Þjóðviljinn - 23.02.1975, Blaðsíða 13

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 23. febrúar 1975
Sunnudagur 23. febrúar 1975 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 13
hveinig
heil/on?
Þá er þing Norðurlanda-
ráðs afstaðið og Þjóðleik-
húsið aftur farið að gegna
sinu venjulega hlutverki. i
gærkvöldi var leikritið
Hvernig er heilsan? aftur
sýnt eftir útlegð á Suður-
landi um tveggja vikna
skeið. Þetta leikrit hefur
þegar verið meðhöndlað á
siðum þessa blaðs af þar-
tilgerðum leikrýni og skal
það ekki endurtekið.
Eins og kunnugt er f jall-
ar þetta leikrit sem á ættir
að rekja til tveggja svia
um lífið á geðsjúkrahúsi.
I stuttu máli ráðast
höfundar leiksins á ríkj
andi skipuiag geðlækninga
og eiraengu.
Við fengum nokkra aðila
sem kynnst hafa geðlækn-
ingum á islandi á ýmsan
hátt til að setja á blað
stuttar umsagnir um inn-
tak leikritsins, hvort gagn-
rýni sú sem þar kemur
f ram eigi rétt á sér, að hve
miklu leyti sú mynd sem
upp er dregin á við hér á
landi og ef svo er ekki í
hverju munurinn liggur.
Þeir sem svara eru Hlé-
dís Guðmundsdóttir læknir
sem lengi starfaði á
Kleppsspitala en starfar
nú á endurhæfingardeild
Borgarspitalans, Sigurður
Guðjónsson rithöfundur
sem dvaldist fyrir nokkru
ágeðdeild Borgarspítalans
og skýrði frá þeirri dvöl
sinni í athyglisverðri bók
sem hann nefndi Truntu-
sól, Páll Sigurðsson ráðu-
neytisstjóri í heilbrigðis-
ráðuneytinu, Halldór
Karlsson póstmaður sem
dvalið hefur á Kleppsspít-
ala, Helgi Kristbjarnarson
læknanemi og Tómas
Helgason yfirlæknir á
Kleppsspítala.
Svarendur okkar fengu
nokkur atriði úr leiknum
send til hliðsjónar og birt-
ast þau hér i opnunni. Þess
má geta að Karl Strand
yfirlæknir á geðdeild
Borgarspitalans sá ekki á-
stæðu til að taka þátt í
þessu. —ÞH
Glebikonan og sú trúrækna.
Sjúklingarnir krefja aöstoðarlækninn sagna.
Aðstoðarlæknirinn: ....Öll þessi áhersla sem lögð
er á sjúkdómsgreininguna, er bara undankomuleið
okkar læknanna til að fela vankunnáttu okkar á bak
við sæg erlendra orða. En það er afskaplega þægi-
legt fyrir okkur að vinna í svona „piramída"-kerfi,
sem sé í ákveðinni f jarlægð frá skúklingnum. Við
eigum að hlusta á þá og reyna að sjúkdómsgreina
þá jafn f Ijótt og unnt er og meta hvers konar með-
ferð henti þeim. Á þennan hátt losnum við við að
setja okkur í spor sjúklinganna, við lítum á þá sem
„tilfelli", rökræðum ekki við þá, við viljum að þeir
haldi kjafti og sæti þegjandi sinni meðferð. Því að
við vitum ekki mikið um sjúkdómana. Meðferðin
beinist aöallega gegn sjúkdómseinkennunum,
svona rétt eins og maður ætlaði sér að lækna mis-
linga með húðsmyrslum. Hvað orsakir sjúk-
dómanna snertir, þá höfum við ekkert nema kenn-
ingar og getgátur við að styðjast. Starf okkar hér
felst i því að ákvarða sjukdóminn jafn f Ijótt og auð-
ið er og ráðast síðan á einkennin með lyfjum, raf-
losti og þar fram eftir götunum, þar til við teljum,
að hægt sé að senda sjúklinginn aftur út í þjóðfélag-
ið.... Það væri svo sem nógu þægilegt, ef allir geð-
sjúkdómar ættu sér likamlegar orsakir og þessi lyf
hefðu engar aukaverkanir í för með sér, þá væri
ekkert að því að strá pillunum i kringum sig. En það
er líka umhverfið sem gerir fólk sjúkt, sam-
keppnisþjóðfélagið leiðir til þess, að sumir verða
undir og veikjast. Og sjúkt fólk skilar engum hagn-
aði, þess vegna þarf að lækna það í hvelli svo það sé
hægtað senda það aftur út í framleiðsluna.... Ég er
þræll í sjúku samfélagi þar sem allt þarf að borga
sig.... Það eina sem ætlast er til af mér hér, er að ég
skóf li i fólk pillum og reki í það sprautur, þegar það
er orðið viðþolslaust.
Gústaf: Hver er það eiginlega, sem á þennan
heim? Hvaða rétt hafa þeir til þess að loka sig
þarna á bak við hurðina og taka ákvörðun í máli,
sem varöar okkur? Hvað eru þeir að tala um, þegar
þeir tala um okkur? Hvernig geta þeir ákveðið,
hvað er „satt" og „rétt" i því sem okkur finnst og
sem við skynjum? Hvað er það sem á að vernda? Er
það þeirra eigið vald? Hver á þennan heim? Yfir-
völdin? Og hvað með okkur? Erum við þá ekki
sjálfráð? Eigum við að sætta okkur við það um ald-
ur og ævi?
Ingunn: ....Ég vil vita hver fer með völdin, hver
vald hefur yfir mér. Oft fyllist ég ótta á kvöldin,
það ef’til viII kostur er? Þótt ég dirfist að draga i
efa mátt deyfingarinnar hér, i guðsbænum ekki
samt gefa mér glundur sem enn verra er. Vakandi
vil ég vera svo verði ég einhvers vör. Þvi angist mín
gagn kann að gera og gefa mér einhver svör.
Halldór
Karlsson
Ég er áhugamaður um leiklist,
sem hef dvalið á Kleppi tvisvar
sinnum samanlagt á annað ár.
Leikritið olli mér vonbrigðum
þótt ég hefði ánægju af góðum
leik ýmissa leikaranna. Til dæmis
er Bessi Bjarnason skemmtilega
ólikur þeim persónum sem hann
er vanur að leika. Byggingu leiks-
ins er mjög ábótavant, ekki er
sögð nein saga þótt formið sé að
helmingi natúraliskt. A leiknum
er hvorki upphaf né endir, hann
er einna likastur ófrumlegri
reviu. Brugðið er upp þeirri mynd
af sjúkrahúsi, sem ég kannast
ekki við að hafa séð. Leikritið er
að visu skrifað af geðlækni, en ég
sé Klepp með augum sjúklings.
Á Kleppi tiðkast fundaform og
eru fundir haldnir daglega með
sjúklingum og starfsfólki. Starfs-
fólkið og meðsjúklingarnir reyna
að gera sér far um að skilja vand-
kvæði hvers einstaks i sambúð
hans við aðra þjóðfélagsþegna,
fjölskylduvandamál og erfiðleika
á vinnustað. Reynt er að finna
hverjum og einum markmið til að
keppa að I lifinu og sniðnir eru af
ýmsir vankantar sem fram að
þessu hafa verið einstaklingnum
til baga.
A fundunum rikir mikið
lýðræði, á það er lögð áhersla að
sjónarmið sjúklinga séu jafnrétt-
há sjónarmiðum starfsfólks.
Dæmi um jafnrétti á Kleppi er
annað það, að hér sjást ekki hvitir
sloppar eða aðrir einkennis-
búningar. A fundunum sem eru
haldnir á morgnana ræða menn
ýmsa reynslu sem þeir hafa
hlotið, jafnt og almenna liðan
sina. Ef eitthvað má aö fundunum
finna er það skortur á ákveðnum
fundarreglum og vankunnátta
starfsfólks jafnt sem sjúklinga á
fundaaðferðinni.
Fyrri hluta leikritsins leit ég á
sem mynd af fundi sem þessum
og fannst mér myndin fremur
óraunveruleg, þar sem hver leik-
arinn tók við af öðrum og flutti
dálitið atriði, en hinir sátu hjá og
biðu þess að röðin kæmi að þeim.
Piramidakerfið sem virðist
áberandi i Sviþjóð verðum við
ekki vör við á Kleppi. Það sem
mér finnst einna erfiðast eftir
langa dvöl á Kleppi er hversu
mjög ég missi sjálfstraustið við
dvölina. Þannig finnst mér lang-
timasjúklingur sá, sem Ævar
Kvaran lék raunsannastur, þótt
Ævar væri fullheilbrigður i hlut-
verkinu.
Á sviðinu getur heimildaleikrit
sem þetta aidrei orðið sönn mynd
af raunveruleikanum og hefði ég
verið þess miklu fýsnari að is-
lenska sjónvarpið gerði
heimildarmynd um Klepp. Með
sýningu slikra heildarmynda um
þjóðfélagsmál getur sjónvarpið
orðið að mestu gagni.
Hlédís
Guðmundsdóttir
Mér finnst leikritið „Hvernig er
heilsan?” draga upp rétta og
kunnuglega mynd af geðsjúkling-
um og sýna vel að þau vandamál,
sem sliga svokallaða sjúklinga,
eru sammannleg og oft af félags-
legum ástæðum. Ég býst við að
áhorfendur sjái i flestum sjúkl-
ingum leiksins brot af sjálfum
sér, ef þeir rýna heiðarlega i eigin
barm.
Heldur þóttu mér sumar ein-
ræður leiksins langar, þó boð-
skapurinn væri góður. Ræða að-
stoðarlæknisins um erfiðleika og
vanmátt geðlækna og starfsskil-
yrði sin á sjúkrahúsinu var mjög
fróðleg og sannfærandi.
Rógurinn um geðlyfin var held-
ur einhæfur og fékk „Nornin
Chlóprómazin” harðan dóm, en
lyfið chlorpromazin og skyld lyf,
sem á eftir komu, eiga sennilega
stærstan þátt i þvi að yfirleitt
tókst að opna geðsjúkrahúsin. Ég
þekki marga, er heldur vilja vera
i „lyfjafjötrum”, en i þvi þjáning-
arfulla og hættulega ástandi, sem
þjáirþá lyfjalausa. Sjúklingar
leikritsins eiga það liklega geð-
lyfjum að þakka að þeir getaunn-
ið saman, þó meðferð þeirra sé
e.t.v. að öðru leyti ábótavant.
Lýsing á vanmætti geðhjúkrun-
arstétta til að veita aigjöra lækn-
ingu á geðsjúkdómum, á vissu-
lega jafnt við á íslandi og i
sjúkrahúsi leikritsins og er á-
stæðan til þess rakin i leikritinu,
þ.e. að orsakir geðsjúkdóma eru
að miklu leyti flókið samspil fé-
lagsaðstæðna, sem hægara er að
benda á en breyta, sérlega aftur i
timann.
Helsti mismunurinn á Klepps-
spitala og spitalanum i leiknum
virðist mér sá, að vinnubrögö á
Kleppssp. eru töluvert lýðræðis-
legri. Fólk er þar hvatt til að taka
ákvörðun í eigin málum, en mörg
sameiginleg mál rædd á fundum
starfsfólks og vistmanna, hvitu
slopparnir eru horfir og stórir
svefnsalir fyrirfinnast ekki.
Svona mætti telja áfram, þó engin
sönnun sé það fyrir lýðræði
Kleppsspitalans, en eitt er ég viss
um: Ef og þegar sjúklingar
Klepps semja samsvarandi kaba-
rett (sem þeir geta a.m.k. hæfi-
leikanna vegna) mun starfsfólk
spitalans styðja sýningu hans,
þrátt fyrir að þar hljóti að fljóta
með gagnrýni og óþægileg sann-
leikskorn. — Þetta tel ég mikils-
verðasta mismuninn.
Sigurður
Guðjónsson
Ég vil fyrst taka það fram að af
minni eigin reynslu kannast ég
sem betur fer ekki við þetta geig-
vænlega djúp milli sjúklinga og
læknaliðs sem verkiögefur i skyn.
Að visu reyndu einstaka menn úr
hópi starfsfólks að halda sjúkl-
ingunum i hæfilega ópersónulegri
fjarlægð. En yfirleitt var allnáið
og tiltölulega vinsamlegt sam-
band milli sjúklinga og lækna. Ég
sat siður en svo þegjandi og tók á
móti þvi sem að mér var rétt.
Þvert á móti rökræddi ég um
heima og geima og þegar liða tók
á meðferðina má næstum þvi
segja að ég hafi tekið hana i min-
ar eigin hendur i samvinnu við
lækni þann er ég hafði mest sam-
an við að sælda. Hins vegar er þvi
ekki að neita að sumir sjúklingar
kvörtuðu sáran yfir þvi að þeir
fengju alls enga meðferð heldur
aðeins lyf á lyf ofan. Af hálfs árs
kynnum minum af geðdeildinni
þykist ég viss um aö i mörgum til-
fellum hafi þetta sist verið of-
mælt. Þessi vanræksla var afsök-
uð með skorti á tima og starfsliði.
Ef til vill á það viö rök að styðj-
ast.
Svör aðstoðarlæknisins við
spurningum sjúklinganna opin-
bera liklega fyrst og fremst við-
horf höfundanna til geðsjúkra-
húsa og hlutverks þeirra i þjóðfé-
lagi er þeir telja sjúkt i sjálfu sér.
Það geri ég lika og held þvi þar að
auki fram að vestræn auðhyggju-
þjóðfélög, sem gegnsýrð eru af
grófri efnishyggju i öllu gildis-
mati sem þindarlaust er reynt að
læða i hug og hjörtu þegnanna,
séu andstæð þvi dýpsta og upp-
runalegasta i mannsálinni. i
reynd eru geðsjúkrahús yfirleitt
dyggir þjónar þessara rotnu sam-
félagshátta. Meðferð sjúkling-
anna er þvi i samræmi við það og
að minu viti, sem einstaklings er
blátt áfram komst i sálarháska og
neyddist til að endurskoða viðhorf
min til sjálfs min og umheimsins,
byggð á röngum forsendum. Hún
er nefnilega hugsuð utan frá en
ekki innan frá. Ég á við það að
ekki er reynt að aðstoða sjúkling-
inn til að virkja sem allra mest af
hugsana- tilfinninga- og skynj-
analifi sinu og ýta undir hug-
myndaflug hans og sköpunar-
mátt. Það er m.ö.o. litið sem ekk-
ert aðhafst til að gera einstak-
linginn virkan i atferli sinu og
skapandi manneskju i þess orðs
sönnustu merkingu. Þess i stað er
kapp á það lagt að aðlaga hann
ytri kringumstæðum án uppbygg-
ingar á persónuleikanum svo
hann verði sem hæfastur i „fram-
leiðsluna” i þjóðfélagi þar sem
„allt þarf að borga sig” — i bein-
hörðum peningum. Ég veit ekki
hvort hægt er að gera geðveikra-
hæli að byltingastofnunum ef ég
má voga mér það orðalag. En það
er engin afsökun fyrir lækni að
segjast einfaldlega vera „þræll i
sjúku samfélagi” og hiö eina er
hægt sé að ætlast til af sér sé að
hann skófli pillum i fólk. Læknir,
sem gerir sér grein fyrir oki þjóð-
félagsins á mannfólkið, getur ým-
islegt gert til að létta þvi oki af
þeim er hann hefur til umsjónar
án þess að reyna beinlinis að
bylta um þjóðfélaginu. Eftir þvi
ævintýri verðum við að biða enn
um sinn.
Þá vik ég að sjúklingunum.
Þeir sem fram komu i leikritinu
eru allgott sýnishorn af þeim sem
ég umgekkst á Borgarspitalan-
um. Þeirra mikla villa, flestra,
felst fyrst og siðast i þvi að þeir
lita á læknana sem mikil og vold-
ug kennivöld er eigi að færa þeim
batann. Sannleikanum þeim, að i
sálarkreppum sem þessum er
vonlaust að treysta á eitthvert al-
gilt utanaðkomandi afl sem leysi
einstaklinginn úr viðjum, virðast
þeir enn ekki hafa gert sér grein
fyrir. Þeir verða fyrst og fremst
sjálfir að' sniða af sér fjötrana i
samvinnu við læknana sem þá
beiti „innáviðaðferðinni”. Sjúkl-
ingurinn verður að gera miklu
miskunnarlausari kröfur til sjálfs
sin en læknisins. Það er jú hann
sem vandamálið varðar. Anna er
næst þessum skilningi þó hana
skorti herslumuninn á að gera sér
hann að fullu ljósan. Gústaf er á
krossgötum en á talsverða von.
Dópistinn þarf aðeins að setjast
niður og byrja að hugsa i alvöru.
Fastagesturinn, drykkjumaður-
inn og brúður Krists hafa hins
vegar gefist upp fyrir fullt og allt.
Þau nota hælið bókstafiega sem
hækju i lifinu. Af sliku fólki úir og
grúir á geðdeildunum og ég tel
næsta litla von um bata a.m.k.
meðan núverandi aðferðum er
beitt. Ella og „kviöakóngsdóttir-
in” litla eru svo tvistraðar og
ringlaðar aö erfitt er að geta sér
til hvaða stefnu þær muni taka.
En veslings Gauji er dæmigerður
fulltrúi þeirra ógæfubarna sem
talsverter um á geðdeildunum og
sökkt hafa sér svo djúpt i eigin
vesöld og sjálfsvorkunnsemi að
hvorki guð né andskotinn hafa
vald til að tosa þau upp úr pyttin-
um þeim. Svona eru sjúklingarnir
upp og ofan á deildunum og ekki
er alltaf réttlátt að skella skuld-
inni á sjúkrahúsið þó illa fari ef
fólkið sýnir enga viðleitni til að
berjast sjálft af einurð og heiðar-
leika við vandamál sin.Guð hjálp-
ar þeim sem hjálpar sér sjálfur.
Sjálfur leið þú sjálfan þig. Þessi
orð eru jafn sönn i dag og þegar
þau voru sögð i fyrsta sinn.
Tómas
Helg<
ason
Dregur leikritið upp rétta
mynd? Þessu má eflaust svara
meö annarri spurningu, mynd af
hverju? Boðskap leikritsins má
heimfæra upp á miklu meira
heldur en aðeins þann ramma,
sem höfundarnir hafa valið. t
rauninni er verið að fjalla um
sjálfsákvörðunarrétt einstak-
lingsins og þátttökurétt hans i
lýöræðislegri ákvörðunartöku,
sem varðar hans eigin velferð.
Hvort ramminn, sem höfundar
leikritsins hafa valið til þess að
sýna mynd sina i, stilfærð geð-
deild eins og hún kannski var i
Sviþjóð fyrir 10 árum er réttur,
skal ég ekki alveg fullyrða
Öneitanlega kannaðist ég þó við
margt. Ég get vel imyndað mér,
að þetta sé geðdeild sem verið er
aö breyta úr hefðbundnu formi,
þar sem starfsfólkið hefur tekið
að sér alla forsjá sjúklinga, yfir i
geödeild eins og þær flestar eru
reknar i dag, þar sem reynt er að
stuöla að ábyrgðartilfinningu
sjúklinganna og sjálfsákvörö-
unarrétti.
A þessi mynd, sem leikritið
sýnir af geðdeildinni við hér á
landi? Ég held ekki, nema að litlu
leyti. Meðan á æfingum leiksins
stóö komu leikarar og leikstjóri i
heimsókn hingaö á spitalann
nokkrum sinnum. Mat leikstjór-
ans hefur komið fram i viðtölum i
dagblöðum. Hann telur, að spital-
inn hér hjá okkur sé öllu mann-
eskjulegri heldur en sá, sem
sýndur er i leikritinu. Ég er auð-
vitað ekki rétti maðurinn til þess
að spyrja að þessu, þvi að vera
má, að mitt mat á samanburðin-
um sé ekki hlutlaust. En ég vona
aö vinnubrögð okkar séu lýðræð-
islegri heldur en sjúkrahússtjórn-
endanna i leikritnu. Þó neita ég
þvi ekki, að ég kannaðist við hag-
ræöingarsérfræðinginn, m.a. i
sambandi við umræður, sem ver-
iö hafa um að flytja mat til sjúkl-
inga Kleppsspitalans skammtað-
an i eldhúsi Landspitalans i nest-
isbakka,ekki ósvipaða þeim, sém
notaðir eru i flugvélum. Þetta eru
bæði sjúklingar og starfsfólk spit-
alans sammála um, að væri mjög
óheppilegt og mundi stuðla að
þvi, að gera umhverfið allt miklu
ómanneskjulegra og vélrænna.
Einmitt færa það i áttina að þvi,
sem sýnt er i leikritinu, en það
viljum við gjarnan forðast.
Sjálfsagt er betra að spyrja
aðra en mig um, hvað sé likt og
ólikt með Kleppsspitalanum og
þvi heilsuhæli sem sýnt er i leik-
ritinu. Þó held ég, að það sé rétt
metið hjá mér, að starfsfólk
Kleppsspitalans standi miklu nær
sjúklingunum heldur en virðist i
leikritinu og samskipti öll eru hér
miklu opnari en látið er liggja að i
leikritinu. 1 leikritinu segir'Gúst-
af: „Hvaða rétthafa þeir til þess
að loka sig þarna bak við hurðina
og taka ákvörðun i máli sem
Framhald á 22. siðu.
Páll
Sigurðsson
Aðalatriðið, sem óskað er eftir
að sé haft til hliðsjónar við um-
mæli um þetta leikrit, er lýsing
aðstoöarlæknisins á lækna-
þjónustunni og afstöðu læknanna
til sjúklinganna.
Mér finnst ósennilegt að nokkur
læknir og alveg áreiðanlega ekki
neinn læknir, sem hefur einhver
kynni af geðsjúkdómum, mundi
láta það álit i ljósi, sem aðstoðar-
læknirinn gerir I leikritinu.
Það er rangt að i nútima-
geðlæknisfræði, þá sé lögð sérstök
áhersla á sjúkdómsgreiningu.
Sjúkdómsgreiningin er vissu-
lega notuð i geðsjúkdómum til
flokkunar sjúklinganna og til
samanburðarathugana, en
undanfarinn áratug og sennilega
lengur, þá hefur mönnum orðið æ
ljósara að engin skýr mörk verða
dregin milli þeirra aðalsjúk-
dómaflokka, sem geðsjúklingum
hefur verið skipt niður i. Margir
geðlæknar vilja þvi i dag helst
ekki setja sjúkdómagreiningar,
heldur eingöngu lýsa sjúkdóms-
ástandinu.
Piramidakerfið með yfirlækn-
inn i toppnum er alþekkt fyrir-
bæri, Norðurlöndin hafa að
likindum erft það frá Þýskalandi
og við frá Dönum. Þetta kerfi er i
sjálfu sér ekkert frábrugðið
stjórnunarkerfi, sem tiðkast i
flestum fyrirtækjum, en þær
breytingar, sem hafa orðið á
þessu kerfi innan sjúkrahúsa og
læknisþjónustu undanfarin ár er
það, að út úr priramidanum hefur
verið reynt að draga sjálfa
læknismeðferðina, þannig að -
yfirlæknirinn væri aðeins stjórn-
unarlegur aðili, þ.e.a.s. verk-
stjóri og samræmingaaðili.
Það kemur úr höröustu átt að
deila sérstaklega á geðsjúkra-
húsin i þessu sambandi, þvi það
eru einmitt þær stofnanir, þar
sem á siðari árum hefur verið
reynt að breyta mestu i sambandi
við einræöi ákveðinna mennt-
unarstétta.
A öllum geðsjúkrahúsum þar
sem nútimalegum vinnubrögðum
er beiti, þá hefur meðferðin færst
yfir i það form, að það er hóp-
vinna um alla meðferð og
meðferðarhópurinn saman-
stendur af læknum, hjúkrunar-
konum, sálfræðingum, félagsráð-
gjöfum, sjúkraliðum, og yfirleitt
öllum þeim, sem sjúklingarnir
umgangast.
Á geðsjúkrahúsum hafa lækn-
arnir vitandi vits og i þeim eina
tilgangi að reyna að ná betri
tökum á meðferð sjúklinganna,
stigið niður af þeim stalli, sem
þeir enn tróna á, innan annarra
sérgreina, eins og t.d. skurð-
læknisfræði, svo að lýsing
aðstoðarlæknisins i leikritinu á
allra sist við um lækna og
meðferðarhóp geðsjúkrahúsanna
i dag.
Framhald á 22. siðu.
Helgi
Kristbjarnarson
Fyrir nokkrum áratugum var
þaö rikjandi stefna hjá geðlækn-
um aö leggja bæri aðaláherslu á
að auka skilning meðal almenn-
ings á málefnum geðsjúkra.
Samkvæmt þessu átti að sýna
fólki að geðsjúkdómar væru ekki
annað en hver önnur veikindi sem
enginn þyrfti að skammast sin
fyrir. Þeir lögðu þvi mikla á-
herslu á að sanna, að geðsjúk-
dómar hefðu sömu höfuðþætti og
aðrir sjúkdómar, þ.e. einkenni
(symptóm) sem flokka mætti i
sjúkdómsflokka (syndróm) og
bæri að gefa hverjum flokki mis-
munandi meðferð sem hæfði fólki
meö viðkomandi sjúkdóm. Þeir
vildu þess vegna, að geðsjúkling-
ar væru meðhöndlaðir á almenn-
um sjúkradeildum og geðdeild-
um, svo að almenningur tengdi
þessi veikindi i huga sér öðrum
viðurkenndum sjúkdómum s.s.
magasári eða hjartasjúkdómum.
Eftir þvi sem timar liöu fóru
margir yngri geðlæknar að efast
um aö þetta væri allur sannleik-
urinn. Þeir komust aö raun um,
að flokkanirnar voru oft svo óljós-
ar, að enginn gat notaö þær nema
sá sem trúði á þær i blindni. Með-
ferðin reyndist lika oft ruglings-
leg og erfitt að meta hlutlaust ár-
angur hennar. Þeir töldu sig jafn-
vel ná betri árangri meö þvi að
lita á ástand „sjúklingsins” sem
mannlegt vandamál og bregðast
við þvi eins og þeir höfðu best vit
á, án nokkurra flokkana eða for-
múla.
Margir þeirra töldu að orsakir
geðsjúkdóma mætti rekja til ut-
anaökomandi áhrifa, neyslu-
kapphlaupsins, streitu, hraða
o.s.frv. Lyfjameöferð við geö-
sjúkdómum leysti oft einungis af
hólmi hinar illræmdu spenni-
treyjur, þ.e. héldi bara sjúkdóms-
einkennunum i skefjum, en lækn-
aði alls ekkert. Geðdeildirnar
sjálfar væru oft heilsuspillandi
fyrir sjúklingana og læknar væru
illa undir það búnir að meðhöndla
geðsjúkdóma, enda hefðu þeir
flestir litla þekkingu á þessu
sviði. 1 leikritinu er aöstoðar-
læknirinn látinn túlka þessi við-
horf sem hér hefur verið lýst.
Allsstaðar þar sem þessum
tveimur viðhorfum hefur slegið
samanhafa orðið ótrúlega harðar
deilur. Heiftúð eldri geðlækna
gegn nýrri viðhorfum veröur að-
eins skilin, þegar maður gerir sér
grein fyrir þvi, að þeir eru mjög
hræddir við aðglataþeim árangri
sem unnist hefur i átt til minni
fordóma almennings gagnvart
geðsjúkdómum og aukins álits
manna á geðlæknum. Þegar ung-
ir læknar koma svo fram og við-
urkenna, að þeir viti ósköp lítið
hvað þeir eru að gera meö öllum
töfralyfjunum, þá hefur jörðinni
verið kippt undan fótum þeirra,
sem trúðu á áhrifamátt geðlækn-
anna.
Leikritið „Hvernig er heilsan?”
er samið sem áróður fyrir þess-
um nýju viðhorfum. Það er ekk-
ert nýstárlegt og flest af þvi, sem
þar er sagt hefur verið sagt betur
annars staðar. Það er þó engu að
siöur skemmtilegt og aðgengilegt
og á fullt erindi fyrir almennings-
sjónir. Við höfum hér á landi
mjög svipaða árekstra milli sjón-
armiða eins og þessir sænsku höf-
undar lýsa. A siðasta ári fitjuðu
læknanemar t.d. uppá umræðu
um þessi mál i blaði sinu og
kynntu þar flest þau viðhorf sem
koma fram i leikritinu. Viðbrögð
ráðamanna á sviði geðheilbrigð-
ismála hérlendis voru mjög i
anda þeirra viðbragða sem
starfsbræður þeirra i leikritinu
sýna.
Aö minu áliti höfum við lika
hérlendis stofnanir sem eru mjög
dæmigerðar fyrir þessi mismun-
andi viðhorf. Þannig er t.d. geð-
deild Borgarspitalans rekin sem
deild i stóru sjúkrahúsi og lækn-
ingaaðferöirnar eru hefðbundnar,
þ.e. lyf, raflost, viðtöl og handa-
vinna. Þessi meðferð er ákveðin
af læknum á stofugangi og fram-
kvæmd af hvitklæddum hjúkrun-
arkonum meö kappa. Hins vegar
er svo Barnageðdeildin við Dal-
braut þar sem byggt er á allt öðr-
um sjónarmiðum. Reynt er að
sleppa sjúkdómshugtakinu alveg,
en ástand barnanna skoðað útfrá
aðstöðu þeirra i fjölskyldunni og
samfélaginu. Einhvers staðar
þama á milli liggur svo Klepps-
spitalinn, en hann hefur tekið
miklum breytingum hin seinni ár.
Það er hiklaust hægt að mæla
með þessu leikriti fyrir alla þá
sem áhuga hafa á þvi að kynnast
nýrri viðhorfum gagnvart geð-
sjúkdómum, og leikarar Þjóð-
leikhússins sýna óvenju vandað-
an og nákvæman leik. Leikstjór-
anum Sigmundi Erni tekst vel að
koma til skila háðskum boðskap
leikritsins hversu viðkvæmur
hinn annars viðkunnanlegi yfir-
læknir er gagnvartallri gagnrýni.
Mér kæmi reyndar ekki á óvart
þótt islenskir geðlæknar af milli-
kynslóöinni kynnu lika að fyrtast
við ýmsu i leikritinu. En vonandi
hefur leikstjóranum tekist að róa
þá meö þvi að taka fram i blaða-
viðtali, að gagnrýni leikritsins
ætti alls ekki við hérlendis, heldur
væri miðuð við þaö ómannúðlega
land Sviþjóð.