Þjóðviljinn - 18.07.1973, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagar 18. júlf 1973.
Caetano í London:
Elzta
Halldór
Sigurðsson
skrifar
A mánudag byrjaöi i London sú
opinber heimsókn sem einna um-
deildust er á þessu ári. Þegar
þessi grein er skrifuð var ekki
annað vitað en að allt m'undi fara
samkvæmt gerðri áætlun og að
Caetano forsætisráðherra
Portúgals mundi i fjóra daga
verða opinber gestur brdzku
stjórnarinnar til heiðurs við það,
að 600 ár eru liöin siðan við-
komandi riki geröu með sér það
hernaðarbandalag sem lifseigast
hefur orðið.
betta er fyrsta heimsókn
Caetanos til Natolands i Vestur-
Evrópu eftir að hann tók við af
Salazar einræðisherra áriö 1968.
Og flest bendir til þess að hann
muni ekki hafa af heimsókninni
sérstakan sóma — boðað var til
mikilla mótmælaaðgeröa i sam-
bandi við heimsóknina og hin var-
færna stjórnarandstaða hennar
hátignar, Verkamanna-
flokkurinn, mun hvergi koma
nærri herlegheitunum.
Vandræðagestur
Mestu veldur um þessi viðbrögð
að Lundúnablaðið The Times
hefur birt fréttir um fjöldamorð
portúgalskra hersveita á um 400
Afrikumönnum i Mósambik.
Portúgalir hafa boriö þær fregnir
hernaðarbandalagiö
til baka, en þeir munu fáir sem
hafa látið sannfærast um sakleysi
Portúgala.
En Heath forsætisráðherra
hefur ekki sinnt kröfu Wilsons,
formanns stjórnarandstöðunnar,
um að boðinu verði aflýst. Þar
með hefur Heath vakiö upp póli-
tiskt óveöur og verður hann aö
sætta sig viö að neðri deild
þingsins ræöir um fjöldamorða-
ákæruna meöan Caetano er enn I
London.
Heimsókn Caetanos hafði fyrir-
fram verið mjög harðlega gagn-
rýnd bæöi á þingi og i blööum.
„Sunday Times” kallar hann I sl.
mánuöi „vandræöagest” I tilefni
af „smánarlegri stefnu” lands
hans i Afriku sunnanveröri.
Engu aö siöur var Philip prins
sendur i opinbera heimsókn til
Portúgals i tilefni 600 ára afmælis
bandalagsins milli Englands og
Portúgals — sem var 16. júni.
Prinsinn bað um leyfi til að fá að
hitta „jafnréttháa” hluta portú-
falskrar þjóðar (skv. portú-
gölskum lögum eru nýlendurnar
héruð i Portúgal) en ekki var
orðið við þeirri ósk. Þegar hann
vildi minnast i ræðu sinni á „mis-
munandi skilning okkar á ný-
lendustefnu” voru þau orð strikuð
út.
Af hverju þeir?
Bandalag Englands og
Portúgals komst i fyrstu á vegna
ótta Portúgala við Kastiliu og út-
þensluáform Spánverja.
Englendingar lofuðu að koma
þeim til aðstoðar með „spjótlið-
um og bogaskyttum” og gerðu
það reyndar.
Þegar Portúgal fór halloka sem
stórveldi á 17. öld kom þaö i hlut
Englands að vernda Portúgal og
hið mikla nýlenduveldi þess með
flota sinum. Án þeirrar verndar
er þaö mjög hæpið að'Portúgal
hefði haldið nýlendum sinum.
Arin 1642 og 1703 var banda-
lagið styrkt meö svonefndum
Methuensamningi, en hann gaf
Portúgölum sérstök friðindi til
vinsölu á Englandi — þess i stað
fengu Englendingar að flytja toll-
frjálst til Portúgals vefnaðarvöru
og aðra iðnaðarvöru. Samningur
þessi, sem Lenin sagði að hefði
gertPortúgal að „nýrri nýlendu”
Breta, kom i veg fyrir þróun
Portúgalskir sjómenn; tollfriöindum var misskipt
iðnaðar i Portúgal og er hann ein
helzta skýringin á vanþróun
landsins til þessa dags. Stóra-
Bretland er enn I dag helzti við-
skiptaaöili Portúgals
Bretar voru svo algeng sjón i
Portúgal, að þar varð til máltæki
sem enn er I brúkun: „P’ra inglés
ver” — sem þýðir „Til að sýna
Englendingnum”. Það er notað
viö þær aðstæður að menn vilja
draga f jööur yfir eitthvað. Þegar
Elizabet drottning kom fyrir
meira en áratug i opinbera heim-
sókn til Lissabon var þessu bragði
einmitt beitt —rétt einu sinni enn.
Salazar iét reisa sannkölluð
Pótémkintjöld á leið drottningar
til að fela nokkuð af fátæktinni i
þvi landi sem aumast er i Vestur-
Evrópu.
Hver græðir nú?
Bandalag þetta fékk nýja
þýðingu, þegar Portúgal sendi
hermenn i heimsstyrjöldina fyrri
og aftur á árum heimsstyrjaldar-
innar siðari, þegar Churchill
heimtaði á grundvelli þess her-
stöðvar á Azoreyjum. Salazar,
sem hafði sterka samúð með
fasismanum, varð að láta undan.
Þaö kom við fleiri tækifæri
fram, aö Portúgal varð að sætta
sig við skertan hlut i þessu banda-
lagi. Þegar Salazar ætlaði að visa
til hernaðarbandalags rikjanna
1961 er Indverjar tóku herskildi
portúgölsku nýlenduna Goa á
Vesturströnd Indlands, þá
neituðu Bretar að styðja hann
gegn stærsta meðlim brezka
samveldisins. Portúgalir urðu
æfir.
En á hitt er að lita, að I reynd
hafa portúgölsk stjórnvöld haft
allverulegan ávinning af þessu
forna og vanhelga bandalagi. Hin
nánu tengsli við Portugal voru
helzt forsenda fyrir þvi, að árið
SUMARIÐ 73
EFTIR ART
BUCHWALD
— Pabbi, segðu mér aftur
frá sumrinu 1973 þegar allir
sem vildu gátu ekið bil.
— Ég veit að þú trúir þvi
ekki sonur sæll, en alit sem til
þurfti var að aka inn á bensin-
stöð og segja afgreiðslumann-
inum að fylla tankinn. Og
veiztu hvað: hann varð að
þurrka af framrúðunni hjá
manni, annars verzlaði maður
ekki við hann.
— Æ láttu ekki svona pabbi,
nú ertu að ljúga að mér.
— Mér er eiður sær vinur.
Og ekki nóg með það heldur
áttum við stóra bila I þá daga
— þrefalt stærri en núna —
með fjórum dyrum, loftkæl-
ingu og öllu þvi. Sumir þeirra
fóru með bensinlitrann á fjór-
um kllómetrum. Ég held að
það séu myndir af þeim i al-
fræðibókinni okkar.
— Vá,þetta hafa verið ofsa
bilar.
— 1 þá daga gaztu ekið i
vinnuna eða niður i miðbæ upp
á þitt eindæmi án þess að
komast i kast við lögin. Maður
sá oft einn mann i átta manna
bfl.
— Og gátuð þið lika keyrt á
ströndina, upp I fjöll eða á fót-
boltaleik i órafjarlægð án þess
að fá leyfi frá umferðarráði?
— Rétt til getið. Einu sinni
ókum við mamma þin alla leið
til Florida og spurðum hvorki
kóng né prest. Við bara lögð-
um af stað.
— En hvað gerðist pabbi?
— Það veit það eiginlega
enginn. Fólk eyddi bara oliu
og bensini þangað til ekki var
dropi eftir. Ég man að árið
1973 tilkynntu bilaverksmiðj-
urnar I Detroit að það væri
þeirra bezta ár. Þær hefðu selt
fleiri stóra bila en nokkru
sinni áður i sögunni.
En enginn sagði þeim i
Detroit að það væri ekkert
bensin til að setja á tankana.
Þeir sögðu að það væri ekki
þeirra mál. Þetta var allt
verulega fyndið þvi að þeir i
Washington voru að rifast um
mengun af völdum bifreiða og
takmörkun útblásturs árið
1976 þegar vandræðin hurfu af
sjálfu sér. Það var einfaldlega
ekkert bensin til að eitra and-
rúmsloftið leneur.
— Én af hverju smiðuðu
þeir i Detroit ekki minni bfla
sem eyddu ekki svona miklu
bensini?
— Af þvl að þeir sögðu að
Amerikanar hefðu alltaf átt
stóra bila og þörfnuðust stórra
bfla og að stóru bilarnir hefðu
gert Ameriku stóra og vold-
uga. Núna verða þeir auðvitað
að framleiða litla bila þvi eng-
inn hefur efni á öðru visi bil-
um. Þú sérð það að þegar
bensinið kostar 200 kall litrinn
og er þar að auki skammtað
fer enginn maður með fullu
viti að framleiða stóra bfla.
— Var það þess vegna sem
við fluttum inn I miðbæ aftur,
af þvi að þú gazt ekki ekið I
vinnuna lengur?
— Þú átt kollgátuna. Við
bjuggum i úthverfunum þegar
þú varst nýfæddur, en þegar
bensinið þraut I landinu
urðum við að flytja aftur hing-
að niður i miðbæ. Ég reyndi að
vlsu fyrst að hjóla i vinnuna en
það voru 70 kflómetrar hvora
leið svo ég var örmagna þegar
ég kom heim á kvöldin. Þess
vegna fluttum við. Og það var
dálitið fyndið vegna þess að
fram að þeim tima bjuggu
svertingjarnir i miðbænum og
hvitu mennirnir i úthverfun-
um. Núna búa að sjálfsögðu
allir hvitu mennirnir i mið-
bænum og svertingjarnir i út-
hverfunum þvi þeir hafa ekki
efni á að fá sér hús annars
staðar. Svertingjarnir vildu
ekki flytja út I úthverfin en
hvitu mennirnir héldu áfram
að kaupa upp fátækrahverfin
svo negrarnir áttu einskis úr-
kosta. Þeim liður eflaust betur
þarna útfrá þvi þar búa þeir
meðal fólks af sama kynstofni.
— Hver átti sökina á að oli-
an eyddist upp?
— Þeir i Detroit kenndu
Ralph Nader um það, forset-
inn kenndi þinginu um,
Arabar ísraelsmönnum og ol-
iufélögin hreindýrunum i
Alaska.
— Það hlýtur að hafa verið
gaman að lifa á þessum árum.
— Það var það vissulega.
Veiztu að einu sinni ókum við
50kilómetra bara til að fá okk-
ur nautasteik.
— Hvað er steik?
— Æ, sleppum þvi. Það tek-
ur of mikið á mann að tala um
það.
(ÞH þýddi)
Caetano; enginn aufúsugestur.
1949 baröi Stóra-Bretaland I
boröið og fékk lögreglurikið
Portúgal tekið inn sem stofnaðila
i bandalagi þvi sem átti að verja
lýðræöi i heiminum, Nato. Og árið
1960 flutu Portúgalir á brezkri
vernd inn I friverzlunarbanda-
lagiö EFTA.
Fyrir nokkrum mánuöum lýsti
Moreira Baptista upplýsinga-
málaráöherra Portúgals þvi yfir i
London, að hátiðarhöldin I tilefni
600 ára afmælisins mundu gefa
„Portúgal einstakt tækifæri til að
útskýra vandamál sin og mark-
miö fyrir hinni brezku þjóð”.
Liklega hefur hann séð eftir
þessari athugasemd.
Smásaga úr viðskiptalffinu.
1. janúar 1970: Jón og Guð-
mundur stofna fyrirtæki. Jón hef-
ur reynsluna, Guðmundur hefur
peningana.
1. janúar 1973: Jón og
Guðmundur slita samvinnunni.
Guðmundur hefur reynsluna. Jón
hefur peningana.
Tusku hafði verið kastað i Sig-
urð Thoroddsen kennara i tima i
Menntaskólanum.
Sigurður reiddist og sló til
Magnúsar V. Magnússonar, sem
hann hélt að hefði gert þetta.
Þá stendur upp annar nemandi,
Agúst Bjarnason, og segir, að
þetta sé nú ekki sanngjarnt, þvi
að það sé hann, sem hafi kastað
tuskunni.
„Jæja, Magnús”, segir Sigurð-
ur „gefðu þá honum Agúst á
kjaftinn”.