Þjóðviljinn - 19.10.1975, Qupperneq 7

Sunnudagur 19. október 1975. ÞJÚÐVILJINN — StÐA 7
A þessu ári hafa tvær norskar
verkalýðskvikmyndir verift
frumsýndar i Noregi, sem er I
senn ánægjulegt og nýstárlegt,
þvi kvikmyndir um eða i þágu
verkalýðs hafa ékki verið gerðar i
Noregi frá striðslokum, ef frá er
talin mynd Oddvars Einarson
KAMPENOM MARDÖLA (1971).
Sú fyrri VERKFALL („Streik”)
er gerð eftir bók Thor Obrestad
„Sauda! Streik!” og hefur ODD-
VAR BULL TUHUS annast leik-
stjórn og handritagerð. Kvik-
myndin fjallar um ólöglegt verk-
fall 240 iðnaðarverkamanna við
Electric Furnace Company i
Sauda við Vesturströnd Noregs.
Sú siðari, HVER Á TYSSEDAL?
(Hvem eier Tyssedal?”) er gerð
af SÖLVE SKAGEN og MALTE
WADMAN, og tekur fyrir kjara-
baráttu 400 verkamanna við ál-
verksmiðjuna i smábænum
Tyssedal við Sudurfjorðinn.
ólöglegt verkfall
Tilkoma VERKFALLS gekk
ekki átakalaust fyrir sig, Norska
sjónvarpið fjármagnaði gerð
kvikmyndarinnar og fól þeim
Oddvar Bull Tuhus og Lasse
Glomm að skrifa kvikmynda-
handrit eftir fyrrnefndri bók um
SAUDA-verkfallið sem átti sér
stað 1970. Handritið var viður-
kennt af hálfu sjónvarpsins og
upptaka hófst. Þá greip Vinnu-
veitendasamb. Noregs i taum-
ana og taldi gerð myndarinnar
hvetja til lögbrots þar sem verk-
fallið hafði verið ólöglegt. Þar
með stöðvaði útvarpsstjóri upp-
tökurnar og það var ekki fyrr en
rúmu ári siðar sem gerð myndar-
Hver á hvað i þessu álviti?
KVIKMYNDIR í ÞÁGU
KJARA-
BARÁTTU
innar gat haldið áfram eftir mikið
málastapp. VERKFALL er leikin
kvikmynd en með miklum heim-
ildarmyndarblæ. Verkafólkið
leikur sig sjálft og eitt aðalhlut-
verkið leikur Kjell Pettersen, en
hann er einn af driffjöðrunum i
verkalýðsbaráttu Sauda. Allar
heimildir sem notaðar voru við
gerð myndarinnar voru rækilega
kannaðar og mestur timi og
kostnaður fór i sjálfan undirbún-
ing myndarinnar. Arangur þess-
arar undirbúningsvinnu lætur
heldur ekki standa á sér. Sam-
bandinu milli verkamannanna
innbyrðis jafnt sem streitu verka-
lýðsfélagsins og vinnuveitend-
anna er lýst á spennandi og sann-
færandi hátt. Kvikmyndin er
mjög heilleg og endursegir með
stigandi spennu launabaráttu
verkamannanna i smábænum
Sauda, þar sem allt atvinnulif
byggist á einni verksmiðju. Kvik-
myndin tekur fyrir hinar ýmsu
hliðar á ólöglegu verkfalli, sem
vopn i kjarabaráttu verkalýðs,
sem lögbrot og ólöglegt athæfi og
hina sálrænu spennu sem skapast
meðal allra aðilja. Kvikmynda-
taka HALVOR NÆSS er i senn
bæði hógvær og hnitmiðuð, hann
reynir sjaldan frumlegar lausnir
né annarleg sjónarhorn, heldur
byggir myndrammann i kring um
hið talaða orð af látleysi og ein-
íöldum skýrleika.
Það sem kannski vekur mesta
furðu við þessa kvikmynd er að
stór hópur leikaranna hefur
aldrei fengist við leik áður, en
leysir engu að siður hlutverk sin
svo frábærlega vel af hendi að
furðu gegnir. Þetta gefur kvik-
myndinni sterkan og sannfærandi
tón, sem svelgir áhorfandann i
iðnu atburðanna. Verkafólkið
leikur sjálft sig og atburðirnir eru
ekki tilbúinn veruleiki heldur
upprifjun á baráttu og hverdags-
leika þess sjálfs. Engu að siður
ber VERKFALL það með sér að
hafa farið i gegnum þurrkofna
borgaralegrar ritskoðunar og að
ýmis uppgufun hafi átt sér stað
áður en Norska Sjónvarpið og
Norska Vinnuveitendasambandið
gáfu kvikmyndafólkinu lausan
tauminn. Þannig heldur fyrr-
nefndur Kjell Pettersen þvi fram,
að bæði hin mikla andstaða meðal
verkalýðs i Sauda gegn heims-
valdastefnu Bandarikjanna og
eins samúð sú, sem verkfall þetta
vakti viðs vegar i Noregi, hafi
fariðforgörðum i kvikmyndinni. 1
sjálfu sér sljóvgar þetta ádeilu-
brodd myndarinnar, en nær sam-
timis til fleiri þjóðfélagshópa, og
sem samtimaheimild er VERK-
FALL óvéfengjanlega bæði
áhugavert og fræðandi gagn i
þágu kjarabaráttu verkalýðsins.
Mengun og gróði
HVER Á TYSSEDAL? 90
minútna 16 mm kvikmynd um
kjarabaráttu verksmiðjufólks i
Tyssedal i Noregi. Álverksmiðj-
urnar i Tyssedal voru reistar
skömmu eftir aldamót og voru á
sinum tima þær stærstu og ný-
tiskulegustu i Noregi en eru i dag
með þeim minnstu og úreltustu.
Tyssedal byggir sina afkomu á
verksmiðjunum og um 400 manns
af tæpum 1500ibúum þorpsins eru
starfandi við þær. Frá upphafi
eða 1912, hafa verksmiðjurnar
verið i eigu erlendra aðilja.
PECHINEY, franskt fyrirtæki
starfrækti verksmiðjurnar frá
1914 til 1958 þegar BACO (Thc
British Aluminium Company
Limited) frá Bretlandi og ALCAN
( Alcan Aluminium Limited) frá
Kanada keyptu verksmiðjurnar
endanlega, en bæði siðastnefndu
fyrirtækin höfðu átt hluta i verk-
smiðjunni allt frá öðrum tug ald-
arinnar.
Ur „Hver á Tysseval?”
Þessi tvö íyrirtæki eða DNN
ALUMINIUM A/S eins og þau
kalla sig sameiginlega, hafa sið-
ustu 60 ár ekki aðeins grætt stórar
peningafúlgur á verksmiðjunum,
(peningar, sem Norðmenn hafa
ekki séð snefil af), heldur hafa
þeir einnig fullan yfirráðarétt yfir
vatnsorkunni i Tyssedal. 1964
fékk DNN framlengingu á leigu-
skilmálum vatnsorkunnar til árs-
ins 2006. DNN hefur notað tæp
50% af vatnsorkukvóta sinum sið-
astliðin ár. Afganginn hafa þeir
seltá hinum frjálsa markaði. Þar
sem orkuleigan er ekki visitölu-
tryggð, hefur gróðinn stigið i hlut-
falli við verðbólguna. Þetta gaf
DNN 20 miljón norskra króna i
hreinan ágóða 1974. DNN er i dag
gjörsamlega úreltar og úr sér
gengnar verksmiðjur, hættulegar
heilsu manna jafnt sem dýra i
nánasta umhverfi. Gróðurinn er
brúnn á litinn i Tyssedal,
barrtrén standa þurr og dauð i
fjallshliðunum. Suðurfjörðurinn
er einn mengaðasti fjörður i
heimi. Tennur sauðfjárins eru
óvenju stórar að vexti vegna
flúor-mengunar frá verksmiðjun-
um i firðinum, og slátra verður
dýrum vegna næringarlevsis
skepnanna. Blóm og jurtir verður
að setja niður á ári hverju á nýj-
an leik, þvi gróður lifir ekki leng-
ur en svo i þessum jarðvegi.
Margar húsmæður hafa hætt að
þvo gluggana, þvi að þvottalögur-
inn bitur ekki lengur á hinni
möttu flúorskán gluggarúðanna.
Inni i bræðsluofnasal verksmiðj-
anna vinna verkamennirnir i
mettuðu reyk — og gaslofti. Hit-
inn — sem getur farið upp i 90
gráður celsius — veldur þvi að
ógjörningur er að nota gasgrim-
ur, i stað þess verða verka-
mennirnir að notast við létt og
ófullnægjandi gasbindi til að hlifa
öndunarfærunum. Bræðsluofn-
arnir geta auðveldlega sprungið
— það hefur gerst — og það má
teljast mildi að enn hafa ekki orð-
ið dauðaslys, en margir hafa
skaðbrennst við vinnu. Eftir 1960
jókst eftirspurnin á ári og það
varð arðbærara að reisa nýjar
verksmiðjur heldur en endurnýja
þær gömlu.
Minni framleiðslueiningar —
eins og Tyssedal — sátu á
hakanum. Upp úr ’70 þegar bera
tekur á yfirframleiðslu og sölu-
erfiðleikum verður vafasamt að
slik starfræksla borgi sig. Starfs-
mannafélag verksmiðjanna i
Tyssedal undirbjó sig til baráttu.
Kröfur þeirra voru þrenns konar:
1) Vatnsorkan verði i Tyssedal
sem trygging fyrir vinnustaði i
framtiðinni.
2) ALCAN og BACO byggi nýjar
og betri verksmiðjur i Tyssedal.
3) Ef eigeendur verksmiðjanna
verði okki við þessum kröfum,
skerist norska rikið i leikinn og
kaupi verksmiðjurnar og yfir-
ráðaréttinn yfir vatnsorkunni.
Baráttan stóð i tvö ár, eða frá
1973-75, þegar norska rikið kaupir
verksmiðjurnar fyrir 175 miljónir
norskra króna. (Auðhringarnir
höfðu, i fyrstu krafist 300 miljóna
norskra króna.)
Eitt ár á filmu
Kvikmynd Sölve Skagen og
Malte Wadman fjallar um eitt ár
þessarar baráttu Tyssedælinga.
Þetta er heimildarkvikmynd, þar
sem sjónvarpstækninni, er mikið
beitt, meðal annars i viðtölum,
málaflokkaskilgreiningu og
efnismeðhöndlun, og notkun þul-
ar. HVER A TYSSEDAL? reynir
ekki að leyna áliti sinu á hlutun-
um, heldur tekur mjög ákveðna
afstöðu til málanna. Þeir félagar
ganga út frá sjónarmiði verka-
mannsins; yfirvofandi atvinnu-
leysi og óöruggt ástand, likami
hans illa farinn af margra ára
striti og slæmum aðstæðum, um-
hverfi hans mengað og niðurnitt.
Kvikmyndin er þó ekki einlituð
áróðursmynd heldur leikur meir
á strengi stjórnmálalegrar
iróniu. og skapar spenningu
Framhald á 22. siðu.