Þjóðviljinn - 10.11.1974, Page 16

16 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 10. nóvember 1974.
SITT
ÚR
HVERRI
ÁTTINNI
í oröi og í verki
— Það er auðveldara að skrifa
tiu bindi af heimspeki en að fram-
kvæma eina einustu kenningu
sina i verki, sagði Leo Tolstoj, —
og talaði væntanlega af eigin
reynslu?
Lækning fyrir
stjórnmála-
menn?
Sænska leikkonan Harriet And-
ersson á saunu i finnska skerja-
garðinum og segir um hana:
— Þegar ég horfi á ráðamenn
heimsins i sjónvarpinu langar
mig svo mikið til að bjóða þeim i
baðstofuna mina. 1 saunu getur
maður ekki haldið fast I virðingu
sina. öll árásarhneigð og órói
rennur burt og i þess stað verður
maður mjúkur og vingjarnlegur
og sefur vel. Svo vel, að það ligg-
ur við að maður fari að totta þum-
alputtann.
Hef aldrei
skirrst við að
segja nei
Ingrid Bergman sló rétt eina
ferðina i gegn i London i fyrravet-
ur i leikriti Somerset Maughams
„The Constant Wife”.
Blöðin voru full af viðtölum við
hana og i einu þeirra lýsti hún af-
stöðu sinni til iifsins:
— Ég hef aldrei alið með mér
beiskju og aldrei fundið til öfund-
ar, sem er sú mannleg tilfinning
sem mest eyðileggur. En ég hef
heldur aldrei skirrst við að neita
hlutum sem mér hafa ekki likað.
Kannski það sé þessvegna sem ég
hef haldið heilsu og lifað af svo
margt.
ÞORSTEINN
FRÁ HAMRI
TÓK SAMAN
Edda Snorra Sturlusonar seg-
ir frá þvi, er Bors synir, Óðinn,
Vili og Vé, drápu Ými jötun,
„fluttu I mitt Ginnungagap og
gerðu af honum jörðina, af blóði
hans sæinn og vötnin, jörðin var
gör af holdinu, en björgin af
beinunum. Grjót og urðir gerðu
þeir af tönnum og jöxlum og af
þeim beinum er brotin voru”.
„Tóku þeir og haus hans og
gerðu þar af himin og settu hann
upp yfir jörðina með fjórum
skautum, og undir hvert horn
settu þeir dverg. Þeir heita svo:
Austri, Vestri, Norðri, Suðri”.
„Og þá er þeir gengu með sæv-
arströndu, Borssynir, fundu
þeir tré tvö og tóku upp trén og
sköpuðu af menn... Hét karl-
maðurinn Askur, en konan
Embla”.
Þjóðtrúin hefur að geyma
margvisleg dæmi um viðleitni
heiðinna hugmynda til að gánga
aftur og samlagast yngra sið.
Skrattinn og
þrír djöflar
hans
Einu sinni sendi fjandinn burt
þrjá djöfla þess erindis að
skemma mannkynið. Þeir eru
um ár I burtvistinni og koma
aftur til skolla á vetrardaginn
fyrsta. Fjandi fagnar þeim vel
og spyr tiðinda. Verður einn
fyrir svörum sá er mestur þótt-
ist og segist hafa kennt alþýðu
að ljúga. Annar sem taldi sig
næstan hinum segir þá að hann
hafi kennt mönnum að stela.
„Miklu góðu hafið þér til leiðar
komið”, segir skratti. „En hvað
gjörðir þú ómyndin þln?” segir
hann, þvi hann var minnstur
talinn. „Það var nú ekki mikiðr
ég kom öllum heldri mönnum til
að trúa að þú værir ekki til.”
„Það var vel gjört og betur en
hinir gjörðu, og skaltu hér eftir
næstur mér teljast.”
með honum. Kristur hrækti I
sjóinn og af þvi varð rauð-
maginn. Þá hrækti lika sankti
Pétur I sjóinn og af þvf varð
grásleppan. Djöfullinn gekk á
eftir þeim með sjónum. Hann sá
þetta og vildi nú ekki verða
minnstur. Hann hrækti þvl I sjó-
inn og af því varð marglyttan.
Ýsan
Einu sinni ætlaði fjandinn að
veiða fisk úr sjó. Þreifaði hann
þá fyrir sér og varð fyrir honum
ýsa. Hann tók undir eyruggana,
og sér þar enn svarta bletti á ýs-
unni. En ýsan tók viðbragð mik-
ið og rann úr hendinni á fjanda,
og er þar nú rákin svört eftir
sem neglurnar runnu.
Selur
Frá uppruna selsins er svo
sagt að þegar Faraó Egypta-
landskonungur veitti Móse og
Sköpun heimsins
Óðinn verður á timabili hinn
sami og Satan; i goðafræðinni
ræðir um skipið Naglfar sem
losnar i ragnarökum og er gert
af nöglum dauðra manna, og þvi
skyldi engi maður deyja með
óskornum nögium, en þetta á
hliðstæðu eða arf i þjóðtrúnni
þarsem djöfullinn er sagður
nota neglur manna i skip sitt,
séu þær skornar heilar; og i stað
Austra, Vestra, Norðra og
Suðra koma veðureinglar fjórir.
Og hvað sem annars ieið lög-
boðnum kenningum Mósebókar
um sköpun ljóss, festingar,
jarðar, fénaðar og manns, um
skilningstré góðs og ills og rif úr
mannsins slðu, var þjóðtrúin
ævinlega reiðubúin að bæta þar
um einstök atriði samkvæmt al-
þýðlegum og jafnvel barnsleg-
um skilningi eða skýringu. A
svipaða lund og Þór i fyrndinni
gerði laxinn afturmjóan með
þvi að kreista Loka i laxliki,
eiga helgir menn og trúarhetjur
eða Satan sjálfur drjúgan þátt i
sköpun heimsins eftir að al-
mættið mótaði hann I öndverðu.
Uppruni huldufólks
Þá er Adam og Eva voru i ald-
ingarðinum Eden, þá átu þau af
skilningstrénu góðs og ills og
urðu þess þá vör, að þau sjálf og
börn þeirra voru nakin. Þá er
skaparinn kom til þeirra i næsta
skipti á eftir, skýldu þau sér
með fikjuviðarblöðum, en földu
börn sin. Drottinn spurði eftir
þeim, en hjónin svöruðu, að þau
væru nakin og hefðu þau þvl
ekki komið með þau. Þá varð
drottinn reiður og sagði, að fyrst
þau ættu að vera hulin fyrir sér,
þá skyldu þau og afkomendur
þeirra vera hulin fyrir mönnum
og búa i steinum og hólum.
Mennskir menn eru aftur af-
komendur þeirra barna, sem
Adam og Eva áttu saman eftir
áð hin börn þeirra höfðu verið
rekin úr mannlegu félagi.
Mývatn —
mývargur
Þegar guð drottinn hafði
skapað himin og jörð, virti hann
það fyrir sér og sá að það var
harla gott. En kölski var ekki á
þvi, honum sveið það hversu
fagur heimurinn væri. Hann tók
það ráð i reiði sinni að hann
meig á móti sólinni og ætlaði að
myrkva með þvi þenna dýrðar-
depil sköpunarverksins. En ekki
varð nú af þvi samt, þvi úr migu
kölska myndaðist Mývatn á
Norðurlandi, enda þykir það
jafnan ljótt stöðuvatn, og þó
mývargurinn er vatnið dregur
án efa nafn af enn verri, og er
hann sannkallað kvalræði fyrir
menn og málleysingja umhverf-
is vatnið.--
Þessi meinvættur hefur þótt
svo mikill ófögnuður og illur að
menn hafa ekki getað imyndað
sér að guð hafi skapað mýflug-
una sem gjörir svo mikið mein
af sér, heldur hafi hún kviknað i
skegginu á kölska og þvi er mý-
bitið kallað „skegglýsnar
skrattans”.
Kötturinn
Djöfullinn vildi ekki verða
minni en guð, fór til og ætlaði að
skapa mann. En sú tilraun fórst
honum ekki höndulega, þvl i
staðinn fyrir að skapa mann
varð kötturinn úr þvi og þó
vantaði á hann skinnið. Sankti-
Pétur aumkaðist þá yfir þessa
sköpun og skapaði skinnið á
köttinn, sem hér segir:
Skrattinn fór að skapa mann,
skinnlaus köttur varð úr þvi,
helgi Pétur hjálpa vann,
húðina færði dýrið L
Enda er skinnið hið eina sem
þykir nýtandi af kettinum.
Rauðmaginn,
grásleppan, marglyttan
Einu sinni gekk Kristur með
sjó fram og var sankti Pétur
Gyðingum eftirför yfir Rauða-
hafið og drukknaði þar með öllu
liði sinu sem kunnugt er úr
bibliunni, varð konungur og all-
ir liðsmenn hans að selum, og
þvi eru beinin I selnum svo llk
mannsbeinum. Slðan lifa selirn-
ir sem sérstök kynslóð á marar-
botni, en hafa alla mannlega
mynd, eðli og eiginlegleika inn-
an i selshömunum. Eggert
Ólafsson kallar þá sæfólk. En
það var þeim lagt til liknar að
þeir skyldu komast úr selshöm-
unum á Jónsmessunótt, aðrir
segja á þrettánda dags nótt jóla,
enda fara þeir þá á land og taka
á sig mannsmynd, syngja og
dansa sem mennskir menn.
óskabjörn
Óskabjörn var forðum sá
versti illfiskur I sjó, og ætlaði
eitt sinn að granda sankti Pétri,
en sankti Pétur kastaði i kjaft
hans vaðsteini sinum og sagði
að hann skyldi verða hið vesæl-
asta kvikindi i sjó og skriöa á
sporði annarra fiska.
Kolinn
Einhverju sinni gekk María
Jesúmóðir með sjávarströndu
og sá hvar lifandi koli lá I fjör-
unni. Hún mælti þá: „Þar ligg-
ur þú, fagur fiskur á sandi,” en
er hún mælti þetta þá skekkti
kolinn til munninn á móti henni.
Þá mælti hún: „Það læt ég um
mælt að þú sért jafnan munn-
ljótur héðan i frá.” Og þvl er
kolinn æ siðan munnófriður.
Rjúpan
Einu sinni boðaði Maria mey
alla fuglana á fund sinn. Þegar
þeir komu þangað skipaði hún
þeim að vaða bál. Fuglarnir
vissu að hún var himna drottn-
ing og mikils megnandi. Þeir
þorðu þvi ekki annað en hlýða
boði hennar og banni og stukku
þegar allir út I eldinn og i gegn-
um hann nema rjúpan. En er
Neyslu-
samfélagið
Nýleg könnun I Bandarikjunum
sýnir, að neysla konu úr efnastétt
þar i landi er um ævina að meðal-
tali eftirfarandi:
6 þvottavélar, 7 sjónvarpstæki,
8 Isskápar, 9 kaffikvarnir, 11 ryk-
sugur, 13 hrærivélar, 17 bílar, 14
elskhugar og 3 eiginmenn!
Það fylgir ekki sögunni hver er
sambærileg neysla yfirstéttar-
karlmanna.
þeir komu i gegnum eldinn voru
allir fæturnir á þeim fiðurlausir
og sviðnir inn að skinni og svo
hafa þeir verið siðan allt til
þessa dags, og hlutu þeir það af
þvi að vaða bálið fyrir Maríu.
En ekki fór betur fyrir rjúpunni
sem var sú eina fuglategund
sem þrjóskaðist við að vaða eld-
inn, þvi Maria reiddist henni og
lagði það á hana að hún skyldi
verða allra fugla meinlausust
og varnarlausust, en undireins
svo ofsótt að hún ætti sér ávallt
ótta vonir nema á hvltasunnu,
og skyldi fálkinn sem fyrir önd-
verðu átti að hafa verið bróðir
hennar ævinlega ofsækja hana
og drepa og lifa á holdi hennar.
En þó lagði Marla mey rjúpunni
þá likn að hun skyldi mega
skipta litum eftir árstimunum
og verða alhvit á vetrum en mó-
grá á sumrum, svo fálkinn gæti
þvi siður deilt hana frá snjónum
á veturna og frá lyngmóunum á
sumrum. Þetta hefur ekki úr
skorðum skeikað né heldur hitt
að fálkinn ofsæki hana, drepi og
éti, og kennir hann þess ekki
fyrr en hann kemur að hjartanu
i rjúpunni að hún er systir hans,
enda setur þá að honum svo
mikla sorg I hvert sinn er hann
hefur drepið rjúpu og étið hana
til hjartans, að hann vælir
ámátlega lengi eftir.
Lóan
Einu sinni var Kristur að
mynda fugla af leiri með öðrum
börnum Gyðinga á sabbatsdegi.
Þegar börnin höfðu verið að
þessari iðju um hrið bar þar að
einn af Sadúseum; hann var
aldraður og siðavandur mjög og
átaldi börnin fyrir þetta athæfi á
sjálfum sabbatsdeginum. Hann
lét sér þó ekki nægja ákúrurnar
einar, heldur gekk hann að leir-
fuglunum og braut þá alla fyrir
börnunum. Þegar Kristur sá
hvað verða vildi brá hann hendi
sinni yfir allar fuglamyndirnar
sem hann hafði búið til og flugu
þeir þegar upp lifandi. En það
eru lóurnar, og þvl er kvak
þeirra „dýrrin” eða dýrrindi”
að þær syngja drottni sinum
dýrð og lof fyrir lausnina frá
ómildri hendi Sadúseans.
Hundurinn
Hvl snúa hundar sér I hring er
þeir leggjast? Þegar frelsarinn
umgekkst hér á jörðunni gjörði
hann mörg tákn og kraftaverk
sem hvergi finnast rituð. Einu
sinni var hann á ferð i haglendi
einu þar sem margir hjarðmenn
voru með hjarðir sinar. Gengu
sauðirnir illa hjá þeim. Tók þá
lausnarinn grasvöndul og sneri
saman milli handa sér. Skapaði
hann þar hund til þénustu
hjarðsveinunum.
Flóin
Olafur konungur helgi
Haraldsson lá einu sinni i her-
búðum á landi. Vaknaði hann
við það að jarðpöddur þær er
flær heita og allir þekkja bitu
hann ákaflega svo hann vakn-
aði. Voru þá óvinir hans að hon-
um komnir og mönnum hans
sofandi. Gaf flóin honum og
mönnum hans þannig llf. Lagði
þá ólafur konungur það á flóna
að fyrir þetta skyldi hún geta
forðað lifi sinu með þvi að
stökkva álnarlangt, en áður
skreið hún sem aðrar pöddur.
(Þjóðsagnasöfn Jóns Arnason-
ar, ólafs Daviðssonar og Jóns
Þorkelssonar).
Elskulegt
Þegar maður borgar ekki raf-
magnsreikninginn sinn I Hollandi
kemur allt að þvi rómantisk á-
minning með póstinum: Kort með
mynd af kertaljósi. An orða.
Hundalíf
Fyrsta hundaveitingahúsiö i
heimi var nýlega opnað i Tokyo I
Japan, samkvæmt frétt frá AFP
fréttastofunni. Á matseðlinum er
hrátt kjöt, súpa og mjólk, og há-
degisverðurinn kostar frá 80 kr.
islenskum uppi 190 kr.