Þjóðviljinn - 13.11.1975, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 13. nóvember 1975.
Halldór Olafsson
bókavörður og ritstjóri, ísafirði
Fæddur 18. maí 1902 — Dáinn 2. nóvember 1975
1 dag verður jarðsunginn frá
ísafjarðarkirkju Halldór Ólafs-
son, ritstjóri og bókavörður. Með
Halldóri er genginn maður sem
gott er að minnast.
Hann fæddist að Kaldrananesi i
Strandasýslu hinn 18. mai 1902, og
voru foreldrar hans hjónin Ólafur
Gunnlaugsson bóndi þar og kona
hans Kristin Jónatansdóttir.
Hann andaðist á Landakotsspit-
ala 2. þ.m.
Halldór flutti búferlum ásamt
móður sinni til fsafjarðar árið
1918 og bjó þar til æviloka að und-
anskildum árunum 1936 til 1943,
en þá dvaldi hann fyrir austan
fjall, i ölfusi og Flóanum.
Hann lauk gagnfræðaprófi frá
Akureyri árið 1922. Hann stundaði
algenga vinnu til sjósoglands, en
tók jafnframt mikinn þátt i bar-
áttu verkalýðsins fyrir bættum
kjörum, var i stjórn Verkalýðsfé-
lagsins Baldurs og i stjórn Verka-
lýðssambands Vestfjarða.
Þegar séra Guðmundur Guð-
mundsson frá Gufudal afhenti
Verkalýðssambandinu blað sitt
Skutul til fullrar eignar og um-
ráða, árið 1928, varð Halldór rit-
stjóri þess og gegndi þvi starfi i
tvö ár, en árið 1930 yfirtók
Alþýðuflokkurinn blaðið.
Næstu árin var Halldór ritstjóri
fjölritaðs blaðs, Baldurs, sem
gefið var út af kommúnistum.
Arið 1934 varð Halldór varafull-
trúi i bæjarstjórn Isafjarðar, en
kosningunum það ár lauk með þvi
að fjórir fulltrúar voru kosnir af
lista Alþýðuflokksins, fjórir af
hálfu Sjálfstæðisflokksins, en
oddasætið hlaut fulltrúi Komm-
únistaflokksins.
Á ýmsu gekk i stjórn bæjar-
mála og svo fór að ári siðar 1935,
voru að nýju háðar bæjarstjórn-
arkosningar og lauk þeim með
sigri Alþýðuflokksins, sem fékk
fimm fulltrúa kjörna, Sjálfstæðis-
flokkurinn fjóra, en fulltrúi
kommúnista hlaut ekki kosningu.
Nokkru siðar flutti Halldór frá
ísafirði, eins og áður segir, en
hann kom aftur árið 1943 og gerð-
ist þá ritstjóri Baldurs og siðan
Vestfirðings. Gegndi hann rit-
stjórnarstörfum til dauðadags.
Arið 1946 varð Halldór bóka-
vörður við bókasafn ísafjarðar,
en lét af þvi starfi fyrir aldurs
sakir fyrir tveim árum.
Halldór varð bæjarfulltrúi á
vegum Alþýðubandalagsins 1958
ogsatibæjarstjórn tilársins 1970.
Þá vann Halldór að margvis-
legum trúnaðarstörfum fyrir
Sósialistaflokkinn og Alþýðu-
bandalagið, var m.a. formaður i
kjördæmaráði flokksins á Vest-
fjörðum.
Þetta stutta yfirlit um æviferil
Halldórs Ólafssonar segir ekki
nema hálfa sögu hans.
Þegar Halldór fluttist fyrst til
Isafjarðar, sextán ára gamall,
voru stéttaátökin i bænum óvenju
hörð. Þannig hlaut Verkalýðs-
félagið Baldur, sem stofnað var
árið 1916, ekki viðurkenningu sem
stéttarfélag fyrren árið 1923. Með
sanni má segja, að óviða hafi
stjórnmálabaráttan verið á
þessum árum og næstu áratugum
háð af meiri hörku en á Isafirði.
Maður getur næstum sagt að á
stundum hafi hún verið háð á ill-
vigan hátt.
Flokkarnir sem svo hart börð-
ust þar vestra voru íhaldsflokk-
urinn (siðar Sjálfstæðisflokkur-
inn) og Alþýðuflokkurinn, en
innan raða hans voru allsundur-
leitar skoðanir og svo fór að hinir
róttækari innan flokksins stofn-
uðu deild i Kommúnistaflokki Is-
lands.
Halldór var sósialisti af lifi og
sál og skipaði sér i sveit með
hinum róttæku. Fyrir bragðið
varð hann oft fyrir óvægnum
árásum andstæðinga, en svaraði
ætið af mikilli hógværð.
Eins og áður segir var Halldór
um skeið i stjórn Verkalýðsfé-
lagsins Baldurs og i stjórn Verka-
lýðssambands Vestfjarða. A veg-
um þess ferðaðist hann viða um
Vestfirði. í desemberhefti Vjnn-
unnar 1948 er grein um Verka-
lvðsfélae Patreksfiarðar, rituð af
Jóni. I grein þessari segir Jón
ma:
„Loks var það haustið 1928 —
16. október — að 55 verkamenn og
konur stofnuðu núverandi Verka-
lýðsfélag Patreksfjarðar. Það
var Halldór Ólafsson, ritstjóri frá
ísafirði, sem efndi til stofnfund-
arins og aðstoðaði við félags-
myndunina.”
Þessi tilvitnun sýnir vel hversu
drjúgan þátt Halldór átti i þvi að
treysta samtök verkalýðsins þar
vestra.
Aðalþátturinn i starfi Halldórs
var þó ritstjórn hans, penninn
varð baráttutæki hans. Enda var
hann prýðilega ritfær maður,
honum var einkar vel lagið að
setja á blað hugsanir sinar,
glöggar og vel igrundaðar. Hjá
honum kom vel fram kjarni hvers
máls.
Jafnframt þvi að vera ritstjóri
Baldurs og siðar Vestfirðings
annaðisthann útgáfu blaðanna og
var furðulegt hversu vel honum
tókstað sjá um fjárreiður þeirra.
Ég kynntist Halldóri fyrst að
ráði árið 1943 þegar hann kom
aftur til ísafjarðar og tók að sér
ritstjórn Baldurs, en ég sat þá i
bæjarstjórninni. Allt frá þessum
tima varð samvinna okkar mjög
náin og ekki eru það ýkjur þegar
ég segi, að Halldór reyndist mér
ráðhollur maður.
Halldór var vel gefinn og
skemmtilegur i viðræðu, i fari
hans var góðvildin áberandi,
blaðagreinar hans voru hógværar
og málefnalegar, bágt á ég með
að trúa að nokkur hafi borið til
hans persónulegan kala þótt oft
hafi kastast i kekki i pólitiskum
deilum.
Halldór ólafsson vann braut-
ryðjendastarf ásamt ýmsum
öðrum á Vestfjörðum. Oftast er
slikt starf erfitt og fór hann ekki
varhluta af þvi. En hann leysti
það starf sitt og önnur prýðilega
af hendi.
Að honum er mikil eftirsjá.
Haukur Helgason
Halldór ólafsson, sem i dag er til
moldar borinn á' Isafirði, var
fæddur á Kaldrananesi i Stranda-
sýslu vorið 1902.
Sennilega hafa fá ár á okkar öld
enn fært þjóðinni slikt mannval,
sem einmitt þetta merkilega ár,
1902, árið sem landvarnarhreyf-
ingin reis á legg og ungir menn
fylktu liði til lokaáhlaups i sjálf-
stæðisbaráttunni við Dani.
Á sliku ári var sælt að lita ljós
heimsins, svo norður þar á ann-
nesjum við ysta haf, sem i
húsi við Laugaveginn ellegar i
byggðum Eyjafjarðar.
Þá spruttu lifsgrös i túninu
heima.
Fyrstu minningar Hall-
dórs Ólafssonar voru frá Kúvik-
um, þar sem hann dvaldi nokkur
ár I bernsku, á siðustu árum
gamla Jakobs. J Thorarensen,
sem þar stýrði verslun i 60 ár. Um
aldir voru Kúvikur annar tveggja
verslunarstaða við Húnaflóa. Þar
var oft beðið skipakomu, — á haf-
Isvori I ótta og von, þegar hin
hvita þyrping norðurhafa bannaði
fátækum búandmönnum allar
bjargir, og fiskur og hákarl nutu
friðunar undir heljarfargi. Margt
árið varð sigling engin og menn
lifðu á landsins gæðum án kaup-
staðarvöru og krams, eða dóu
drottni sinum.
Frá vörinni I Kúvikum var
margur maðurinn færður til skips
til að mæta örlögum sinum á
Brimarhólmi eða i Spunahúsinu i
Kaupinhafn, — færður til skips til
að deyja fyrir kóngsins mekt,
fjarri birtu heimahaga. Það var
alltaf nóg af sakamönnum á
Ströndum.
Að Kúvfkum sóttu menn um
langan veg á landi og sjó, norðan
af Hornströndum, innan úr
Hrútafirði og austan um Flóa.
Þar urðu menn oft að lúta lágt
fyrir erlendu valdi, en þar gerð-
ust einnig ævintýr, og nýjar vonir
kviknuðu. Þar hvislaði Asgeir á
Kollafjarðarnesi leyndarmálinu I
eyra Torfa bróður um innihald
bréfsins góða frá Höfn, — rösk-
lega hálfri öld fyrr en Halldór
okkar Ólafsson lék þar i túni.
A slikum stað komast menn
ekki hjá þvi aðheyra kalllands og
sögu.
Nú er dauft yfir Kúvikurkaup-
stað. Þar sem áður var ólgandi
lif, heyrist nú hvorki grátið né
hlegið. Hákarlshjallurinn fellur
að foldu, og grasið grær yfir stétt-
ina, þar sem áður lá leið inn i
furðuheim krambúðarinnar.
En það er fagurt við Reykja-
fjörð, óviða fegurra. Ég kom þar
á haffsvori fyrir fáum árum.
Þessi stóri fjörður var spegil-
sléttur og á lygnan hafflötinn sló
rauðri slikju frá hnigandi sól, en
hvitir turnar sigldu tignarlega á
þessu Rauðahafi undan
Kúvikurstað.
— Þá minntist ég Halldórs.
Halldór Ólafsson fór ungur frá
Kúvikumyfir fjörðinn að Gjögri,
veiðistöðinni þar sem lagt var út
með Andrarimur í andans nesti
en ögn af sykri úr Kúvikurkaup-
stað var munaðaraukinn eini.
Fáir urðu feitir af þeim sykur-
skammti, en hákarlalýsið gerði
menn sterka og seiga.
Við Gjögur var Halldór löngum
kenndur siðar á ævinni. Samt fór
hann þaðan 16 ára gamall, og
barsttil ísafjarðar, þar sem hann
siðan þreytti fang. Þá voru 2 ár
iiðin siðan Skúli Thoroddsen dó,
og Alþýðuflokkurinn var stofn-
aður.
Halldór gekk ungur til starfa i
röðum verkalýðshreyfingarinnar
og Alþýðuflokksins, og skipaði sér
i hóp hinna róttækustu. Þar stóð
hann undir merkjum i svo sem 50
ár, hógværari og hávaðaminni en
flestir aðrir, sem alltaf á sinum
stað, — þoldi bæði blitt og stritt,
en hvikaði aldrei. Spurði aldrei
um eigin hag, heldur hitt eitt,
hverig best yrði þjónað málstað
verkalýðshreyfingarinnar, sósial-
isma og þjóðfrelsis, — þeim mikla
málstað, sem hann batt tryggðir
við ungur, — minnugur þeirra,
sem nú og fyrr þoldu nauð, og
með vonina um komandi reisn
alþýðu i brjóstinu, stundum
veika, stundum sterka.
Það voru lifgrösin frá Kald-
rananesi og Kúvikum sem voru
runnin Halldóri i merg og blóð, og
gáfu honum kraft til að striða ó-
bugaður allt til hinsta dags.
Það var mikið mannval, sem
Alþýðuflokkurinn átti á ísafirði á
árunum fyrir og um 1930. Úr
þessum friða hópi var Halidór
Ólafss. gerður að ritstjóra Skut-
uls, málgagns flokksins á ísafirði
árið 1928, þá komungur maður,
og sýnir það best hvert mannsefni
hann hefur verið talinn af félög-
um sinum, sem til þekktu.
Hér verður ekki rætt um klofn-
inginn 1930 I verkalýðshreyfing-
unni, né þann aðskilnað fyrri fé-
laga, sem þar varð með margvis-
legum afleiðingum. Þær svipt-
ingar allar bitnuðu illa á Halldóri
Ólafssyni, svo sem mörgum
öðrum, en Halldór var þeirrar
gerðar, að hann hlaut jafnan að
fylgja þvi einu, sem hann vissi
sannast og réttast.
Halldór frá Gjögri var ritstjóri
Skutuls árið 1928, þá róttækasta
blaðsins á Isafirði. Nú i haust,
nær 50 árum siðar, var hann enn
ritstj. pólitísks málgagns á Isa-
firði, Vestfirðings, blaðs Alþýðu-
bandalagsmanna, nú sem fyrr
í minningu félaga
Ég sá Halldór Ólafsson fyrst ungan mann á Isafirði. Þá
var hann nýbúinn að ljúka gagnfræðaprófi á Akureyri.
Halld. hefur vist notið þess mikið. Hann var menntaðri,
betur að sér en fólk er flest og hóf strax afskipti af verka-
lýðsmálum. Að lýsa Halldóri er ekkisvolétt þvi að hann
var fjölþættur maður þó dulur væri. Það vissu ekki nema
þeir, sem voru honum best kunnugir, hvað hann var fjöl-
breyttur. Hann var fórnfús I eðli sinu og trúði á það, sem
hann vann fyrir, og lét ekki af þvi. Hann fórnaði aldrei
hugsjón sinni fyrir hagsmuni. Halldór var enginn
hávaðamaður. Hann hélt ræður, sem voru rökfastar,
talaði frekar lágt en skýrt.
Ég fór stundum opinberlega með gamanvisur eftir
Halldór. Hann var mjög laginn að búa til visur en gumaði
aldrei af þeim. Skáldskapur hans hefur alveg fallið i
gleymskudýpi. Guðmundur Hagalin varð mest fyrir
barðinu á okkur, hann var svo spéhræddur. Hann hélt einu
sinni ræðu á lokuðum kratafundi. Það var fyrir kosningar
og einn af okkar strákum laumaðist inn og hann var nú
ekki óskýr sá. Hann fékk eintakið af ræðunni og það var
eitthvað á þessa leið:
Við erum allir fátækir, við erum allir verkamenn.
Nú, eins og við séum ekki allir verkamenn?
Svo gerði Halldór Ólafsson gamanvisur eftir þessu og ég
fór með og hermdi eftir Hagalin:
Margir draga i efa enn
að við séum verkamenn.
Sjálfsagt get ég sannað hér
að svoddan skoðun heimska er.
Vcrkamenn, verkamenn.
Við erum allir verkamenn.
Verkamenn, verkamenn.
Allir verkamcnn.
Finnur fæddist örbirgð i,
fékk hann snemma að kenna á þvi
hvað það er að sækja sjó,
seinna margan bita dró.
Verkamenn o.s.frv.
Þetta var Finnur Jónsson, seinna alþingismaður og ráð-
herra.
Svo er hann nú Hannibal.
Hann er fæddur i Arnardal.
Rölti á eftir rollum þar,
reiddi torf og mykju bar.
Verkamenn osfrv.
Eftir það hann sótti sjá.
Svo varð kokkur Merkúr á.
Kokkmenskuna vanur við,
vatt sér niður um skælettið.
Verkamenn o.s.frv.
Þetta verkaði allt, já, neikvætt á þá. Fólki þótti gaman.
Það hlustaði frekar á okkur ef við höfðum eitthvað
skemmtilegt. Við urðum að tjalda þvi sem til var.
Baldi þetta blessað ljós,
besta skilið ætti hrós.
Smalamennsku vanur við,
vel'ur liann að sér kvenfólkið.
Verkamenn o.s.frv.
Baldi var smali svona, gekk á milli og var sérstaklega
laginn að reyna að fá kvenfólk til að kjósa.
Siðast er það sjálfur ég,
sist eru efnin glæsileg.
Fátækastur eflaust er
allra manna i bænum hér.
Fátækur, fátækur.
Ósköp og skclfing fátækur.
Fátækur.
fcg er fátækur.
Horaður þó ekki er
eins og glöggt má sjá á mér.
En þessi istra er aðeins hjóm,
ekkert nema blekking tóm.
Fátækur o.s.frv.
Kratarnir voru i upphafi við völd á tsafirði með okkar
fulltingi. En svo kom ágreiningur upp og þá kom fram
hvernig hver maður var i raun. Halldór var einn af þeim
sem var marxisti i húð og hár og lét ekki af þvi. Þeir sem
vildu hugsjóninni best voru lengst til vinstri. Aftur voru
frekar hagsmunamenn hinum megin, sem hugsuðu
meira um að koma slnu eigin fram, og brutu þá hugs-
jónina þegar þvi var að skipta.
Fyrir 1930 voru allir með i Alþýðuflokknum. Það að
heita bolsévikki var engin skömm. Kratarnir kölluðu Isa-
fjörð bolsabæinn eða rauða bæinn og báta Samvinnu-
félagsins rússa. Þeir skömmuðust sin ekki fyrir það. Það
var stórt skref að koma á Samvinnufélaginu 1927, þeir
voru mest með 7 báta, þetta var glæsilegt á þeirra tima
visu. Vinstri mennirnir I Alþýðuflokknum vildu halda
áfram að bæta Samvinnufélagið, koma t.d. á betri vinnu-
stöðum fyrir fólkið, en þvi var öllu snúið gegn þeim, það
var m.a.s ekki hægt að tala á fundum þvi að kratarnir
fengu æsingafólk til þess að gera hávaða svo að ekki var
hægt að heyra hvað okkar menn sögðu. Aðferðin hjá kröt-
unum var heimskuleg. Þeir beittu harðvitugri baráttu
heldur en Ihaldið hafði áður gert til að halda sjálfu verka-
fólkinu niðri. 1 upphafi var mikill hugur i fólki að leggja
sig fram I Samvinnufélaginu en kratarnir hagnýttu það til
alls annars. Forystumennirnir voru miðlungsmenn sem
hugsuðu mest um að hafa völd. Sterkustu og bestu mönn-
unum var eiginl. haldið frá, mest af einhvers konar elju-
rig hjá Finni Jónssyni. Honum var veitt fulltingi af fjöld-
anum og komst á þing og svo varð hann ráðherra ofan á
allt það. Nú veit enginn hvað hefur orðið af Samvinnu-
félaginu.