Þjóðviljinn - 08.01.1974, Blaðsíða 7

Þriöjudagur 8. janúar 1974 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Sædvrasafni
Jón Gunnarsson for-
stöðumaður Sædýra-
safnsins i Hafnarfirði
sagði okkur i gær, að á
næstunni væru væntan-
legir tveir krókódilar til
Sædýrasafnsins og væru
þeir lánaðir safninu frá
dýragarðinum i Kaup-
mannahöfn. Munu
krókódilarnir verða til
sýnis hér á landi i eina 2
mánuði.
hafa. Vatnið á að vera um 20 gr.
heitt.
Jón Gunnarsson sagði að að-
sókn að safninu hefði verið mjög
góð þá fáu daga sem sæmilegt
veður hefur verið i haust og vetur.
Þá sagði hann að það færi i vöxt
að skólarnir kæmu i heimsókn og
væri það kannski besti mæli-
kvarðinn i vetur á aukna aðsókn.
Annars er mikil aðsókn að safn-
inu þá daga sem sæmilega viðrar.
Ekki eru neinar stórfram-
kvæmdir á döfinni i Sædýrasafn-
inu. Sagði Jón að byggingarfram-
kvæmdir þær sem safnið réðst i
þegar byggt var yfir hvitabirnina
hefðu verið svo dýrar, aö ekki
væri hægt að ráðast i nein stór-
fyrirtæki i bili.
—S.dór
Krókódílar í

Tveir slikir höfðingjar koma i heimsókn til Sædýrasafnsins einhvern næstu daga, og sjálfsagt veröa
margir til aö heimsækja safniöog skoöa krókódilana, því þeir eru sannarlega sjáldgæf dýr á tslandi.
Skákþing
Reykjavíkur:
Um 70 þátttakendur
Biöskákir voru tefldar í gærkvöld — þriöja umferð í kvöld
Jón sagði að mjög erfitt væri að
fá krókódila keypta frá þeim
löndum sem flytja má inn dýr frá
til Islands, en þeir væru ekki
mjög dýrir. Þessir krókódilar
sem dýragarðurinn i Kaup-
mannahöfn lánar Sædýrasafninu
eru um einn metri á lengd, en það
mun vera algengasta stærð á
þessum dýrum i dýragörðum.
Þegar hefur verið smiðaður
sérstakur bás i Sædýrasafninu
fyrir krókódilana og þar komið
fyrir kerlaug sem i verður volgt
vatn, en það verða krókódilar að
önnur umferö á skákþingi
Rcykjavikur var tcfld I fyrradag.
Úrslit uröu þau I A-flokki að
Gunnar Gunnarsson og Július
Friðjónsson gerðu jafntefli,
Björgvin Viglundsson vann Björn
Jóhannesson, Jóhann Þór vann
Braga Ilalidórsson, ómar Jóns-
son vann Jóhann Þóri Jónsson,
Leifur Jósteinsson vann Björn
HaMdórsson. Biöskák varö hjá
Andrési Fjeldsteð og Benóný
llenediktssyni. Biöskákir úr
fyrstu og annarri umferö voru
tcfldar i gærkvöld. Þriðja umferð
er i kvöld.
Um 70 þátttakendur eru i mót-
inu, þar af 47 i meistara- og 1.
flokki. Þannig er teflt i fjórum
riðlum i meistaraflokki plús 1.
flokki sem var settur inn i siðasta
riðil meistaraflokks vegna ónógr-
ar þátttöku. Yfir 30 þátttakendur
eru aftur á móti i 2. flokki.
Að læra af
veðrinu
Páll
Bergþórsson
veöurfræöingu
Arið, sem nú er nýliðið, var
að ýmsu leyti lærdómsrikt um
veðráttu, eins og raunar flest
ár eru, ef vel er að gáð. Þó að
enn séu „skýin sem áður” er
alltaf að finna einhverjar nýj-
ar og heillandi samsetningar i
þeim blönduðu ávöxtum, sem
islenskt veðurfar er.
Það er satt, að árið sem
heild var kalt, og hitinn
skipaði þvi i flokka með köldu
árunum 1965—1970. En meðal-
töl eru varasöm, og af þvi má
ekki draga þá ályktun, að
þetta hafi verið harðæri. Þvert
á móti var þetta eitt far-
sælasta ár, sem runnið hefur
upp yfir islenskan landbúnað,
og veðrið var lika prýðilega
farsælt sjávarútvegi, þvi ollu
meðal annars stillurnar á
loðnuvertiðinni. Nokkrum
sinnum á undanförnum árum
hefur sá sem þetta ritar haldið
þvi fram, að grasspretta sé
ekki nema að litlu leyti háð
sumar- og vorhita, heldur hafi
vetrarhitinn úrslitaáhrif á
hana. Kenningin er sú, að
spretta sé yfirleitt örugg hér á
landi, ef jörbin er ekki kalin,
það gerir meðal annars tilbúni
áburðurinn, sem kallar fram
kafgras, ef túnin eru
óskemmd. Og annar liður i
kenningunni er, að það séu
vetrarfrosthörkurnar, sem
valda kalinu, en siður hörðu
vorin. Hitt er annað mál, að
þótt vorhörkur séu ekki orsök
kals, geta þær aukið mjög á
áhrif þess, ef veturinn er bú-
inn að undirbúa það. En nú
var sem sagt mildur vetur i
fyrra. Svo kom kalt vor, og
menn urðu óttaslegnir. Fram
eftir öllum júnimánuði
heyrðust miklar hrakspár um
grasleysi. En það þurfti ekki
nema rétt meðaltiðarfar i júli
til að gerbreyta horfunum, og
heyfengur hefur vist sjaldan
verið meiri á tslandi en nú,
enda hagstæð heyskapartið.
, En það gildir annað um
garðávexti en grassprettu.
Kartöflurnar, sem biða i
geymslum sinum innanhúss
allan veturinn vita ekki mikið
af harðindum, sem kunna að
geisa úti fyrir. Þær komast að
visu seinna af stað á vorin fyr-
ir vikið, af þvi aö frost er leng-
ur i jörðu eftir kaldan vetur en
mildan. En að ööru leyti eru
þær fyrst og fremst háðar
þeim mildu veðrum, sem
drottinn s endiir þeim á vori og
sumri. Að þessu sinni gerði
hann það ekki, og þvi fór sem
fór um garðuppskeruna i
haust.
Annað lærdómsrikt veður-
fyrirbæri á árinu var septem-
berstormurinn mikli, sem
geisaði um hluta landsins,
meðal annars um Reykjavik.
Hann var reyndar ekki meiri
en búast má við hér á landi,þó
varla oftar en svo sem tvisvar
á öld. Samt verða menn alltaf
jafn hissa, þegar svona at-
burðir gerast. En vonandi
læra þeir þá lika eitthvað. Til
dæmis ættu menn að hafa séð,
hvað ýmis útlend tiskufyrir-
bæri i byggingum eru illa við-
eigandi á Islandi. Einn er sá
siður, sem menn hafa nýlega
tekið upp. Hann er sá að strá
möl ofan á pappaþök. Ég hef
spurst fyrir um, hvað þetta
eigi að þýða, og mér er sagt að
mölin eigi að halda pappanum
niðri, svo að hann rifni ekki
upp i roki. Á Veðurhúsinu nýja
við Bústaðaveg var þetta til
dæmis gert með heiðri og
sóma. En þetta var meiri
storkun en veðurguðirnir
þoldu, og i septemberstormin-
um léku sér þeir að þvi að sópa
mölinni saman i skafla,
hreinsa hana gersamlega af
hluta þaksins, og það má geta
nærri að það heföi verið rétt
einsog að standa frammi fyrir
aftökusveit með vélbyssur að
vera úti i grennd við húsið
meðan á þessu stóð. Orðhepp-
inn verkfræðingur lýsti þessu
tiltæki svo fyrir mér, að það
væri einsog að breiða hey ofan
á hey til þess að það fyki ekki.
Annars urðu þær miklu
framfarir hjá islenskum verk-
fræðingum á þessu ári, að
gefnar voru út reglur um,
hvað þyrfti að reikna með
miklum vindhraða við gerð
mannvirkja. Að minu viti eru
þó pessar reglur æði ófull-
komnar, þrátt fyrir talsverða
yfirborðs-nákvæmni i áætlun
vindhraðans. Aðalgallinn er
sá, að ekki er reynt að gefa
bendingar um, hvar helst sé
að vænta voðalegustu stað-
bundnu fárviöranna, en auð-
vitað skipta þau mestu máli i
þessu sambandi. Hér er
náttúrlega mjög erfitt um vik
að leiðbeina. En þó að ég segi
sjálfur frá, held ég, að tals-
verð bót væri að sniða þessar
reglur eftir samantekt,
sem við Ólafur Einar Ólafsson
ge' ðum i grein i Veðrinu, sem
kom út á síðasta vori. Aðal-
reglan er þar sú, að þessi stað-
bundnu ofsaveður komi helst
fyrir annað hvort uppi á fjöll-
um og hálendi, eða þá rétt
undir fjöllunum, i minna en 5
kilómetra fjarlægð. Að öðru
jöfnu verða veðrin þá þvi
meiri, sem nálægu fjöllin eru
hærri, og um það er reynt að
gefa leiðbeiningar i grein
okkar Ólafs Einars. Ef eftir
þessu væri farið, yrði auövitað
æði viða lagt óþarflega mikið i
styrkleika mannvirkja, svo
staðbundin eru þessi veður oft.
En samt væri hægt að útiloka
með þessu geysimikil svæði,
þar sem engar sérstakar
varúðarreglur þyrfti að hafa,
til dæmis i Reykjavik og á
mestu af Suðurlandsundir-
lendi, og þar væri sennilega
fullnægjandi að nota þann
staðal, sem verkfræðingar
fengu á árinu. Og það er ljóst,
að þótt einungis væri farið eft-
ir honum, voru gerðar allt of
vægar kröfur til styrkleikans á
háspennulinunni frá Búrfelli,
eins og reynslan hefur reynd-
arsýnt, bæði i septemberveðr-
inu 1973 og i desemberveðrinu
1972. Svona langt höfum við
verið frá þvi að gera okkur
grein fyrir þvi veðurfari, sem
má vænta á þessari skjóllausu
eyju.
Þriöja lærdómsrika veður-
lagið á árinu var frostakaflinn
mikli i nóvember og desem-
ber. Margir urðu heldur betur
hissa, að sú marglofaða fram-
kvæmd Búrfellsvirkjun skyldi
þá reynast miklu verri og
ótryggari en gömlu raforku-
verin okkar i Sogi, og ýmsir
létu þung orð falla um þá, sem
hönnuðu þessa virkjun. Það er
þó ekki nema að nokkru leyti
sanngjarnt að skella skuldinni
á þá. Eftir atvikum má segja,
að þeir hafi gert stórkostlega
og merkilega tilraun. Til þess
að beina ægilegum krapaelg
og aurburði Þjórsár frá raf-
stöðinni var hugvitssamlegá
að unnið. 1 inntakinu var girt
fyrir krapið með þvi að loka
lyrir vatnið niður á talsvert
dýpi, en svo var lika steyptur
veggur til að hindra aurburð-
inn með botninum. Úr miðju
dýpi árinnar átti sem sagt að
velja besta og hreinasta
vatnið, meðan isskriðinu var
fleytt fram hjá, en aurinn var
látinn bulla fram undan háum
vegg, með ljótum bægsla-
gangi.
En gallinn var sá, að hér
lögðu valdamenn of mikið á
verkfræðingana. Það eru allt
of frumstæð vinnubrögð að
gera rennslivirkjanir af þessu
tæi nú á timum. Ekkert veitir
sæmilegt rekstraröryggi
vatnsorkuafstöðva i okkar
veðurfari nema stór og djúp
lón, sem áin rennur hægt i
gegnum fyrir ofan virkjunina.
Þar geta orðið erfiðleikar, rétt
meðan þau er að leggja á
haustin, en eftir þaö er
reksturinn öruggur undir is-
hellunni. Að þessu leyti verður
til dæmis Sigölduvirkjun
langtum fremri Búrfellsvirkj-
un, lika virkjunin við Hraun-
eyjarfoss. En bullandi
straumur Þjórsár fyrir ofan
Búrfell kemur i veg fyrir, að
hana leggi, og straumþunginn
hrærir krapið svo niður undir
árbotninn, að hin snjöllu
mannvirki ganga ekki. Hceina
og tæra vatnið um miðbik ár-
dýpisins fyrirfinnst ekki þar
sem það átti að vera. óhemju
krapaelgur flýtur inn i inn-
takslónið, þaðan sem illmögu-
legt er að ná honum, nema
fyrir atbeina langrar og mik-
illar þiðu, sem guð sendir af
miskunn sinni.
P.B.