Þjóðviljinn - 07.03.1975, Qupperneq 7

Föstudagur 7. mars 1975 ÞJ6ÐVILJINN — SÍÐA 7
KV KMYND R
ÞORSTEINN JONSSON SKRIFAR UM
FRONSK ÞIÐA
í kvikmyndahúsunum

§)
salut lartiste
G
Þegar ég kom til Tékkóslóvakiu
1968 til þess að stunda nám i kvik-
myndagerð, kom mér á óvart
hversu mikinn áhuga almenning-
ur þar sýndi kvikmyndum. Þá
var þar yfirleitt sýndur betri hluti
kvikmyndagerðar i okkar hluta
heims. Myndir bárust frá flestum
löndum Evrópu og Ameriku án
þess að einhverjar sérstakar
þjóðir nytu sérréttinda. Myndir,
sem hér á Islandi hefðu hlotið
nafngiftina „listrænar kvikmynd-
ir” nutu vinsælda engu siður en
dæmigerðar afþreyingarmyndir.
Mikill þróttur var i þarlendri
kvikmyndagerð og naut hún við-
urkenningar um allan heim.
Eftir hernámið 1968 var i skjóli
vopnavalds hafist handa um að
beina menningu einnar þjóðar inn
i landið og minnka að sama skapi
innflutning á menningarafurðum
annarra þjóða. Tilgangurinn var
sá að ala tékka og slóvaka upp við
ákveðinn hugsanagang og gera
þá háða þessari þjóð menningar-
lega. Rjóminn af tékkneskum
kvikmyndahöfundum var settur i
verkbann uns þeir undirrituðu
stuðningsyfirlýsingar við hernám
landsins og tækju að gera kvik-
myndir i anda sérstakrar afbök-
unar á félagsraunsæisstefnu, sem
hefur verið ráðandi i landi vernd-
aranna undanfarin ár. Að nokkr-
um tima liðnum voru þeirra kvik-
myndir i miklum meirihluta
þeirrar erlendu framleiðslu, sem
tekin var til sýninga i kvik-
myndahúsum jafnt sem i sjón-
varpinu. Góð verk frá þessu landi
féllu i skuggann hjá annars og
þriðja flokks framleiðslu um góða
borgara, sem trúðu á skrifstofu-
valdið og sáu aðeins „jákvæðar”
hliðar mála. Fólk dró úr kvik-
myndahúsaferðum sinum og
fylltist andúð á þjóðinni, sem stóð
á bak við þetta menningarlega of-
beldi. Börnin munu hins vegar al-
ast upp við forréttindi menningar
einnar þjóðar og venjast því að
lita á það sem eðlilegt ástand.
Manni verður oft hugsað til
þessa hlutskiptis tékka og
slóvaka, þegar maöur litur yfir
kvikmyndaefnið á þoðstólnum
hér á landi. Yfirgnæfandi meiri-
hluti kvikmynda kemur frá
tveimur þjóðum með sama
tungumál. Jafnvel kvikmyndir
um vandamál annarra landa eru
gerðar af fyrrgreindum tveim
þjóðum, og heita má að allar er-
lendar fréttakvikmyndir sýndar
hér séu framleiösla þeirra.
Astandiö hér á Islandi er að þvl
leyti alvarlegra en t.d. i Tékkó-
slóvakiu, aö innlend kvikmynda-
framleiðsla er aðeins örsjaldan til
sýnis i kvikmyndahúsunum og
hún er aðeins litið hiutfall af út-
sendingartima Islenska sjón-
varpsins. Hér er að alast upp kyn-
slóð, sem litur á menningarlega
einokun, sem meðal annarra
þjóða erkomið á með vopnavaldi,
sem eðlilegt ástand.
Þótt frakkar séu stórveldi i
kvikmyndagerö, berast franskar
kvikmyndir hingað örsjaldan
nema ef vera skyldi á sérstakar
sýningar fyrir „listrænar” kvik-
myndir á mánudögum i Háskóla-
biói og þá með dönskum skýring-
artextum. Þaö voru því mikil tíð-
indi, þegar Franska sendiráðið
stóð fyrir franskri kvikmynda-
viku dagana 18,—25. febrúar.
Þetta er annað árið sem slik vika
er haldin. Danska sendiráðið hélt
einnig kvikmyndaviku fyrir einu
eða tveim árum. Nú væri
skemmtilegt, ef sendiráð annarra
þjóða, sem ekki eiga kvikmyndir
daglega I kvikmyndahúsunum
hér, tækju upp þennan sið lika.
A frönsku vikunni voru sýndar
sjö nýjar kvikmyndir. Merkustu
myndirnar voru að llkindum (ég
sá þær ekki allar) ÚRSMIÐUR-
INN 1 ST-PAUL (L’HORLOGER
DE ST-PAUL) stjórnað af TAV-
ERNIER og AUTT SÆTI (LA
CHAISE VIDE) stjórnað af
JALLAUD.
Tavernier er fyrrverandi gagn-
rýnandi Cahiers du Cinema eins
og svo margir kvikmyndastjórar
Nýju bylgjunnar. úrsmiðurinn er
fyrsta kvikmynd hans. Hún er
gerð eftir sögu Simenons og mun
að einhverju leyti styðjast við
raunverulega atburði. Verkstjóri
i verksmiðju er myrtur. Lögregl-
an kemur til úrsmiðsins og segir
honum að sonur hans ásamt vin-
konu sinni hafi framið verknað-
inn. Þau fara i felur og fjölmiðl-
arnir velta sér upp úr málinu og
gera það að pólitisku máli. Hinn
siðprúði úrsmiður, sem vogaði
sér ekki yfir götu á rauðu ljósi,
verður að endurskoða afstöðu
sina til réttarkerfisins og samfé-
lagsins i heild, þegar hann kynn-
ist málavöxtum. Ahorfandinn er
einnig skilinn eftir i vafa um það,
hvort hin kalda hönd laga og rétt-
ar hafi valdið réttlætishlutverki
sinu fullkomlega.
í Úrsmiðnum er frásögnin laus
við bellibrögð og nauðganir. Efn-
ið er birt án þeirrar leiðigjörnu
hugulsemi aðfæra áhorfandanum
mótaða skoðun eða niðurstöðu.
Trúverðugleiki kvikmyndarinnar
liggur I þvi hversu litið er sagt.
Glæpurinn er ekki sýndur heldur
afleiðingar hans og afstaða hinna
ýmsu persóna til hans. „Sann-
leikurinn” i málinu er ekki sagð-
ur. Það kemur i hlut áhorfandans
að búa hann til eða öllu fremur að
efast um þá mynd sem hinar
ýmsu persónur og stofnanir gera
sér af honum. Sagan er sögð frá
sjónarhóli föðurins. Hann sá ekki
glæpinn og þess vegna verður
hann að búa sér til mynd af hon-
um úr „upplýsingum” frá lög-
reglu og fjölmiðlum. Enginn veit
hvað gerðist nema þau tvö, sem
frömdu morðið. „Maðurinn var
illmenni,” var þeirra málsvörn.
En fjölmiðlarnir gera þetta að
flokkapólitisku morði til þess að
geta hagnýtt sér það i áróðri sin-
um.
Kvikmyndin „Autt sæti” er at-
hyglisverð tilraun til að nálgast
hinn daglega raunveruleik. Hún
er leikin en framsetningin er
svipuð aðferðum heimildakvik-
myndarinnar. Efnið er daglegt líf
einstæðrar móður, kryddað með
innskotum úr ástarsambandi
hennar við föður barnsins og
samskiptum hennar við mann,
sem vill ganga barninu i föður
stað. Kvikmyndin lýsir annasöm-
um degi hennar. Hún gefur barn-
inu morgunverð, býr það og ferð-
ast með það gangandi og i
strætisvagni i gæslu, vinnur á
ljósmyndafyrirtæki, sækir barn-
ið, gefur þvi að borða, kemur þvi i
svefn og hefur siðan hljótt um sig
eftir að barnið er sofnað I eina
herbergi ibúðarinnar. Myndin
lýsir þessu á smekklegan hátt, þó
ekki alveg án tilgerðar, t.d. að
hún skuli alltaf vera klædd i stil
við borðdúkinn, sem' hún sifellt
skiptir um. I byggingu kvikmynd-
arinnar kemur fyrir að hið
„hráa” efni er látið beygja sig
undir dramatiskar venjur til þess
að búa til hrynjandi. Þótt það létti
undir með áhorfandanum að ein-
hverju leyti, virkar það sem til-
gerð I þessum dokumentariska
stil. Engu er llkara en stjórnandi
kvikmyndarinnar hafi ekki viljað
stiga skrefið til fulls. En þetta eru
smáatriði og nægja ekki til að
veikja myndina teljandi. 1 mynd-
inni er reynt að fjalla um hið dag-
lega lif i kringum okkur með sem
minnstum þvingunum af form-
inu, að velja algenga atburði og
umhverfi i stað þess að leita eftir
hinu einstaka, skritna og
skemmtilega. Lifiö er ekki stöðug
spenna og skemmtun og þvi
skyldu kvikmyndahöfundar ekki
segja frá þvi iika. Það þarf
kjark til þess að gera myndir
af þessari gerð fyrir æsingavana
og frumþurfandi áhorfendur.
Slikar tilraunir stranda eins og
fleira yfirleitt á rekstrarformi
kvikmyndahúsanna. Eins og
kunnugt er hafa þau það mark-
mið að safna peningum en þjóna
náttúrulega engu menningarhlut-
verki. Þvi er skiljanlegt að þau
nenni ekki að auglýsa upp ein-
hverjar aðrar gerðir kvikmynda
en þær, sem þeir hafa öruggan
markað fyrir.
Slðan nýja bylgjan leið hefur
litið borist hingað af franskri
kvikmyndagerð ef frá eru taldar
nokkrar sálsýkisglæpamyndir
Chabrols. En það eru ánægjulegt
að sjá m.a. I kvikmyndunum
„Úrsmiðurinn I St-Paul” og „Autt
sæti,” að franskir kvikmyndahöf-
undar eru að velta fyrir sér raun-
verulegum vandamálum sins eig-
in umhverfis. I þessum tveim
myndum er árangurinn góður, og
ef þeir Tavernier og Jallaud
verða ekki gamlir fyrir aldur
fram má búast við enn betri ár-
angri hjá þeim seinna.
I upplýsingum frá Franska
sendiráðinu um kvikmyndirnar
eru eftirfarandi upplýsingar um
breytingarnar i franskri kvik-
myndagerð undanfarin ár: „Inn-
reið nýrra leikstjóra i franskt
listalif er engri tilviljun háð. Hún
hófst skyndilega við lok mikilla
breytinga i kvikmyndafram-
leiðslu og smekk almennings.
Undanfarin tiu ár hafa mörg
kvikmyndahús neyðst til að
leggja upp laupana, en fjöldi lit-
illa kvikmyndahúsa hafa skotið
upp kollinum. Brátt varð ástandið
mótsagnarkennt.
Kvikmyndahúsgestum fækkaði
stöðugt, en kvikmyndahúsunum
fjölgaði. Nýju kvikmyndahúsin
lögðu aðaláherslu á gæöi, en þau
hefðbundnu, sem fækkaði stöð-
ugt, leituðust við að örva aðsókn
með sýningum á tvenns konar
myndum er enn eru bannaðar i
sjónvarpi: ofbeldismyndir og
kynlifsmyndir. Þessar breytingar
juku á fjölbreytni I kvikmynda-
gerð, og nú má segja, að kvik-
myndahúsgestum fari ekki fækk-
andi lengur, svo fremi að óskir
þeirra séu uppfylltar. Það er at-
hyglisvert, að siðustu breytingar i
kvikmyndagerð frakka eiga sér
ekki rætur I Frakklandi heldur i
öðrum frösnkumælandi löndum.
Parisarbúar kynntust fyrir þrem-
ur árum verkum ungra leikstjóra
frá Sviss og Kanada og hrifust af
þeim. Það var tvennt, sem olli
hinni miklu hrifningu i fyrsta lagi
hversdagslegt andrúmsloft og i
öðru lagi raunsæ lýsing. Ungu
frönsku leikstjórarnir aðhylltust
fljótt hina nýju stefnu. Andstætt
leikstjórum „La Nouvelie
Vague” mynduðu hinir nýju leik-
stjórar ekki samstilltan hóp. Það
sem tengir þá saman, er fyrst og
fremst afturhvarf til innihalds-
ins..”
1 tveim kvikmyndum, KINN-
HESTINUM (LA GIFLE) og
EINKASÝNING (PROJECTION
PRIVEE) má einnig greina þessa
tilhneygingu. I Kinnhestinum er
tekið fyrir kynslóðabilið og gerð
grein fyrir erfiðri aðstöðu mis-
jafnra foreldra til að siða börnin
sin. I Einkasýningu er sagt frá
kvikmyndahöfundi við að gera
kvikmynd um atburð úr eigin llfi.
En hvorug þessara mynda stenst
samanburð við hinar tvær. Hugs-
unin er barin inn i hausinn á á-
horfandanum með öllum mögu-
legum ráðum I klippingu, mynda-
töku og byggingu, og eftir bar-
smiðina stendur ekkert eftir
nema tómur haus, vegna þess hve
hugsunin er hégómleg i saman-
burði við hina tæknilegu birtingu
hennar. „Sniðug” myndskeið
(skot) og „sniðugar” klippingar
koma ekki i staðinn fyrir raun-
sæja og heiðarlega frásögn.
1 Einkasýningu er reynt að
rugla áhorfandann i riminu og
tina i hann smáariði lengi vel
þangað til i ljós kemur, að við-
fangsefni kvikmyndarinnar er ó-
merkilegt persónulegt vandamál
leikstjórans. Hægt hefði verið að
búast við einhverju merkilegra,
t.d. athugun á sambandinu milli
raunveruleikans annars vegar og
frásagnar af honum hins vegar.
Þótt vandamálið hafi eflaust ver-
ið stórt fyrir sögumann, þarf eitt-
hvað meira til að áhorfandinn fái
samúð með honum og dragi af
reynslu hans einhvern lærdóm.
Þetta er ein af þeim myndum,
sem oft fá á sig nafngiftina „list-
ræn kvikmynd," vegna þess
kannski að hugsunin fellur i
skugga formsins. Velviljað fólk
hugsar ef til vill með sér, að
þarna hafi verið um að ræða stór-
ar hugsanir, sem ekki lágu i aug-
um uppi.
Hvað um það, húrra fyrir
franska sendiráðinu fyrir þetta
vorhret i hálfgerðum kvikmynda-
sýningaþorra og fyrir það að
rjúfa um stund þetta einokunará-
stand i -kvikmyndasýningarmál-
um hér á landi.
Samband bankamanna:
Heimili launafólks
í umsátursástandi
i ályktun, sem stjórn Sam-
bands islenskra bankamanna
samþykkti á fundi sinum i
fyrradag er niðurstaðan sú, að
fyrir gerðir rikisstjórnarinnar
hafi nú skapast „umsátursá-
stand” um heimili launafólks.
Aiyktunin er á þessa leið:
„1 stefnuyfirlýsingu rikis-
stjórnarinnar, sem forsætisráð-
herra flutti á Alþingi 29. ágúst
1974, er m.a. tekið fram, i sam-
bandi við kjaramál. „Haft sé
náið samráð við aðiia vinnu-
markaðarins og komið fastri
skipan á samráð rikisstjórnar-
innar við þá.”
Þegar bráðabirgðalög um
„láglaunabætur o.fl.” voru i
undirbúningi sat stjórn sam-
bands ísl. bankamanna, ásamt
stjórnum BHM og BSRB, tvo
fundi með forsætisráðherra þar
sem þau mál voru rædd. Ekki er
oss kunnugt um frekari „sam-
ráð” við nefnda aðila vinnu-
markaðarins.
A undanförnum mánuðum
hefur dýrtið aukist hraðar og
meira en dæmi eru til um, á
sama tima hafa laun haldist ó-
breytt og er augljóst oröið að
gjaldþol launþega er brostið en
öllum fjárhagsbyrðum verið
skellt eingöngu á almenning.
Það hlýtur að vera krafa allra
launþegasamaka i landinu að nú
sé staldrað við á þeirri braut og
gerð ýtarleg úttekt á fjárhags-
stöðu almennings.
Stjórn Sambands islenskra
bankamanna telur að það um-
sátursástand, sem nú rikir um
heimili launafólks hljóti aö leiða
til harðra andsvara og ófarnað-
ar i þjóðfélaginu, verði þvi ekki
aflétt i verki, hið fyrsta.”