Þjóðviljinn - 19.01.1975, Blaðsíða 16

16 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 19. janúar 1975.
cyVIyndir
úr sögu verkalýðshreyfingar
og sósíalískra samtaka
1 bók sinni, „Vor i verum”,
lýsir Jón Rafnsson Borðeyrar-
deilunni svokölluðu, vorið 1934,
sem einni mestu félagslegu og
stéttarlegu þroskaraun, sem leyst
hafði verið til þess tima af
islenskum verkalýð. bar var ekki
barist um kaup og kjör þeirra
sem mest stóðu i eldinum og
Urslitum réðu, heldur um
samnings- og þarmeð tilverurétt
fámenns nýstofnaðs verkalýðs-
félags. Aðeins full samstaða og
baráttueining gat leitt til sigurs.
A Borðeyri hafði verið stofnað
Verkalýðs- og smábændafélae
hrútfirðinga, en atvinnurekand-
inn á staðnum, kaupfélagið eða
stjórn þess þumbaðist við að
semja, léði aö visu loks máls á að
greiða taxta félagsins, en féllst
ekki á forgangsrétt félagsmanna
til vinnu. Tilgangurinn var
greinilega að brjóta félagið niður,
sniðganga félagsmenn og neyða
þannig smámsaman til upp-
gjafar.
7. mai er es. Lagarfoss þannig
afgreiddur á Boröeyri með verk-
fallsbrjótum i banni verkalýðs-
félagsins. Félagið skýtur máli
sinu til Verkalýðssambands
Norðurlands, sem lýsir skipið i
nætur, er þar fyrir lögregla með
aðstoðarliði sinu, og er það
greinilega miklu fjölmennara en
okkar lið. Andstæðingurinn hefur
þama á að skipa hálfu öðru
hundraði manna, að okkur telst.
barna eru ýmsir með hvita
borða, sem eiga að tákna það, að
viðkomandi sé hér mættur sem
aðstoðarlögreglumaður.
Við nálgumst að norðan og
höfum vörugeymsluhús á hægri
hönd en sjóinn á vinstri hönd. Á
vegi okkar verður allhátt götu-
virki, sem liggur yfir þveran
gangveginn, frá dyrum vöru-
geymsluhússins, norðan megin,
og út á bryggjubrún að sjó. Vigið
er gert af oliutunnum og tjöru-
köggum. Svipuð mannvirki hafa
og verið hlaðin upp yfir leiðina
niður á bryggjuna að sunnan og
vestanverðu.
Málstaðurinn
skýrður
Við þykjumst sjá, að i svip
skortir okkur mannafla til að
ráöast á hinn háa garð og þaðan
af sfður höfum við lið til að sækja
samtlmis á tvo garða. En við
BORÐEYRARDEILAN
afgreiðslubann i umdæmi sinu,
þar sem Borðeyrarfélagið hafi
náö fram rétti sfnum. Einnig voru
geröar ráðstafanir til að Alþjóða-
samband sjómanna og hafnar-
verkamanna (ISH) legði
afgreiðslubann á Lagarfoss
erlendis ef með þyrfti.
Naumur timi var til undir-
búnings. A Siglufiröi var ekki
reynt að brjóta bann verka-
mannafélagsins, enda það tilbúið
að hindra afgreiðslu. Siðdegis 10.
mai lagðist Lagarfoss siðan að
Torfunefsbryggju á Akureyri og
var þá ekki timi til að ná til fólks
með almennum fundi, en reynt að
safna liöi fyrir morgundaginn ef á
þyrfti að halda. Jón Rafnsson
hafði tekið sér far með skipinu frá
Siglufirði og var með liði verka-
manna i Verkalýðshúsinu. Hann
segir svo frá:
„Ekki er liðið mikið nætur
aðfaranóttþess 11. mai, þegar viö
fáum lausafréttir af einhverjum
viðbúnaöi andstæðinganna. Siðar
um nóttina komast vaktmenn
okkar örugglega aö þvi, að veriö
er að safna liði I vörugeymsluhús
Eimskipafélagsins við Torfu-
nefsbryggju og búast eitthvað um
á bryggjunni.
Er nú farið aö hugsa tilútgöngu.
úr Verkalýðshúsinu, en staldrað
eitthvaö við þvi lið okkar þykir
helzt til fámennt enn. Og þegar
viö, milli 40-50 manns, komum á
vettvang á fimmta tlmanum sið-
notum timann, einn okkar i senn,
til að ganga upp á varnargarðinn,
sem að var komið, og viröa fyrir
okkur óvinaliðið. bar kennir
margra grasa. barna eru
alþekktir ,,Heil-Hitler”-drengir
og fastir málaliðar atvinnurek-
enda I vinnudeilum. En þarna eru
lfka ýmsir menn áður ókunnir að
illu. Hér eru og komnir nokkrir
sveitamenn úr nágrenninu.
Við reynum að nota varnargarð
andstæðinganna fyrir ræðustól og
skýra tildrög deilunnar fyrir
þeim, sem hingað eru komnir i
þeirri trú, að þeir séu að sinna
göfugu starfi, en snúum einnig
máli okkar til verkamanna, sem
komnir eru á vettvang vinnubúnir
og reynum að leggja það niður
fyrir þeim, hversu vansæmandi
það sé fyrir heiðarlega verka-
menn að vinna undir hvitliða-
vernd, til þess eins aö setja fótinn
fyrir lifskröfur fátækra stéttar-
bræöra vestur á Borðeyri, sem
eiga nú i harðræðum viö að fá
viðurkenndan rétt sinn til að
starfrækja eigið stéttarfélag.
Bæjarfógetinn er þarna
staddur. Hann litur vist svo á, að
mannvirkið noröan dyra skipaaf-
greiðslunnar hafi ekki verið reist
til ræðuhalda fyrir kommúnista
og aðra verkfallsboðendur og
kallar nokkrum sinnum: „betta
gengur ekki, takið manninn.”
En aðrir sunnangarðsmenn
segja: „Lofum manninum að
tala. Hér er málfrelsi. Látum
hann vera I friði, á meðan hann
gerir ekkert af sér” o.s.frv.
Nokkrir kalla fram i og gera
fyrirspurnir, til að setja út af
laginu þann sem talar á tunnu-
bingnum. Einn hrópar: „Við
erum engir hvitliðar. Við erum
hingað komnir fyrir verkamenn,
sem vilja fá að vinna I friði.”
bessum er þá bent á, að til
þessarar vinnu sé ekki stofnað til
aö tryggja atvinnulausum verka-
lýð Akureyrar frið starfs og efna-
hagsöryggis, heldur til að brjóta á
bak aftur stéttarsamtök verka-
manna vestur á Borðeyri og niöa
niður rétt verkafólks almennt á
Norðurlandi til að starfrækja sitt
löglega f jórðungssamband.
Jafnframt er það dregið I efa, að
verkamennirnir, sem nú séu að
fara um borð til að vinna i banni
stéttarsamtaka sinna, hafi óskað
lögregluverndar eða væru nú hér
staddir vinnuklæddir, ef þeir
teldu sig með öllu frjálsa gerða
sinna.”
Eftir mikið þref er fulltrúa
verkfallsboðenda loks leyft aö
fara um borð til að tala við verka-
mennina þar og lofað griðum þar
til hann hafi lokið erindinu. baö
kemur i hlut Jóns Rafnssonar að
fara og hann fær ma. fram hjá
verkamönnum i lestinni að
lögregla og hvitliðar eru ekki
komnir að þeirra ósk og^ að þeir
telja ekkert mæla gegn þvi að láta
vinnuna biða um stund til að
stuðla að þvi aö stéttarbræðurnir
á Borðeyri fái samningsrétt.
Handtökur
En vinna var hafin I skipinu og
eitthvað I húsi. Enn höfðu verk-
fallsboðendur ekki helming liðs
við andstæðinginn, þótt nokkuð
hefði bæst i hópinn, — en „á
verkfallsbrot má ekki horfa með
hendur að sfðum,” skrifar Jón:
„bað er byrjaö að rjúfa tunnu-
virki hvitliðanna. Einhverjar
sviptingar byrja strax um leið og
skörð myndast i varnargaröinn,
sem er brátt jafnaður við jörðu.
Og nú fljóta oliutunnur og kaggar
á sjónum i grennd við bryggjuna
eins og hráviði.
bað er nú farið að siga I suma —
1 báðum liöum eru, eins og vænta
má, ýmsir sprækir náungar. Ég
sé enn fyrir mér vangasvip
Stefáns Magnússonar, er hann
hefur þrifiö til eins meö hvitan
borða og stungið piltinum I
handarkrikann, — sé hann beygja
sig fram yfir bryggjubrúnina með
böggulinn og hrópa hásum rómi:
„Sérðu hafið, maður.” barna i
liöi okkar eru einnig Jón Arnason,
Ólafur Eiri&sson, Erlingur
Kristjánsson, Karl Magnússon
o.fl. sem ganga nú fram eins og
vikingar og skeyta ekki um liðs-
mun. Konur standa þarna ekki að
baki karlmönnum. Og verður mér
sjaldan hugsað til þessa atburðar
svo, að ekki sjái ég fyrir hug-
skotsaugum minum formann
Verkakvennafélagsins Einingar,
Elisabetu Eiriksdóttur, og mætti
þó fleiri konur nefna I sambandi
við þessi átök.
Markmið okkar er að brjótast
áfram spölkorn suður fyrir dyr
vörugeymsluhúss Eimskipa-
félags-afgreiðslunnar til að loka
þeim og um leið ganginum milli
skips og húss. Andstæðingarnir,
sem sjá hvað fyrir okkur vakir,
voru staðráðnir i að reyna að
koma I veg fyrir þetta áform
okkar, og þeim tekst það.”
Sfðan segir frá því er Jón og
fleiri eru handteknir og stungið i
svartholið. En handtökurnar
mælast illa fyrir og um kvöldið er
þeim félögum sleppt. bá er
samankominn I Verkalýðshúsinu
fjöldi manna, sem ekki hafði
náðst til kvöldið áður og harmar
margur að hafa ekki veriö á
bryggjunni um daginn Húsiö
troöfyllist og ákveðið er að rétta
viöfylkinguna oghefja gagnsókn.
Torfunefsbryggju
haldið
Daginn eftir kom Dettifoss til
Akureyrar og haföi ekki fengiö
afgreiöslu á Siglufiröi, þarsem
VSN hafði nú svarað atburðunum
við Lagarfoss með að setja
afgreiöslubann á öll skip Eim-