Þjóðviljinn - 15.10.1975, Side 20

20 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 15. október 1975.
Þegar landhelgin er
færð út i 200 sjómilur
er ómaksins vert að
rif ja upp átökin sem áttu
sér stað við útfærslu
landhelginnar i 50 sjó-
milur fyrir liðlega 3 ár-
um.
Þegar útfærslan stóðfyrir dyr-
um tóku forráðamenn bresku tog-
araútgerðarinnar að velta þvi
fyrir sér hvernig hentast væri að
bregðast við aðgerðum landhelg-
isgæslunnar og var ákveðið að
láta togarana halda sig aðallega i
tveimur hópum við ísland. Jafn-
framt ákvað breska stjórnin að
taka rannsóknarskip sin úr þjón-
ustu Alþjóðahafrannsóknarráðs-
ins, en breytti skipunum i „eftir-
lits- og sjúkraskip” fyrir land-
helgisbrjóta.
Vinningar þegar
eftir fyrsta daginn
Þegar markalinan var færð út á
miðnætti, aðfaranótt 1. septem-
ber 1972 voru um 60 breskir togar-
ar innan 50 milnanna, en 15—20
vestur-þýskir. Þegar linan var
færð út voru 30—40 breskir togar-
ar á veiðum út af Kögri. Höfðu
flestir togaranna breitt yfir nafn
og númer. En varðskipin voru
þegar komin á vettvang og trufl-
uðu veiðar bretanna.
Á fyrsta degi útfærslunnar,
sagði Lúðvik Jósepsson, sjávar-
útvegsráðherra á blaðamanna-
fundi: ,,Við höfum þegar vinn-
inga á okkar hendi. 1 fyrsta lagi
verða bretarnir að halda sig i
tveimur hólfum og láta annað i
friði. 1 öðru lagi veiða þeir afarlit-
iðmeð slikum aðferðum.” Þenn-
an dag kom fram sú stefna rikis-
stjórnarinnar að þreyta bretana
og láta þrautseigjuna ásamt is-
lenskri veðráttu og samstöðu
þjóðarinnar vinna sigurinn.
Víraklippur
dugöu vel
Strax fyrstu daga landhelginn-
ar kom virahni'fur landhelgis-
gæslunnar i ljós, mikið þing sem
átti eftir að gera landhelgisbrjót-
unum marga skráveifuna. Lögðu
20 togarar á flótta þegar Ægir
hótaði að beita kiippunum. Á móti
kom hótun handan yfir hafið frá
lafði Tweedsmuir, aðalsamn-
ingamanni breta i landhelgis-
striðinu, á þá leið að freygátur
yrðu hafðar til taks utan
landhelgismarkanna. En þá (5.9)
hafði lika verið klippt á togvira
fyrsta togarans. Þetta gerðist i
morgunsárið norður af Horni.
Varðskip gerði atlögu að ómerkt-
um togara og skar siðan á annan
togvirinn. Togarinn hafði ekki
sinnt aðvörunum varðskips-
frá 1.
september
1972 til 13.
nóvember
1973
manna og hafði áhöfnin hins veg-
ar skemmt sér við að leika „Rule
Brittannia” i senditæki skipsins
— en sú skemmtan stóð skamma
stund.
7. september kom fram á
fréttamannafundi þriggja ráð-
herra, að belgar væru reiðubúnir
til þess að viðurkenna landhelgi
íslands. Meginatriði þessa samn-
ings við belga voru :
Samið var til 19 mánaða. Belg-
ar fengu sérstök leyfi á sex mán-
aða fresti fyrir hvert skip, sem
stundaði veiðar hér við land. 1
leyfisveitingunum kom fram að
belgar viðurkenna að fullu lög-
sögu islendinga yfir landhelginni.
Samið var um sérstök veiðihólf
fyrir belgisku bátana, en þeir eru
flestir undir 250 tonn að stærð,
alls 19 talsins. Með samningnum
var komið i veg fyrir humar-
veiðar belga hér við land, en þeir
veiddu áður 10—12 þúsund tonn af
humri á ári. Þetta samkomulag
við belga vakti hvarvetna mikla
athygli, enda sögðust bresk
stjórnvöld undrandi yfir þvi að
slikt gæti gerst.
Rétt I sama mund og sam-
komulagið var gert við belga fór
fram talning á erlendum togurum
við landið. Reyndust erlend skip
aðólöglegum veiðum alls vera 38,
en þau voru 65 við útfærsluna.
Ekki verður sagt að timinn
næstu mánuðina hafi verið við-
burðarikur eftir fréttasiðum
Guðmundur Kjærnested
skipherra um borð i Ægi.
blaðanna að dæma. En úti á mið-
unum voru i sifellu að gerast at-
burðir, þar sem landhelgisgæslan
stuggaði við veiðiþjófunum. Var
svo komið i janúarmánuði, að
skipstjóri eins breska togarans
talaði heim og sagði: ,,Við yfir-
gefum Islandsmið innan 24 klst.
ef við fáum ekki vernd.”
Talaði skipstjóri þessi fyrir
munn allra annarra skipstjóra á
breska togaraflotanum. Voru þeir
þá búnir að þola 17 viraklipping-
ar, auk margskonar truflana að
ógleymdum islenskum vetrar-
veðrum um nokkra hrið og voru i
þann veginn að gefast upp.
Bresku útgerðarmennirnir lofuðu
að visu að aðstoða veiðiþjófana,
en það var ekki fyrr en undir vor-
ið að til tiðinda dró i þeim efnum.
Vert er að geta þess, að um
miðjan október reyndi breski tog-
arinn Aldershot að keyra á varð-
skip, og nokkru siðar reyndi tog-
ari að keyra niður gúmbát varð-
skipsmanna.
Þrátt fyrir ofbeldisaðgerðir
breta var nokkrum viðræðum
haldið áfram við þá, enda var um
það sifelld krafa af hálfu sam-
taka- og framsóknarráðherranna
i vinstristjórninni. Út úr þessum
viðræðum kom hins vegar ekki
neitt og ákvað rikisstjórnin að
hætta viðræðum við breta að ó-
breyttu ástandi, er þeir settu
hafnbann á islensk skip i breskum
höfnum.
Nauðsynlegt er að geta þess, að
á þessum vikum kom fram, að
breskar njósnaflugvélar, notaðar
til þess að njósna um ferðir varð-
skipanna, fengu að athafna sig á
Keflavikurflugvelli. Var þvi
háttarlagi mjög harðlega mót-
mælt af islenskum yfirvöldum.
Ekki verður fjallað um þessa
fjóra siðustu mánuði. ársins 1972
án þess að getið sé sérstaklega
þáttar stjórnarandstöðunnar,
einkum Sjálfstæðisflokksins.
Til Haag eöa ekki
Fyrstu dagana eftir að land-
helgin var færð út kom strax fram
megn andstaða við stjórnina af
hálfu Sjálfstæðisflokksins. Kom
hún meðal annars fram I þvi að
Morgunblaðið neitaði á fyrsta
degi útfærslunnar að birta ræðu
sem ólafur Jóhannesson forsæt-
isráðherra flutti á útfærsludag-
inn. Jóhann Hafstein skrifaði
grein i Morgunblaðið þar sem
hann hélt þvi fram að lftið bæri i
rauninni i milli breta og islend-
inga i landhelgismálinu og vegna
þessarar afstöðu ihaldsins gerðu
bretar sér sifellt vonir um það að
unnt væri að kljúfa stjórnmála-
flokkana í landhelgismálinu.
Kom þetta mjög fljótt i ljós i
breskum blöðum.
Það var þó ekki fyrr en eftir
áramótin, i einu af fyrstu blöðum
Morgunblaðsins á þjóðhátiðarár-
inu,að þess var krafist, að út-
færsla landhelginnar i 50sjómilur
yrði lögð fyrir alþjóðadómstólinn
i Haag. En kórónan á sköpunar-
verkinu var það þegar Morgun-
blaðið lagði til að rikisstjórnin
færi fram á það við árásaraðil-
ann, breta, að þeir lánuðu einn
dráttarbátanna, sem þeir höfðu
hér við land, til þess að aðstoða
við flutninga vegna ástandsins i
Vestmannaeyjum.
Krafan um sendingu til Haag
fékk litlar undirtektir fyrr en 14.
mars. Þá hélt Hannibal Valdi-
marsson ráðherra ræðu á fundi i
siðvæðingarfélagi ungra kaup-
sýslumanna. Þar lýsti hann fylgi
við það að landhelgismálið yrði
sent til meðferðar i Haag. Þjóð-
viljinn og Timinn tóku þegar i
stað eindregna afstöðu gegn áliti
ráðherrans, auk þess sem annar
ráðherra frjálslyndra, Magnús
Torfi Ólafsson, lýsti andstöðu við
að setja málið undir dómstólinn.
Hannibal flutti tillögu um það á
flokksstjórnarfundi frjálslyndra
undir vorið að flokkurinn sam-
þykkti utanstefnuna, en sú tillaga
var felld. Á sama fundi tilkynnti
Hannibal, að hann myndi láta af
ráðherradómi, en Björn Jónsson
tók við.
Dregur aö
uppgjöf og innrás
Af og til reyndu bresku og
þýsku togararnir að klóra i bakk-
ann, þrátt fyrir ótta og þreytu. 3.
april 1974 gera 24 þýskir og 6
breskir veiðiþjófar innrás i frið-
aða svæðið á Selvogsbanka. A
sama tima og þetta gerðist var
stödd í Reykjavlk viðræðunefnd á
vegum vestur-þjóðverja. Islenska
viðræðunefndin neitaði að setjast
að viðræðum nema togararnir
hypjuðu sig út. Svo varð, og bret-
arnir snautuðu á eftir.
Um páskana kom til grófustu
ofbeldisverka breta I landheiginni
til þessa. Þeir reyndu að keyra
niður næstminnsta varðskipið,
Árvakur, og reyndu jafnframt að
rlfa veiðarfærin af islenskum tog-
urum. Islensku varðskipin höfðu
þá klippt á togvira nokkurra er-
lendra togara.
Um miðjan mai var ljóst að
uppgjöf bretanna var á næsta
leyti. En laugardaginn 19. mai
urðu kaflaskil I landhelgismálinu.
Þá réðust þrjú bresk herskip inn I
islensku landhelgina.
Áður en til innrásarinnar kom
höfðu um hrið staðið yfir við-
ræður milli breta og islendinga
um veiðar breta i landhelginni.
Siðasti viðræðufundur hafði verið
haldinn 3. mai og þá var staðan i
viðræðunum þannig, að mikið bar
enn á milli. Heimkomin hélt lafð-
in blaðamannafund og lýsti þvi
yfir að allt væri þetta Lúðvik
Jósepssyni, harðlinumanni
stjórnarinnar, að kenna. Morgun-
blaðið tók að sjálfsögðu undir
með lafðinni og ásakaði LUðvik
um þrjósku og þrákelkni. 17. mai
voru bresku togaraskipstjórarnir
alveguppgefnir orðniroghéldu út
fyrir 50 milna mörkin, þrátt fyrir
tilraunir skipstjóra á hjálpar-
skipunum til þess að stöðva flótt-
ann. Nú lofuðu bresk stjórnarvöld
að senda herþyrlur inn yfir flsk-
veiðilandhelgina, en á laugardeg-
inum 19. mai réðust herskipin
sjálf inn fyrir.
Við innrásina var það almenn
krafa þjóðarinnar að viðræðum
við breta yrði tafarlaust hætt og
að kalla bæri islenska sendiherr-
ann heim frá NATO og frá London
en hér var að sjálfsögðu um að
ræða bresk NATO-herskip. Jafn-
framt var þess krafist — meðal
annars i ályktunum Alþýðu-
bandalagsins — að stjórnmála-
sambandi yrði slitið við Bretland
meðan herskipin væru innan
landhelginnar.
Heitt sumar
Alþýðusambandið boðaði til
útifundar um landhelgismálið 23.
mal. Var það fjölmennasti úti-
fundur sem haldinn hefur verið i
Reykjavik, 25.000 manns voru á
fundinum að sögn lögreglunnar.
Laugardaginn 26. mai kom til
beinna átaka á miðunum við her-
skipin. Varðskipið Ægir kom að
togaranum Everton að ólöglegum
veiðum. Togaraskipstjórinn neit-
aði að hlýða fyrirmælum varð-
skipsmanna. Ægir skaut þá við-
vörunarskotum að togaranum, en
ekki dugði og hélt togarinn á
brott. Það sem einkum vakti at-
hygli við þennan atburð var af-
staða stjórnarandstöðunnar. Geir
Hallgrimsson sagði: „Það er mitt
álit að ekki beri að grípa til svo
örlagarikra ráða.” Gylfi Þ. Gisla-
son sagði: „Nú óttast ég alvar-
lega að við Islendingar höfum
spillt okkar málstað.”
28. mal tilkynnti íslenska rikis-
stjórnin að herskipainnrásin væri
brot á reglum NATO og krafðist
utanrikisráðherra, Einar Agústs-
són, þess, að NATO stöðvaði inn-
rásina i landhelgina. Á blaða-
mannafundi lýsti ráðherrann þvi
yfir að almenningsálitið á Islandi
hefði snúist gegn Atiantshafs-
bandalaginu. Og það var ekki ol'
mikið sagt, en Morgunblaðið
skrifaði aldrei meira um hernað-
arihlutun rússa, en einmitt þessar
vikurnar.
Föstudaginn 1. júnl reyndu
bresku ofbeldisöflin að sigla niður
eitt minnsta varðskipið, Árvakur.
Dráttarbátur sigldi á varðskipið,
en síðan reyndi breskt herskip að
Svavar Gestsson tók saman