Þjóðviljinn - 15.12.1974, Síða 20

20 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 15. desember 1974.
ÁRNI BJÖRNSSON:
ÞJÓÐFRÆÐAGUTL
TÓBAKIÐ
HREINT
Islendingar munu fyrst hafa
byrjað að brúka tóbak á önd-
verðri 17. öld. Fyrstur mör-
landa, sem spurnir eru af að
hafi iðkað þetta, er Jón ólafsson
Indiafari árið 1615, þegar hann
sigldi burt með ensku skipi.
Hann segir svo frá:
„Einn maður var þar innan-
borðs, Rúben að nafni. Hann sá
ég fyrst tóbak með hönd hafa og
hvert kvöld taka, og þá list að
læra gjörðist minn tilsagnari”.
Köld náttúra og
vott eðli
En Jón var tiu ár i útlöndum,
og um 1630 var tóbak enn svo litt
þekkt á Islandi, að sjálfur Arn-
grlmur Jónsson lærði ritar Óla
Worm, fornfræöingi Danakon-
ungs, þessa fyrirspurn árið
1631:
„Mig fýsir að fræðast sem
fyrst um, hver áhrif tóbakið hef-
ur, þegar menn draga það að
sér gegnum pipu, svo reykurinn
kemur út um munn og nef, hve
skammturinn á að vera mikill
og hve oft á að taka það, hvort
menn eiga að neyta þess á fast-
andi maga, eins og sjómenn
hafa sagt mér, eða á annan hátt.
Sumir segja, að þegar menn
draga að sér reykinn á þennan
hátt, þá sé það hollt fyrir höfuð
og brjóst. Sumir segja lika, að
þegar menn tyggja það vel, svo
það leysist upp, þá leysi það
slim úr maganum og hreinsi
hann, með þvi móti að menn
selji upp. Sjómenn tiöka þessa
lækningu. Þeir hafa með sér
strengi, sem búnir eru til úr
þessari jurt, mylja þá svo að
þeir geti komist i pipuna, og
þurrka þá loksins svo kviknað
geti i þeim”.
óli Worm svarar séra Arn-
grimi árið eftir:
„Jurtin er kaldrar náttúru, og
einkum holl fyrir þá, sem eru
vots eðlis, ef þeir neyta hennar
aöeins i hófi, einsog annarra
læknislyfja. Ef menn draga að
sér reyk hennar gegnum pipu,
einsog sjómenn tiðka, hreinsar
hún slim úr heilanum og skiln-
ingarvitunum”.
Þessi fróðleiksfýsn séra Arn-
grlms minnir á einn dáðasta
fræðimann Islenskan, sem var
að spyrja helmingi yngri kol-
lega sinn um yngri skáldin hér.
Þá segir sá yngri um eitt þeirra,
að hann sé nú vist allur kominn i
eiturlyfin. „Hvaða eiturlyf?”
spurði sá gamli fullur áhuga.
„Ég er búinn að prófa svo mörg,
og ekkert hrifur”.
Guðleysi
tóbaksins
Tiu árum siðar eða um 1640
virðast skólapiltar i Skálholti þó
vera farnir að þekkja tóbak, þvi
Stefán Ólafsson, sem þar var þá
námspiltur, drepur á það i
ljóðabréfi, að menn reyki i
gegnum nefið. Er þetta enn eitt
dæmi þess, hve námsmenn eru
gjarnir á að taka upp ósiði, þeg-
ar máttarstólpar þjóðfélagsins
ætla að mennta þá i sina þágu
og fósturjarðarinnar.
Enda llður ekki á löngu, þar
til sögur fara af forföllnum
tóbaksmönnum. Þá og lengi sið-
an virðist það kallaö að „drekka
tóbak”, þegar menn tóku i nefið.
Seiluannáll segir árið 1650 frá
einum slikum:
„Það bar til vestur i Selárdal,
að maöur þar nokkur vanrækti
kirkjuna á helgum dögum, þá
predikað var, en lagðist i
tóbaksdrykkju um embættis-
timann. Var hann þar um á-
minntur af prestinum, en
gegndi þvi ekki og hélt fram
sama hætti. En svo bar til einn
sunnudag, að hann var enn að
drekka tóbak, og gekk svo út og
upp á kirkjuvegginn. Var þá lit-
ið eftir af predikun, sofnaði svo
strax og vaknaði aldrei þaðan
af. Lá svo dauður, þá út var
gengið”.
Prestur I Selárdal hefur þá
verið sr. Páll Björnsson, sem
auk lærdóms sins hefur orðið
einna þekktastur fyrir ofsóknir
sinar á hendur galdramönnum.
Það er þvi varla ófyrirsynju, að
hann tekur svo til orða i einni
predikun sinni:
„Aldrei verður evangelium
svo kiprað saman I predikunar-
stólnum, að það sé ekki oflangt,
þótt tóbakið sé ennþá á milli
tannanna á þeim, sem sitja á
kirkjubekknum. Sú nýja svi-
virðing, af hverri himinninn
mætti dofna, er eigi fyrir mörg-
um árum i söfnuði guðs hér inn
smogin og varir enn nú. Og eigi
nægir alla sunnudagsmorgna að
sitja við öskustóna og fylla
hjartað með slabbi og samræð-
um, nema til dægrastyttingar sé
tönnlað tóbakslaufið.... Náir þvi
og stybban guðleysisins aö
rjúka úr baðstofunni hjartans,
áður en guði skuli hjartanu
offra, og þetta er sætara en
„manna” milli tannanna”.
Jákvæðir tóbaks-
menn
Samtlðarprestur Páls,
Hallgrimur Pétursson, fer öllu
vlsindalegri orðum um tóbakiö
og reynir að segja á þvi kost og
löst, ugglaust af eigin reynslu.
Hann lýsir hér andlegum og lík-
amlegum verkunum þriggja
aðaltegunda þess, að sýnist
einna hallastur undir munn-
tóbakiö:
Neftóbak
Tóbak nef neyðir,
náttúru eyðir,
upp augun breiöir,
út hrákann leiðir,
minnisafl meiðir,
máttleysi greiðir
og yfiriit eyðir.
Piputóbak
Tóbak róm ræmir,
remmu framkvæmir,
tungu vel tæmir,
tár af augum flæmir,
háls með hósta væmir,
heilann fordæmir
og andlit afskræmir.
Fjórir þekktir tóbaksneytendur
okkar tima: Magnús Kjartans-
son, Guðmundur J. Guömunds-
son, Sigfús Daðason og Þórður
frá Dagverðará.
Tuggutóbak
Tóbak góm grætir,
gólf tiðum vætir,
veislu vel bætir,
vessann upp rætir,
kappa oft kætir,
komendum mætir,
amann uppbætir.
Sér Hallgrimur leit nefnilega
á andleg og veraldleg mál frá
ýmsum hliðum, en var ekki ein-
strengingslegur trúfestumaður,
einsog pokaprestar þeir Islensk-
ir, sem vilja skapa hann sem
mest I sinni mynd og þola þvi
ekki að almenningi sé sýnt, að
hann var ekki jafnleiðinlegur og
þeir sjálfir. Hann ykrir þvi lika
þennan lofsöng um tóbakið,
þegar sá gállinn var á honum.
Tóbakið hreint,
fæ gjörla eg greint,
gjörir höfðinu létta,
skerpir vel sýn,
svefnbót er fin,
sorg hugarins dvin.
Sannprófað hef ég þetta.
Neftóbaksmenn geta veriö
ærið mikilfenglegir, hvort held-
ur þeir skaka struntu eða brúka
guðsgafflana. Fræg er orðin
þjóðsagan af Guðmundi Joð I
langa verkfallinu 1955. Þá höfðu
verkfallsverðir komið upp
vegatálmunum við Geitháls og
vfðar til að hindra vöruflutninga
til borgarinnar. Athafnamenn
og annaö illþýði reyndi mikið til
að rjúfa þessa viglinu, og eitt
sinn höfðu þeir náð I ungan
röskan, en illa upplýstan krana-
bflstjóra austan fyrir fjall, og nú
mjakaöist hann ógnvekjandi að
götuvlginu til að ryðja þvi burt
með bilatrossu athafnalýðsins á
bak við sig. Nú voru góð ráð dýr.
Þá gekk formaður verkfalls-
stjórnar fram fyrir viggarðinn i
eigin persónu og fullri likams-
stærð og byrjaði að taka i nefið.
Hann var lengi að hella úr dós-
inni á handarbakið. Ungi bil-
stjórinn fylgdist með af athygli.
Alltaf hellti Guðmundur meiru á
handarbakið. Ungi maðurinn
var dolfallinn. Svo fór
Guðmundur að hagræða hrúg-
unni á handarbakinu og fór sér
aö engu óðslega. Bilstjórinn
fylgdist hugfanginn með hverri
hreyfingu. Þetta tók nokkrar
minútur. Loks tók Guðmundur
alltsaman I nefið. Þá var unga
kranabilstjóranum öllum lokið.
Hann sneri krananum við móti
verkfallsbrjótunum og varð eft-
ir þaö hinn skeleggasti verk-
fallsvörður.
Fleiri góðar sögur eru til af
tóbaksmönnum, og menn mættu
gjarnan senda einhverjar, sem
þeir kunna.
— Ég held satt að segja, að
drjólinn sem ég er með 1 herbergi
sé eitthvað skrýtinn, sagöi her-
maðurinn.
— Nú hvernig þá?
— Jú, sko, i hvert sinn sem ég
kyssi hann góða nótt, fer hann
allur að skjálfa og þrýstir sér að
mér!
Arkitektinn kom á byggingar-
staðinn til að sjá hvernig gengi
með nýja einbýlishúsiö.
— Ertu vitlaus, maður! öskraöi
hann á byggingarmeistarann. —
Þú hefur snúið teikningunni við!
— Nú, er það? Þá skil ég hvers
vegna ég dett alltaf niður á
grasiö, i hvert skipti sem ég fer út
á svalirnar.
■ ■ ■
Tanni var kallaður i herinn og
sendur i herbúðir langt frá
heimili sinu, og fékk bréf frá konu
sinni á hverjum degi. En einn
daginn vakti bréfiö að heiman
meiri gleði en endranær. Þegar
hann opnaöi það féllu nefniiega úr
þvi tveir lokkar af stuttu, hroknu,
dökku hári.
Hann þekkti þegar I stað
tegundina, og nú ættu menn að
geta reiknað það út, að það var
ekki tekið af höfðinu...
— Sjáðu, hrópaði hann himin-
lifandi til sessunautar sins. — Er
hún ekki yndisleg?
Félaginn tók annan lokkinn,
velti honum milli þumals- og visi-
fingurs og spurðu svo:
— Heyrðu hún heitir þó ekki
Geirþrúður?
— Þeir sögðu nei!
Pétur kom seint heim, mjög
seint satt að segja.
I svefnherberginu lá eigin-
konan — en undir rúminu grillti
greinilega i karlmann.
Pétur byrjaði strax:
— Hvað....hvað er...
— Hvar hefurðu verið i alla nótt
svinið þitt? hvæsti eiginkonan.
— Hvað....hvaða náungi er
þetta... undir rúminu?
— Það þýðir ekkert fyrir þig að
reyna að skipta um umræðuefni,
svinabestið þitt....
Starfsmaður Gallup kom I hús
og spurði manninn sem kom til
dyra, hvorn tveggja frambjóð-
enda, sem kepptu I kosningum,
hann ætlaöi að kjósa.
Hann svaraði:
— Tja, þegar ég hugsa um þá
er ég satt að segja þakklátur fyrir
að aöeins annar þeirra skuli
komast að.
■ ■ ■
— Fyllibyttan þin, snökkti hún.
— Nú ertu oröinn fullur rétt einu
sinni. Ég hata áfengi!
— Nú, hikstaði hann — Þá er
ekki furöa þó þú sért edrú.
Þvilengur sem maöur predikar
fyrir ungdómnum, þvi eldri
verður hann — og þá er það of
seint.