Þjóðviljinn - 01.02.1976, Síða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 1. febrúar 1976.

Eins og mönnum er kunnugt
þróast sovéskt efnahagslif sam-
kvæmt heildaráætlunum sem
gerðar eru til fimm ára i senn.
bessi áætlunarbúskapur hefur
lengst af verið eftirlæti og helsta
tromp sovétmanna, þegar þeir
halda fram ágæti sins efnahags-
kerfis, möguleikum þess á að
tryggja „jafna og hraða þróun til
bættra kjara án kreppu, verð-
bólgu og atvinnuleysis” — en eitt-
hvað á þessa leið er trompið i orð
fært.
Nú um áramót lauk niundu
fimm ára áætluninni og við tekur
hin tiunda. Efnahagslegt uppgjör
og verkefni verða eftir öllum
sólarmerkjum að dæma heista
umræðuefni á væntanlegu þingi
sovéska kommúnistaflokksins
sem hefst siðast i febrúar. bað er
þvi ekki úr vegi að draga saman
nokkurn fróðleik um þessar áætl-
anir báðar. Er þá stuðst við
nokkrar greinar sem sovéska
fréttastofan APN hefur sent frá
sér. tóninn i leiðurum nokkurra
sovéskra blaða og svo athuga-
semdir Moskvufréttaritara
breska blaðsins Financial Times.
Hógvær tónn
bað vekur reyndar athygli, sem
fréttaritarinn bendir réttilega á,
Sovéskur áætlanabúskapur
að tónninn i skrifum um hina nýju
fimm ára áætlun er venju fremur
hógvær. bað er eins og verið sé að
forðast að vekja falskar vonir
eins og gert var með mjög bjart-
sýnu tali árið 1971, að maður nú
tali ekki um hina skemmtilegu
loftkastala Krútsjofs sem ætlaði
að vera búinn að smiða alls-
nægtaþjóðfélag skömmu eftir
1980. Markmiðin virðast ekki sett
það hátt að bakslag geti hlaupið i
allt saman — t.d. vegna upp-
skerubrests (eins og gerðist
siðast i fyrra) eða vegna ódugn-
aðar eða mistaka i einhverjum
veigámiklum greinum. Áætlunin
inniheldur ekki stór ioforð, heldur
loforð um hægfara umbætur á
lifskjörum. Financial Times
hefur reiknað það út, að þvi sé
ekki einu sinni lofað að nýbygg-
ingar á húsnæði fari fram úr
fólksfjölgun.
Markið hefur verið sett lægra
en áður að þvi er varðar aukningu
þjóðartekna (24—28% i stað
þeirra 28% sem náðust 1971—75).
Hér er um lykiltölu að ræða þvi
hún gefur til kynna „hagnaðinn”
af sovésku efnahagslifi — það
sem verður eftir til launa og al-
mennrar þjónustu þegar annar
kostnaður af framleiðslunni hefur
verið greiddur.
Launin munu hækka um
16—18% (20—22% i fyrri áætlun)
og fara þá meðallaun upp i
160—170 rúbiur. bessar tölur eru
nokkuð hærri ef talað er um
„rauntekjur á ibúa” en þá er átt
við, að við meðallaun er bætt
þeirri upphæð sem kemur á hvern
vinnandi mann, þegar deilt er i þá
upphæð sem fer til ellilauna,
námslauna, niðurgreiðslna á or-
lofskostnaði og rekstri barna-
heimila o.s.frv. Ætlast er til að
mest verði launahækkunin hjá
þeim sem vinna að landbúnaði,
sem hafa haft miklu minni tekjur
að jafnaði en t.d. iðnverkamenn.
bað hefur reyndar verið skráð i
hverja sovéska áætlun að unnið
verði að þvi að draga úr mismun
á lifskjörum i borg og sveit— en sá
munur kemur ekki siður fram i
lakara vöruúrvali og menningar-
þjónustu en tekjunum i borg og
sveit.
Markið er einnig sett lægra en
áður á sviði neysluvarnings.
Samkvæmt siðustu áætlun átti
framleiðsla á neysluvarningi i
fyrsta sinn að aukast hraðar en
framleiðsla i þungaiðnaði, en það
áform mistókst (sjá töflu). Og nú
er aftur gert ráð fyrir þvi að
framleiðsla i léttaiðnaði aukist
8—10% hægar en framleiðsla i
þungaiðnaði.
í gögnum og greinum um áætl-
unina er mjög hvatt til aukins
vöruúrvals og bættra gæða, en
gagnrýni á sovéskar áætlanir
hafa ekki hvað sist beinst að þvi,
að þær stiluðu upp á magn, en
segðu fátt um raunveruleg gæði
og þá notagildi margs þess sem
framleitt er. Sérstök áhersla er
lögð á framleiðslu á „varanlegum
neysluvörum”, en þar með er átt
við bila, kæliskápa, sjónvarps-
tæki o.fl. (60% aukning). Sumt af
þessum varningi fer reyndar til
útflutnings.
begar horft er á sovéskar áætl-
anatölur og framkvæmda-
skýrslur er ekki alltaf auðvelt að
gera sér grein fyrir þvi, hvað þær
i raun og veru tákna. Hér skal
tekið eitt fremur aðgengilegt
dæmi, sem hefur mikla þýðingu
fyrir almenn lifskjör, en það eru
ibúðabyggingar. Húsnæðisvanda-
mál eru, eins og sovétmenn sjálf-
ir viðurkenna, stærst kjara-
vandamála þar i landi — fyrir um
20 árum var i þeim efnum gifur-
leg kreppa sem sumpart var rak-
in til eyðilegginga i striðinu, sum-
part til forgangsréttar uppbygg-
ingar i þágu iðnaðarins. I grein
eftir próf. Leonid Abalkin segir
blátt áfram, að nú sé það mæli-
kvarðiað hver sovésk fjölskylda
hafi séribúð með baði og öðrum
þægindum. En, segir hann, þetta
er ástand sem hefur ekki skapast
fyrr en á sl. tveim áratugum með
átaki i nýbyggingum — m.ö.o.
áður er það algengast i borgum
að fjölskyldur eru tvær eða fleiri
um hverja ibúð. Abalkin segir að
siðan 1956 hafi 80% landsmanna
fengið bætt húsnæðiskjör —
þ.e.a.s. annaðhvort flutt i hinar
nýju smáibúðablokkir, eða þá
fengið t.d. herbergi til viðbótar,
þegar grannar fluttu i nýtt. betta
er vissulega mjög jákvætt átak.
En tölur þær sem próf. Abalkin
tilfærir um ibúðabyggingar
1971—75 gefa og til kynna, að
firnalegt verkefni er enn óleyst i
húsnæðismálum. Hann segir að
byggðir hafi verið 544 miljónir
fermetra ibúðarhúsnæðis. Ef
umreiknað er eftir fólksfjölda,
þýðir þetta t.d. að islendingar
byggðu á ári hverju 920 100 ferm
ibúðir eða 1150 80 ferm ibúðir.
Hinar sovésku ibúðir eru i reynd
miklu smærri yfirleitt og eining-
arnar fleiri eftir þvi. Hin nýja
áætlun gerir ráð fyrir 545—550
miljónum fermetra á fimm árum.
Hvert stefnir?
Hér skal strax minnst á það og
nánar siðar, að aukin framleiðni
(afköst) hjá verkafólki og starfs-
fólki eigi að standa undir 90% af
þeim hagvexti sem verður i iðn-
aði (84% i sl. áætlun) og undir
svotil öllum hagvexti i ýmsum
öðrum greinum, s.s. landbúnaði.
bessar tölur eru allmiklu hærri
en i sl. áætlun (80% að meðaltali)
og leggja áherslu á brýna þörf
fyrir bætt vinnubrögð, einkum
þar sem fjárfestingarhraðinn
verður, þegar á heildina er litið,
minni en áður.
betta er kannski ekki sérlega
glæsilegt. En sovéskir fréttaskýr-
endur halda þvi að sjálfsögðu
mjög til streitu, að áætlunin gefi
fyrirheit um jafnar lifskjara-
bætur, meðan flestir á Vestur-
löndum gera sér ekki hærri vonir
en þær að lifskjörin versni ekki.
„Sem fyrr þekktu sovétmenn ekki
atvinnuleysi, verðbólgu, kreppu
eða orkuhungur” segir einn. Að
visu er meira um hálfduldar
verðhækkanir i Sovétrikjunum en
greinahöfundar þar vilja með
góðu móti viðurkenna — en miðað
við Vesturlönd er verðlag þar i
reynd mjög stöðugt.
Erfiöleikar
Financial Times, sem áðan var
visað til, lýsir áætluninni á þann
veg að hún sé „hreinskilin” og
sýni fram á erfiðleika sem tengd-
irséu misjafnri þróun vegna hrá-
efnaskorts i iðnaði og ýmiskonar
ódugnaðar sem hefur dregið úr
áður áformuðum vaxtarhraða.
„Hin almenna mynd er þessi,”
segir blaðið, „framleiðslubáknið
gæti verið öflugt, en getu þess er
haldið niðri af skorti af hráefna-
vörum (fyrst og fremst vegna
þess að vinnslan gengur ekki
nógu vel, þvi að af hráefnunum
sjálfum er nóg til) og skorti á
virkni á öllum þrepum, frá ráðu-
neytum til vinnustaðar... bað
sem dregur úr þvi að þessi vanda-
mál séu leyst er skortur á vinnu-
afli, fjármagni og hugviti.” Og
það er þessi siðastnefndi skortur
sem fær blaðið til að draga þá
ályktun að reynt verði að bæta úr
honum með auknum viðskiptum
vestur á bóginn.
Landbúnaður
Einna mest áhersla er lögð á að
tryggja framfarir i landbúnaði,
enda hefur skórinn heldur betur
kreppt að á þvi sviði. Er þá á vixl
visað til óheppilegs veðurfars eða
skuld skellt á dáðleysi i stjórnun.
Allavega er ljóst að raunveruieg
kornframleiðsla nú er talsvert
undir settu marki, og á þessu
sviði er markið sett allhátt: árs-
framleiðslan á að vera 215—220
miljónir smál. á ári að meðaltali,
en það þýðir 20% aukningu miðað
við sl. áætlun. Heildarframleiðsla
landbúnaðarafurða á að verða
SETT MARKMIÐ ÁÆTLUNAR 1976-1980
Tölur i svigum sýna niðurstöður áætlunarinnar 1971—75.
Þjóðartekjur......24—28% (28%, sett upphaflegt markmið 37^40%)
Iðnaðarframleiðsla.......................................(35—39% (43%)
Þungaiðnaður...................................38—42% (41-^45%)
Léttaiðnaður...............30—32% (37%, upphaflegt markmið 44%)
Fjárfesting........................................ 24—26% (43%)
Fjárfesting i landbúnaði......................:.......30% (60%)
Laun...........................................16.-18% (20—22%)
Stál................................160—170 milj. smál. (142 milj.)
Olia ...............................620—640 milj. smál. (490 milj.)
Jarðgas...........................400-430 miljarð, rúmmetra (285)
Korn............................215—220 milj. smál. á ári (180 milj.)
Kjöt............................15—15,6 milj. tonn á ári (14,1 milj.)
Landbúnaðarframleiðsla.............................14—17% (13 %)