Þjóðviljinn - 19.01.1975, Blaðsíða 17

Sunnudagur 19. janúar 1975. ÞJóÐVILJINN — SÍÐA 17
skipafélagsins i norðlenskum
höfnum.
Blöð andstæðinganna vanda
verkamönnum ekki kveðjurnar
og kemur engum á óvart. Hins-
vegar veldur vonbrigðum er
stjórn Alþýðusambandsins i
Reykjavik tekur afstöðu gegn
ASN, þá staðreynd veitist ýmsum
erfitt að sætta sig við. En höldum
áfram frásögn Jóns:
,,Lið verkfallsmanna er mætt á
Torfunefsbryggju eldsnemma
morguns þ. 12. mai og er nú
margfalt fjölmennara en fyrir
sólarhring á þessum stað. Við
höfum orðið á undan andstæð-
ingnum á vettvang, enda höfum
við siðan i gærkvöld fylgst það vel
með hreyfingum hans, að á
þessum tima hefði honum verið
ómögulegt að reisa götuvigi sin
aftur i friði né búast hér um á
annan hátt. Skipið liggur við
bryggjuna. Lið andstæðinganna
kemur ekki á vettvang. En af
bílaferð og öðru i þeim herbúðum
má ráða, að eitthvað sé þar i
undirbúningi. Lið verkfalls-
manna lætur fyrir berast aðal-
lega á Torfunefsbryggju sem er
aðalafgreiðslustaður bæjarins og
hefur úrslitaþýðingu. Að öðru
leyti heldur lið okkar kyrru fyrir i
Verkalýðshúsinu.
Loks kl. 2-3 um daginn yfirgefur
skipið bryggjuna. Það heldur út á
Poll, og um stund er ekki unnt að
ráða af stefnu þess og háttalagi
hvert ferðinni er heitið. En
skyndilega heldur það hægt og ró-
lega inn Pollinn og stefnir á
Tuliniusarbryggju, innarlega i
bænum. t sama mund sjáum við,
að hópur manna er kominn á
staðinn. Þar eru ýmsir með hvita
borða.
Þvi er ekki að neita, að með
flótta skipsins frá Torfunefs-
bryggju er þýðingarmiklum
árangri náð fyrir verkfallsmenn;
það er sýnilegt, að andstæðingur-
inn telur sig ekki hafa styrk til að
hrekja okkur af bryggjunni, sem
mesta þýðingu hefur.
Við þykjumst sjá, að
hvitliðahópurinn á Tuliniusar-
bryggju sé ekki fjölmennari en
svo, að auðvelt sé með liðsafla
okkar að koma i veg fyrir
afgreiðslu skipsins. Og það heyr-
ast snöggvast raddir um að
storma strax inn eftir. En við
athugun sjáum við hættuna, sem
i þvi er fólgin að yfirgefa
'l'orfunefsbryggjuna: Ekkert er
liklegra en að andstæðingurinn
hafi meira liði á að skipa en þvi,
sem við sjáum á Tuliniusar-
bryggjunni og hugsi sér að lokka
lið okkar alla leið þangað inn
eftir, nota siðan varalið sitt til að
koma sér fyrir á Torfunefsbryggju
og sinn mikla bilakost, eða
jafnvel skipið,til að flytja lið sitt
að innan og þangað út eftir, á
meðan okkar lið væri að paufast
fótgangandi einhvers staðar langt
inni i bæ. Að yfirveguðu ráði
teljum við okkur þess um komna
að gera hvort tveggja i senn: hafa
i fullu tré við hvitliðana innfrá og
halda núverandi stöðu okkar á
Torfunefsbryggju.Við viljum ekki
spila áhættuspil og ákveðum að
halda kyrru fyrir á aðalbryggj-
unni, þvi án hennar á andstæðing-
urinn óhægt um vik þegar til
lengdar lætur.
Fyrir okkur er það ekki neitt
meginatriði að knýja fram úrslit i
dag eða á morgun, heldur það að
sigra. Það eru enn skip á leiðinni.
Og við sjáum hvað setur.
Blaðið Verkamaðurinn og
flugblöð okkar vinna nú hið mesta
þarfaverk. Fleiri og fleiri fá nú
réttar upplýsingar um málavexti.
Það þýðir'aukinn liðstyrk fyrir
verkfallsmenn og bætta aðstöðu
gagnvart almenningsálitinu.
„Verkalýður Akureyrar”, segir
Verkamaðurinn þennan dag,
„stattu saman um rétt stéttar
þinnar...Fylktu þér ótrpuður til
baráttu fyrir lifsrétti hins unga
stéttarfélags verkamanna og
smábænda við Hrútafjörð, unz
þaö hefur fengið kröfur sinar
uppfylltar.”
Þótt Dettifoss hafi fengið ein-
hverja afgreiðslu á Tuliniusar-
bryggju, þykjast kunnugir sjá
þess merki, að lið andstæðing-
anna sé heldur að slappast. Að
missa valdið yfir aðalbryggjunni
er mikill hnekkir fyrir and-
stæðinginn og tekur kúfinn af
sigurgleðinni frá deginum áður.
Málstaður hans og aðferðir eru
ekki friðsömum Akureyringum
að skapi.”
Siglfirðingar reknir, en
sigur vinnst að lokum
Svo fer, að æ færri fást á vakt
eða til að gefa kost á sér til vinnu
undir vernd hvftliða og lögreglu,
en lið verkfallsmanna á Akureyri
eflist að sama skapi. Hinsvegar
tekst andstæðingunum að verða
fyrri til og ná stöðu á aðalbryggj-
unni á Siglufirði og Dettifoss er
afgreiddur þar með verkfalls-
brjótum i bakaleiðinni eftir ein-
hver hörðustu átök sem sögur
fara af. Verkfallsmenn voru þar
vanbúnir og reiknuðu ekki með
viðbúnaði andstæðingsins, sem
mætti með lið vopnað kylfum,
grjóti og sterkum brunaliðsdæl-
um.
Daginn eftir 15. mai, var
Verkamannafélag Siglufjarðar
rekið úr Alþýðusambandinu og
klofningsfélag stofnað nokkrum
dögum siðar.
En þessi ráðstöfun fremur
herðir verkalýð Norðurlands en
lamar, samstaðan eflist og styrk-
ur eykst. Frá Húsavik verður
Lagarfoss að fara óafgreiddur,
verkamenn neita að afgreiða
hann. ESkfirskir verkamenn sem
eru i vináttusambandi við VSN,
gera verkfallsbrjótaskipinu sömu
skil. Og Alþjóðasambandið er
ógnun erlendis. Afgreiðslubann
VSN er farið að verka. A
Akureyri gerist stöðugt erfiðara
að fá verkamenn til að vinna
verkfallsbrot, hvað sem i boði er,
og eiga hér óskilið mál verka-
menn án tillits til flokka, segir
Jón.
15. mai eða á fjórða degi frá þvi
að átök hófust á Akureyri er birt
ávarp, sem ber vott um þann hug,
er þá rikir I röðum verkfalls-
manna, en þar segir m.a.:
„Það sem mestu máli skiptir,
er það að hinn sósialdemókratiski
verkalýður, sem hefur verið
áhorfandi þessara lærdómsriku
atburða undanfarna daga.., sér
það nú betur og betur, að leið
samfylkingarinnar er sú eina
leið, sem verkalýðnum stendur
opin og greið til að verjast árás-
um auðvaldsins og það eina vopn,
sem dugir i baráttunni gegn
fasismanum.
Verkamenn, hvaða
stjórnmálaflokki sem þið tilheyr-
ið. — Höldum áfram að safna
saman samfylkingarkröftum
okkar til að tryggja okkur fullan
sigur i þessari deilu.
Við erum vissir um að geta
hindrað afgreiðslu Eimskipa á
öllum bryggjum bæjarins, ef við
höldum áfram eins og hingað
til...”
Sama kvöld voru undirritaðir
smningar milli deiluaðila af for-
seta VSN og fulltrúa atvinnurek-
enda á Borðeyri. Meginefni
samningsins voru að taxti verka-
lýðsfélagsins á Borðeyri skyldi
gilda, félagsmenn þar sitja fyrir
vinnu að 7/10 hlutum og
verkalýðsfélagið sjálft ráða
hvaða félagsmenn skyldu teknir i
vinnu hverju sinni.
„Þetta er mikilvægur sigur”
segir Jón Rafnsson i frásögn sinni
i „Vor i verum”. — „með honum
er ekki aðeins taxti þessa unga
verkalýðsfélags viðurkenndur og
félagið sjálft. Komið er einnig i
veg fyrir það, að atvinnurekand-
inn gæti hefnt sin á virkustu
félagsmönnunum með útilokun
frá vinnu. Og siðast en ekki sizt er
VSN skjallega viðurkennt sem
aðili fyrir verkalýðssamtökin á
Norðurlandi og þar með eitt
höfuðmarkmiðið i hernaði and-
stæðinganna, og þá einkum
Alþýðusambandsforingjanna,
farið út i vetur og vind. — Og hér
með er til lykta leidd, með fullum
sigri verkalýðsins á Norðurlandi,
harðvitugasta samúðarbarátta,
er sögur fara af á Islandi.”
Myndirnar
Myndirnar tvær, sem þessari
grein fylgja, eru teknar á
Torfunefsbryggju. A mynd nr. 35
sjást verkfallsmenn halda vörð
við landganginn frá Dettifossi,
myndnr. 36 var tekin eftir að þeir
höfðuhindrað afgreiðslu skipsins.
Gaman væri að vita, hvort
lesendur gætu nafngreint ein-
hverja mannanna og þá einnig,
hvort einhver fleiri á myndir frá
þessum atburðum. Þetta eru einu
myndirnar sem Dagsbrúnar-
safnið á frá þessari sögulegu
deilu og væri þvi mikil þökk á ef
einhver vildi lána myndir til eftir-
töku. — vh
ÞORSTEINN
FRÁ HAMRI
TÓKSAMAN
MARA
Frá Vaníanda
konungi
Snorri Sturluson segir i
Ynglingasögu:
„Drffa keypti að Huld
seiðkonu, að hún skyldi seiða
Vanlanda til Finnlands, eða
deyða hann að öðrum kosti.
En er seiður var framinn,
var Vanlandi að Uppsöl-
um. Þá gerði hann fúsan að
fara til Finnlands, en vinir
hans og ráðamenn bönnuðu
honum og sögðu, að vera
myndi fjölkynngi Finna i
fýsi hans. Þá geröist honum
svefnhöfugt, og lagðist hann
til svefns. En er hann hafði
litt sofnað, kallaði hann og
sagði, að mara trað hann. Menn
hans fóru til og vildu hjálpa
honum. En er þeir tóku uppi til
höfuðsins, þá trað hún fótlegg-
ina, svo að nær brotnuðu. Þá
tóku þeir til fótanna, þá kafði
hún höfuðið, svo að þar dó hann.
Sviar tóku lik hans, og var hann
brenndur við á þá, er Skúta
heitir. Þar voru settir bauta-
steinar hans. Svo segir Þjóð-
ólfur:
En á vit
Vilja bróður
vitta véttur
Vanlanda kom,
þá er trollkund
of troða skyldi
Hðs grimhildur
ljóna bága,
og sá brann
á beði Skútu
menglötuður,
er mara kvaldi.”
Mörutrú
Þessi visa Þjóðólfs úr Hvini er
elsta heimild norræn sem getur
möru, og er hún hér nokkurs-
konar hamgervi sem tröll-
kynjuð kona tekur á sig.
Hugmyndin um illviljaðar
draumverur, sem þjái menn
þekkist um öll menningarsvæði
heimsins. Hinn frægi sam-
nefnari þeirra, maran, er yfir-
náttúrleg vera, sem ónáðar
sofandi menn með þvi að
þjarma að þeim, einkum höfði,
brjósti og fótum, svo menn
mega sig hvergi hræra; vera
þessi er ósjaldan talin
kvenkyns. Grikkir og
Rómverjar gerðu ráð fyrir
draumverum af báðum kynjum,
sem hvor um sig lagðist á gagn-
stætt kyn. Um skeið blandast
hugmyndir þessar trúnni á
hamskipti og nornir, og maran
sem banaði Vanlanda konungi
er I ætt við hamhleypu, og þá
einnig aðrar norrænar hug-
myndir um kveldriöur, myrk-
riður, tröllriður og túnriður.
Ekki einungis tröllkynjaðar
verur áttu að vera þess megn-
ugar að taka á sig gervi
mörunnar, heldur og hver sá er
hafði illt I huga. Þessi trú er
tengd þeirri almennu trú að
vissar manneskjur hefðu ill
augu og gætu gefið illvilja
sinum persónugervi sem sfðan
mætti senda á vit þess sem hinn
illviljaði hugur sameinaðist
gegn hverju sinni. A siðari
tímum bregður fyrir hug-
myndum um að maran sé
einhver sem ásækir viðkomandi
persónu af holdsfýsn. Þann 24.
janúar 1923 skrifar Jeppe
Aakjær þjóðfræðasafnaranum
Evald Tang Kristensen:
Martröð
ráðsmannsins
á Frydenlund
sem um skeið bjó hér á Jenle,
var fyrir viku á landeigninni
Frydenlund, fáeina kilómetra
frá Arósum. Hjúkrunarkona
nokkur var ástfangin af ráðs-
manninum á bænum, ungum
manni sem ekki kærði sig hót
um hana. Dag nokkurn sér
stúlkan að hjúkrunarkonan
liggur á hnjánum við dyr ráðs-
mannsins og dreifir ótal band-
þráðum um gólfið og tuldrar
jafnframt einhverjar særingar.
„Hversvegna geriö þér þetta?”
spurði stúlkan. „Þvi svara ég
ekki núna,” svaraði hjúkrunar-
konan. „En ef til vill á
morgun?” „Já, kannski á
morgun.”
Daginn eftir kemur ráðs-
maðurinn að máli við stúlkuna
og segir: „Þér-kunnið líklega
engin ráð við martröð? Ég var i
nótt svo þjakaður af martröð,
sem annars er óvanalegt um
mig. Það var óbærilegt.”
Þegar stúlkan skömmu siðar
hitti hjúkrunarkonuna, gekk
hún fast á hana um að hún segði
sér allt af létta um band-
þræðina, sem hún hafði verið að
dreifa við dyr ráðsmannsins
kvöldið áður. Hún færðist lengi
vel undan, uns hún sagði loks:
„Vitið þér þetta ekki! Þegar ég
fer svona að og þyl jafnframt
réttu orðin, þá fær maðurinn
martröð ef hann ekki hefur hug
á mér.”
Mara og
læknavisindin
Hinir almennu vitnisburðir
um martröð fela i sér að sá sem
fyrir henni verður, finnur eitt-
hvað þrýsta fast á bringu sér,
svo að það verður óbærilegt.
Læknavisindin rekja þetta til
hindrunar á andardrætti, sakir
veikinda eða einfaldlega þess að
rúmfötin hafi dregist yfir vitin;
eins er um kennt þungu, reyk-
mettuðu lofti. Maran getur tekið
á sig ýmsar áþreifanlegar
myndir: hún getur likst hundi,
ketti, rottu, dúfu, hænu, jafnvel
saumnál, og rannsóknir benda
til aö allt þetta muni undir þvi
komið hvað hinn sofandi maður
snertir af hendingu i svefninum.
Færeyskar sagnir
og ráð
gegn möru
Færeyingar segja um möru:
„Mara er kvenvættur i liki
fegurstu meyjar. A nóttunni,
þegar menn liggja og sofa,
kemur hún inn, leggst ofan á þá
og þjarmar svo fast að brjósti
þeirra, að þeir geta hvorki náð
andanum né hreyft legg eða lið;
fer hún með fingurna upp i þá til
að telja i þeim tennurnar, og
takist henni það, gefa þeir upp
öndina. Menn verða þvi að gera
allt sitt til að reka möru af
höndum sér, og ef þeir geta
hrópað Jesúnafn, hrekkur hún
frá og hverfur I skyndi. Finnst
mönnum þeir liggja alvakandi i
rúmunum og sjá möru koma inn
og leggjast ofan á rekkjuvoðina,
en þeir geta ekki veitt henni
neitt viðnám. Verið getur, að
hún sé inni i stofunni á kvöldin,
þótt hún sjáist ekki; kemur á
daginn, hvort svo sé, ef tekinn
er hnifur, vafinn innan i klút eða
sokkaband, færður þrisvar
sinnum i kring frá hendi til
handar og höfð um leiö yfir
þessi langloka: „Mara, mara,
sértu hér inni, manstu þá ekki
eftir högginu, sem hann
Sigurður Sigmundsson gaf þér
einu sinni á snoppuna? Mara,
mara, sértu hér inni, skaltu fara
út, bera bæði grjót og torf og
allt, sem hér er inni!”
Liggi þá hnifurinn innan i
klútnum eða bandinu, þegar
rakið er utan af honum, þá er
mara inni, og verður að endur-
taka þessa sömu athöfn
tvivegis, til þess að koma henni
út. — Talið er lika gott ráð að
snúa skónum sinum þannig á
gólfinu, um leið og farið er upp i
á kvöldin, að hællinn snúi að
rúminu, en tærnar fram á
gólfið; þá kvað mara eiga bágt
með að komast upp i rúmið.”
Mörg torn ráð gegn möru eru
til önnur en þau er hér var getið.
Eitt hið öruggasta þeirra var
talinn hinn svokallaði möru-
kross, sem var dreginn upp sem
fimmarma stjarna, helst i
einum drætti, og valinn staður á
herbergishurð eða yfir rúmi
þess sem þjáður var af martröð.
1 sumum löndum leggst
maran á hesta, og virðist þar
hafa orðið samruni á mörutrú
og þvi sem hérlendis var haldið
um að hestar væru sligaðir af
óvættum — útburðum, draugum
eða tröllum, yrðu tröllriða sem
kallað var.
Sigfús Sigfússon hyggur, að
trú islendinga á möru hafi mjög
svipað til þess sem titt var
meðal færeyinga og að framan
var lýst. Annars fer ekki mikið
fyrir möru i islenskum sögnum,
og sé hennar getið þar, er yfir-
leitt örðugt að greina hana frá
hinum algengu sögnum um
ásókn drauga og svipa; og
þegar menn tala um martröð, er
átt við erfiðar draumfarir.
(Heimskringla; Færeyskar
þjóðsögur; Þjóðsögur Sigfúsar
Sigfússonar; B. Holbek og Jörn
Piö: Fabeldyr og Sagnfolk.)
(Kona nokkur — frú Braa —
Þannig hugsar danski málarinn N.A. Abildgaard sér möru rföa ungri
konu i svefni, en danska orðið fyrir martröð er raunar „mareridt”
— mörureið.