað með og á
okkur sigað eins og alstaðar
annarstaðar, ef nokkuð ber útaf.
Ekkert auðvald, sem kasti út
hundruðum þúsunda og miljónum
til þess að vinna á móti okkur i
niðurlægingu. Hér er atkvæðis-
réttur bundinn við 25 ár og jafn
fyrir alla, en annarstaðar er að
honum þrengt á ýmsa vegu. t
Danmörku t.d. fá menn ekki
kosningarrétt fyrri en þeir eru 30
ára og til efri deildar hafa stór-
eignamenn tiu- og tuttuguföld at-
kvæði, þar sem óbrotinn verka-
maður og smábóndi hefir aðeins
eitt atkv. Viða um lönd er
kosningarréttur að einhverju
leyti bundinn við tekjur. Og
bræður okkar verða þvi að
klifrast yfir marga og háa
þröskulda, þar sem við getum
gengið áfram slétt gólf.
Þótt við værum nú ekki jafn-
okar þessara manna að ýmsu
leyti, þá stöndum við á margan
hátt þeim mun betur að vigi en
þeir, að við aiþýðumenn — verka-
menn, iðnaðarmenn og sjómenn
— ættum að vera að öllu einráðir i
bæjarstjórnum öllum og viðast i
sveitarstjórnum. Langsterkasti
flokkurinn i þinginu, og einvaldir
þar að öllu leyti, ef við hefðum
hagað okkur eitthvað svipað og
þeir. Landstjórn og flokkaforingj-
ar kæmi þar engu fram, nema að
fá til þess samþykki fulltrúa
alþýðunnar. Og það sem alþýðu-
flokkurinn væri búinn að ræða,
Villidýrin hópa sig
þegar háski er
á ferðum. Þá skipa
moskusnautin sér
í stóran hring,
snúa höfðum út en
hafa kálfa
og mæður inni í
hringnum.
Óvinirnir mæta
þar þéttum skógi
af hornum
. . . Svona sjálfsagt
þótti Þorsteini
skáldi
að verkamenn
verðu sig gegn
óvinum sínum.
undirbúa og samþykkja til þess
að láta fulltrúana flytja — það
hefði allt framgang og flest viö-
stöðulaust. Þeir mundu læra af
reynslunni, verða svo viðsýnir að
hafa hag alls landsins engu siður
fyrir augum en sinn eigin. Og
þjóðin i heild sinni (öll alþýðan)
mundi vænta þaðan hygginda og
réttlætis. Lita vonglöð og örugg til
framtiðarinnar með alþýðufull-
trúana i fararbroddi — og
væntanlega siðar með stjórnar-
tauma i höndum.
En þcssu er nú ekki hér að
heiisa; þvi cr ver og miður.
í stjórnmálum og landsmálum
hefir alþýðu — verkamanna,
iðnaðar— og sjómanna — litið
gætt, og jafnvel i bæjarmálum
iika. Ég man ekki eftir neinhi
hugsjón, sem hún hafi barist fyrir
eða styrkt til sigurs, eða fylkt sér
um nokkur málefni, svo að þess
hafi séð nokkurn stað. Ég hefi
aftur á móti séð foringja stjórn-
málaflokkanna tefla verkamönn-
um, sjómönnum, lausamönnum
og smábændum fram eins og peð-
um. Ekki til þess að máta neinn
ykkar óvin, heldur aðeins til þess
að máta þann óvin, sem þeir voru
að keppa við i þann svipinn, og
vildu fella, ekki ykkar vegna,
heldur vegna sjálfra sin. Og svo
tvistraðir hafið þið verið hér i
höfuðstaðnum að nálega enginn
flokkur hefir tekið til ykkar, en
látið ykkur elta sig inn i hverja
áttina, og hver um sig búist við
einhverju hrafli af ykkur á eftir
sér.
(Hér er sleppt alllöngum kafla
úr ræðunni, þar sem Þorsteinn
fjallarum ýmis nærtæk verkefni,
sem verkalýöurinn gæti komið i
framkvæmd, ef hann fylkti sér
um þau af einhug og stórhug.
Telur hann upp ýmsar þjóð-
félagsumbætur sem við nú þekkj-
um i almannatryggingum og
fræðslukerfi. Siðan ræðir hann
nokkuð um stéttarsamtök verka-
lýðsins i öðrum löndum, og
hvernig islenzku verkamennirnir
gætu tekið þau sér til fyrir-
myndar).
En fyrst það er hvorki skortur á
félagslyndi, heimska né féleysi,
sem hrindir okkur niður i
vesaldóminn fremur en hinum —
hvað i ósköpunum er það þá?
Ég fullyrði ekki að ég hitti á
rétta svarið. En ég skal segja
ykkur það samt. Fyrir mér er það
ekkert vafamál — það er skortur
á mentun, sem mest ber á milli —
bcinlinis skortur á þekkingu.
Allsherjargagn, ekki
gróðagræðgi
Talið þið við verkamenn og
iðnaðarmenn i Danmörku eða á
Englandi. Það þarf ekki langt að
leita til þess að finna þá menn
þar, sem eru betur að sér i félags-
fræði og skilja atvinnu- og
viðskiptalifið stórum betur en
þeir menn flestir hér á landi, sem
lærðir eru kallaðir. (Einn ólærðan
mann gæti ég undanskilið, Bene-
dikt frá Auðnum i Þingeyjar-
sýslu, og fleiri samherja hans i
þvi héraði.) Og hvernig ætti
annað að vera? Erlendis hafa
verkamenn blöð sin og timarit
tiltölulega góð og ódýr og fjölda
smábæklinga, sem fræða þá og
koma þeim i skilning um orsakir
þess, sem gerist i kringum þá á
félagslifs- og viðskiptasviðinu —
hvað veldur dýrleika á nauðsynj-
um þeirra, gróðafýkn og samtök-
um auðmanna og óframsýni og
samtakaleysi á hinu leitinu.
Fræða þá um hvað veldur at-
vinnuleysi og s.frv. Það eru
jafnan sömu meinsemdirnar.
Fólkið lærir þvi að skilja, að þess-
konar geti ekki lagast fyrri en
alþýðan sjálf sé orðin svo mentuð
að hún geti tekið að sér alla fram-
leiðslu og vöruskifti, og hafi
fyrir augum allsherjargagn, en
ekki gróðagræðgi einstakra
manna. Að þessu stefna þeir — að
menta sig og betra sem félags-
bræður. Til þess leita þeir styrks
og upphvatningar hvaðan sem
þeir fá hana veitta af heilum hug.
1 þessum anda ala þeir upp börn
sin.
Þetta mentar þá — gerir þá við-
sýna. Þeir læra það, að nauðsyn
heildarinnar er nauðsyn hvers
einstaklings. Að vera heildinni
trúr er það sama og að vera sjálf-
um sér trúr. Þetta kemst svo i
blóðið, að þeim finst það jafn-
sjálfsagt og að haga sér siðsam-
lega. Að vekja tortrygni hver til
annars — að laumast af krónu
hagnaði að baki félaga sinna —
telja þessir samtakamenn
erlendis stórsvik við heildina og
svivirðing á sóma einstak-
lingsins. Þetta finst þeim sams-
konar ódæði eins og okkur virðist
það vera, að meiða barn eða
annað þvilikt. — Þeim dettur
naumast i hug að bregðast til-