Þjóðviljinn - 17.06.1976, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 17. júni 1976 ÞJOÐVILJINN — SIDA 5
Ródesía
HYAÐ GERIR KAUNDA?
Átök blakkra þjóð-
frelsissinna og hersveita
hvitu minnihlutastjórnar-
innar í Ródesíu (sem á
máli innfæddra heitir
raunar Zimbabwe)
færast stöðugt i vöxt.
Fréttir berast nær dag-
lega af nýjum afrekum
þjóðf relsissinna og
skæruliðar skjóta upp
kollinum á æ fleiri
stöðum i landinu.
Ian Smith og aðrir talsmenn
stjórnarhersins eru kokhraustir
og segjast hafa i fullu tré við
skæruliöa. Samt er það svo að
tölur þær sem hernaðaryfirvöld
birta um mannfall i bardög-
unum hafa breyst mjög undan-
farna mánuöi, skæruliðunum i
vil. I fyrra var hlutfallið 12
skæruliöar á móti einum
stjórnarhermanni en um þessar
mundir er það 3 á móti 1. Vafa-
laust eru þessar tölur fegraðar
og gefa ekki rétta mynd af sann-
leikanum en þær eru samt
visbending um þróunina.
Fréttamenn halda þvi fram
að skæruliöar hyggi á stórsókn
inn i Zimbabwe i nóvember á
þessu ári þegar regntiminn
hefst og markmiðið sé að gera
lokahriðina að Salisbury i april
á næsta ári. Talið er að nú séu
aöeins 1.200 skæruliðar innan
landamæra Zimbabwe en 14
þúsund til viðbótar njóti þjálf-
unar sovéskra kinverskra og
kúbanskra hernaðarráðgjafa i
herbúðum i Mósambik.
Það sem menn greinir á um er
ekki hvort stjórnarhernum tekst
að standa skæruhernaðinn af
sér — allir viröast sammála um
að á þvi séu litlar sem engar
likur. En hve lengi getur hann
andæft? I þvi dæmi eru margar
stærðir og sumar alls óþekktar
enn sem komið er.
Ródesíuher er „teygöur"
til hins ýtrasta
Að Ródesiu liggja fjögur lönd:
Suður-Afrika, Botswana,
Sambia og Mósambik. Tvö þau
siðarnefndu hafa lýst þvi yfir að
ekki sé lengur önnur leiö fær til
að tryggja meirihlutavöld
blökkumanna i Zimbabwe en sú
vopnaöa. Bæði hafa þau lokað
landamærum sinum fyrir út-
flutningi frá Zimbabwe en
aðeins Mósambik hefur opnað
þau fyrir skæruliðum.
Landamæri Zimbabwe og
Mósambik eru löng og auk þess
eru skæruliðarnir langflestir i
Mósambik. Fram að þessu
hefur stjórnarhernum tekist að
halda aðstreymi skæruliða
nokkuð i skefjum og árásir
þeirra siðarnefndu eru dreifðar
og einkum til þess ætlaðar að
vekja skelfingu hvitra ibúa
landsins (það hefur tekist vel
þvi þeir streyma úr landi og
væru eflaust farnir flestir ef
gjaldeyrisiög kæmu ekki i veg
fyrir útflutning fjármuna
þeirra). En fréttamenn eru
sammála um að þessi landa-
mæri séu stjórnarhernum nógu
erfið. Hann er svo „teygður”
eins og þeir segja að litlu má
muna að ekki brotni i hann
skörð hér og þar.
Möguleikar á fjölgun i
stjórnarhernum eru fremur
litlir og hafa flestar leiðir verið
farnar i þeim efnum. Almennt
herútboö hefur verið látið ná til
æstærrihópa, þám. 40 þúsund
manna varaliðs, en það gengur
ekki til lengdar. Fyrirtæki i
landinu kvarta undan þvi að
herútboðið dragi svo mjög úr
framboöi á vinnuafli að af þvi
hljóti að leiða samdráttur i
íramleiðslunni. Þess eru dæmi
að helmingur hvitra starfs-
manna fyrirtækja hafa verið
kvaddir i herinn. Það sér það
hver maður að erfitt er fyrir
þjóðarbrot sem aðeins telur 280
þúsund að halda úti 50 þúsund
manna her.
Kaunda i
úlfakreppu
Hvað gerist þá ef Kenneth
Kaunda forseti Sambiu opnar
sin landamæri fyrir skæru-
liðana? Og hverjar eru likurnar
á að hann geri það? Flestir efast
um að stjórnarherinn þoli það
álag sem fylgja mun opnum
þeirra landamæra.
Kaunda á við mikla erfiöleika
að striða jafnt heimafyrir sem á
alþjóðavettvangi. Hann hefur
aldrei verið neinn ofstopamaður
og atburöir siðustu missera
hafa ekki orðið til að efla kjark
hans. Djúptæk efnahagskreppa
hrjáir land hans. Koparinn sem
er aðalútflutningsvara Sambiu
hefur hraðfallið i verði undan-
farna mánuði og striðið i Angólu
og viðskiptabannið á Ródesiu
hefur lokað tveim helstu
útflutningsleiðum landsins.
Alþjóðleg veröbólga og léleg
uppskera i landbúnaði rak svo
endahnútinn á tiltölulega frjáls-
lynda og róttæka utanrikis-
stefnu Kaunda.
Vegna uppskerubrestsins
neyddist Kaunda til aö flytja inn
korn frá Ródesiu og Suður-
Afriku. Ráðastétt landsins tók
mjög aö linast i stefnu sinni
gagnvart kynþáttastjórnum
þessara landa. I fyrra þegar
nýlendur portúgala i Afriku
voru að falla og þjóöfrelsis-
sinnum i Zimbabwe óx ásmegin
setti Vorster forsætisráðherra
Suður-Afriku fram sina eigin
,,detente”-stefnu fyrir sunnan-
verða Afriku. Vorster þessi er
raunsær og sá að ef áfram yröi
haldið fullum fjandskap við riki
blökkumanna i norðri, gæti það
lyktað með stórsókn blökku-
manna i Suður-Afriku sjálfri.
Hann gerði þvi Kaunda og
öðrum leiðtogum nálægra rikja
það tilboð að stjórn Suður-Af-
riku veitti þeim efnahagsaðstoð
gegn þvi að þeir létu af stuðn-
ingi sinum við þjóðfrelsis-
hreyfingar Zimbabwe, Namibiu
og Suður-Afriku.
Klofningur
þjóðfrelsissinna
Þetta tilboð hafði Kaunda
ekki efni á að hundsa. Hann hóf
viðræður við Vorster og um leið
Kaunda
tók hann að skipta sér af þróun
mála innan þjóðfrelsishreyf-
ingar Zimbabwe sem er snar-
klofin. Hann hlóð undir sátt-
fúsari arm ANC, ZAPU, sem
lýtur forystu Joshua Nkomo, út-
vegaði honum ráðgjafa og liðk-
aði fyrir viðræðum hans viö
Smith og félaga. 1 mars i fyrra
var einn helsti leiðtogi ZANU —
herskárri arms ANC — myrtur i
Lusaka. Margt bendir til þess að
þetta morð hafi verið framiö að
undiriagi Kaundas en hann not-
færði sér það til að berja á
vinstriöflunum i ZANU sem
mjög eru hvetjandi þess að lagt
verði til vopnaðarar atlögu við
stjórn Smiths. Margir framá-
menn þeirra voru handteknir og
æfingastöðvum skæruliða lokað.
Með stuðningi Kaunda og
stjórnarinnar i Suður-Afriku
tókst Nkomo að fá sinn arm
viðurkenndan á ýmsum stöðum
sem eina löglega fuiltrúa hins
blakka meirihluta i Zimbabwe.
En það gildir aðeins út á við.
Baráttan hefur hins vegar
þjappað óbreyttum félögum
beggja arma ANC saman og i
herbúðum rikir eining þótt leið-
togararnir rifist. Þar eru menn
ákveðnir i að berjast til sigurs
og þegar Nkomo hefur látið sjá
sig i herbúðunum hefur honum
iðulega verið varpað á dyr.
Hans timi er lika óðum að renna
út, honum hefur ekki tekist að
ná samkomulagi við Smith og
hans lika, en i sliku samkomu-
lagi virðist hans eina von um
pólitiska framtið vera fólgin.
Hlutur sovétmanna og
kinverja
Hlutur hinna sósialisku stór-
velda i þessu máli er nokkuð
flókinn. Opinberlega styðja
sovétmenn þann flokk sem vill
fara samningaleiðina en samt
hafa þeir veitt skæruliðum tölu-
verða hernaðaraðstoð, td.
berjast þeir með SAM 7 eld-
flaugum sem hafa náb miklum
vinsældum i skæruhernaði Þeir
njóta einnig tilsagnar sovéskra
hernaðarráðgjafa.
Kinverjar styðja hins vegar
hina vopnuðu baráttu af fullri
einlægni og fara ljótum orðum
um opinbert samþykki sovét-
manna á „detente” og friðsam-
iegri sambúð Vorsters. Sé þessi
afstaða borin saman við at-
burðina i Angólu og afstöðu rikj-
anna til MPLA sést greinilega
að kinverjar miða sinar gerðir
fyrst og fremst við afstöðu
sovétmanna. Þeir siðarnefndu
eru hins vegar seinþreyttir til
vandræða og vilja halda
„detente” til streitu en þeim er
um leið umhugað um að halda
sinum áhrifum i Afriku og haga
þvi seglum eftir vindi. En þvi
ber að fagna að kinverjar hafa
nú veðjað á réttan hest, þeir
hafa kannski dregið einhvern
lærdóm af Angólu.
ÞH
Hernámslið-
inu skemmt
Ný kvikmynd um samvinnu frakka
við þýska hernámsliðið kemur
óþœgilega við kaun fortíðarinnar
Danskur kvikmyndahöfundur og ísl. listmálari:
Kvikmynd um þekktasta
svartlistarmann dana
Lang mest umtalaða kvikmynd
i Frakklangi um þessar mundir
er Chantons sous l’occupation
(Syngjum hernumdir), gerð af
André Halimi, fyrrum blaða-
manni. Myndin er samsafn af úr-
klippum úr kvikmyndum frá ár-
unum 1940-1944 og sýnir frægustu
leikara, söngvara og aðra slika
listamenn frakka á þeim árum að
störfum. Má þar meðal annarra
nefna leikara eins og Maurice
Chevalier og Fernandei og
söngvara a borð viö Edith Piaf og
Mistinguett.
Þetta ætti nú út af fyrir sig ekki
aö vera neitt sérstakt, en inn á
milli atriðanna meö þessum
heimsfrægu listamönnum er
skotið öörum atriðum nokkuð
skuggalegri. 1 þeim sjást til
dæmis þýsk herfyiki marséra eft-
ir Champs-Elysées, hakakross-
fáninn er sýndur blaktandi á
Eiffel-turni og þýskir hermenn
giápandi á nektardansmeyjar i
næturklúbbnum Lido. Enn eitt
atriðið er frá þvi er um 13.000
gyðingum var safnað saman i
Vélodrome d’Hiver, en þaðan
voru þeir fluttir i útrýmingarbúð-
ir nasista.
Skemmtikraftar landráða-
menn?
Hér er um heimildakvikmynd
að ræða, og meginatriði hennar
mun vera sú staðreynd, að fræg-
ustu listamenn og skemmtikraft-
ar Frakklands á striðsárunum
voru mjög athafnasamir við að
skemmta þáverandi valdhöfum
landsins, þýska hernámsliðinu. 1
Naud, lögfræðing sem gat sér
frægðarorð fyrir afrek i and-
spyrnuhreyfingunni gegn nasist-
am. Hann segir þar að þeir, sem
skemmtu þýska hernámsliðinu og
veittu þvi þannig siöferðilegan
stuðning hafi ekki verið siður
landráðamenn en þeir,sem hjálp-
uðu þjóðverjum um vopn og mat-
væji.
Naud segir að visu að i einstaka
atriðum hafi höfundar kvikmynd-
arinnar gengið full langt og ekki
farið alveg rétt með. Þannig hafi
sú góðkunna söngkona Edith Piaf
sungið einfaldlega til þess að
vinna fyrir sér og söngur hennar
hafi oft verið uppörvandi fyrir
þjóöina þessi ljótu ár. Þá afsökun
hefur ekki leikkonan Danielle
Darrieux, sem i kvikmyndinni
sést stiga upp i járnbrautarlest á
leið til Þýskalands, lék á striðsár-
unum i þýskum kvikmyndum og
fór i herbúðir nasista til að
skemmta hermönnum þeirra.
I hanastél hjá Abetz.
En i myndinni er skeytunum
ekki einungis beint að listamönn-
um og skemmtikröftum, heldur
er þar einnig atriði frá Maxim,
einu dýrasta veitingahúsi Paris-
ar, og sést að það er troðfullt af
frönskum kaupsýslumönnum og
þýskum herforingjum, sem sitja
þar saman i mesta bróðerni. Þá
sjást franskir hástéttarmenn og
Framhald á bls. 22
Ilanski kvikmyndagerðar-
maðurinn 11 a ns-11 end r ik
Jörgensen og islenski listmálar-
inn Tryggvi Ólafsson hafa gert
kvikmynd um svartlistar-
meistarann og málarann Sören
Hjorth Nielsen og verður hún
frumsýnd i Danmörkuinnan
tiðar. Kvikmyndin er í litum og
tæplega tuttugu minútna löng.
Minerva Film stendur aö gerö
myndarinnar en Statens Film-
central ntun dreifa henni.
Hjorth Nielsen, eða Hjorten,
einsog vinir hansog kunningjar
kalla hann, er þekktasti svart-
listarmaður dana og verður 75
ára á þessu sumri. Hann hefur
teiknað og málað frá ungum
aldri og gegndi einnig
prófessorsembætti við dönsku
listaakademiunai áratugi. Hafa
fjölmargir islenskir mynd-
listarmenn verið nemendur
hans, þar á meðal Tryggvi
Ólafsson, og af öðrum islensk-
um nemendum Hjorth Nielsens
má nefna Alfreð Flóka, Elias B.
Halldórsson, Eyjólf Einarsson
og Þorbjörgu Höskuldsdóttur.
A afmæli Hjorths Nielsen mun
listasafnið i Silkiborg opna
sýningu á hátt i þúsund verka
Tryggvi Ólafsson - átján fuli-
komuar minútur
hans: einnig er væntanleg á
vegum safnsins ný bók um lista-
manninn eftir listfræðinginn
Troels Andersen. Verður sú bók
hin sjötta, sem út kemur um
þennan merka listamann og
kennara.
Með myndinni um Hjorth
Nielsen hefur Hans-Hendrik
Jörgensen gert kvikmyndir um
fjóra myndlistarmenn, sem
hann hefur sérstakar mætur á,
en hinar þrjár fjalla um þá
Preben Hornung, Ole Schwalbe
og Robert Jacobsen. Sú siðast-
nefnda var sýndi Norræna hús-
inu á sinum tima, en tónlistin
við hana er eftir Leif Þórarins-
son.
Þessi kvikmynd þeirra
Hans-Hendriks og Tryggva
Ólafssonar hefur hlotið óvenju-
mikið lof i dönskum fjölmiölum,
en hún var sýnd fréttamönnum
og gagnrýnendum nú i vor.
Meðal annars skrifar Pierre
Lubecker i Poiitiken að myndin
sé svo góö, að betur verði ekki
gert. ,,Hún er hlýleg, sönn og
skipuleg, eins og „Hjorten” er.
og myndatakan og sam-
setningin er eins góð og hann á
skilið. Þetta er lofræða frá
Minerva-film, átján fullkomnar
minútur.”
dþ