Þjóðviljinn - 17.06.1976, Qupperneq 15

Fimmtudagur 17. júni 1976 ÞJÖÐVILJINN — SÍÐA 15
1873
Þingvallafundur samþykkir
mjög róttækar tillögur þar sem
lögð er áhersla á aö konungs-
samband sé hið eina samband
islands og Danmerkur.
1874
Konungur setur islendingum
stjórnarskrá. Með henni fær
Alþingi löggjafarvald og fjárfor-
ræði. í stjórnarskránni eru
ákvæði um trúfrelsi, fundafrelsi,,
félagsfrelsi og framfærslurétt.
1875
Hægri maðurinn Estrup varð
forsætisráðherra dana og stóð
hann gegn róttækum framfara-
öflum bæði i heimalandi sinu og á
íslandi fram undir aldamót.
1881
Benedikt Sveinsson leggur til
að stjórnarskráin verði endur-
skoðuð. Næstu ár einkennast af
endurskoðun arbará ttu nni.
1882
Kaupfélagshreyfingin kviknar i
Þingeyjarsýslum.
Jón Sigurðsson, leiðtogi íslendinga í baráttu f yrir póli-
tísku og efnahagslegu sjálfstæði.
1916
Atvinnurekendur á Islandi
græða á heimsstyrjöldinni meðan
almenningur sveltur. Alþýðu-
samband tslands stofnað og
stéttarbarátta setur aukin svip a
islensk stjórnmál.
1917
Bretar og frakkar neyða islend-
inga til að selja helminginn af
hinum myndarlega togaraflota
sinum.
1918
tsland verður frjálst og full-
valda riki i konungssambandi við
Danmörku. Orslit heims-
styrjaldarinnareiga mikinn þátt i
þessari þróun. Með fullveldinu er
lýst yfir ævarandi hlutleysi.
1920
Hæstiréttur stofnaður. tslend-
ingar hefja landhelgisgæslu.
1930
Alþingishátiðin er eins konar
styrkleikayfirlýsing islendinga
gagnvart erlendum þjóðum.
Heimskreppan mikla skellur yfir
landið.
1895
1937
Valtýr Guðmundsson boðar
tillögur sinar um að islendingur
verði ráðherra tslandsmála með
búsetu i Kaupmannahöfn og hafi
hann ábyrgð fýrir Alþingi á
stjórnarathöfnum sinum.
1901
Þingræöi kemst á i Danmörku.
Vinstri menn taka við stjórnar-
taumum.
1902
Róttæk hreyfing, Landvarnar-
flokkurinn, skýtur upp kolli á
tslandi. Hann vill ganga lengst i
sjálfstæðismálum.
1904
tslendingar fá heimastjórn.
Hannes Hafstein veröur ráðherra
meö búsetu i Reykjavik.
1906
Ný alda stjórnmálaáhuga
gri'pur um sig á íslandi. Hið svo-
kallaða Blaðamannafrumvarp
vekur mikla athygli en i þvi segir
að tsland skuli vera frjálst
sambandsriki við Danmörku.
Ungmennafélagshreyfingin
stofnuð. tsland kemst i sifnasam-
band við útlönd.
1907
Þingvallafundur samþykkir
tillögur þar sem tæpt er á algjör-
um skilnaði við Danmörku.
Fyrsti al-islenski togarinn veldur
timamótum fyrir islenska
atvinnuvegi.
1908
Sameiginlegar tillögur
islensk-danskrar nefndar (upp-
kastið) um samband rikjanna
felldar i almennum kosningum.
Þar var kveðið á um að hermál og
utanrikismál skyldu vera
sameiginleg og óuppsegjanleg.
Skúli Thoroddsen i fararbroddi
þeirra sem vilja gera hinar
fyllstu kröfur.
1913
Danskirsjóliðar taka bláhvitan
fána af báti i Reykjavikurhöfn. Af
þessu verða miklar æsingar i
Reykjavik.
1914
Með stofnun Eimskipafélags
tslands kemst meginhluti
siglinga i islenskar hendur.
1915
tslendingar fá sérstakan þjóð-
fána.
Einar Pétursson með bláhvíta fánann á Reykjavikur-
höfn 1913. Danskir sjóliðar gerðu fánann upptækan
Barátta gegn bandarísku hervaldi. Kef lavíkurgangan
í mai 1976.
Stærsti erlendi markaðurinn,
Spánarmarkaðurinn, lokast
vegna borgarastyrjaldar.
tslendingar auka frystiiðnað
verulega.
1938
Stórveldin fara að renna hýru
auga til tslands vegna komandi
striðsátaka. Þjóðverjum er neit-
að um lendingaraöstööu fyrir
flugvélar.
1940
Bretar hernema tsland og þjóö-
verjar Danmörku. Við þaö rofna
tengslin milli landanna. Hernám
breta veldur miklum breytingum
á atvinnuháttum og þjóðlifi
landsmanna. tsland veröur
skyndilega mikilvæg herstöö i
alfaraleið. Við það hefst nýtt
andóf, ný sjálfstæðisbarátta gegn
hættulegri óvin en danir voru,
gegn engilsaxnesku her- og
auðvaldi, og hefur sú barátta
staðið óslitið siðan.
1941
Bretar taka islenskan alþingis-
mann og ritstjóra Þjóðviljans
höndum og flytja þá i fangabúðir
til Bretlands. Bandaríkjamenn
taka við hernámi Islands.
1944
Lýðveldi lýst yfir á tslandi.
Bandarikjamenn eru með
áætlanir um að fá hér varanlegar
bækistöðvar og taka þar af leið-
andi ákvörðun um að styðja lýð-
v e 1 d i s s to f n u n i n a . Með
Nýsköpunarstjórninni hefst
atvinnuleg uppbygging tslands
eftir langvarandi kreppu og strið.
1945
Þó að styrjöldinni ljúki sýna
bandarikjamenn ekki á sér farar-
snið. Um haustið fara þeir fram á
3 herstöðvar til 99 ára. tslending-
ar hafna þvi eindregið.
1946
Mótmælaalda hefst gegn
þrásetu bandaríkjamanna eftir
strið. Meirihluti Alþingis tekur
samt sem áður upp þá stefnu að
veita þeim áframhaldandi rétt til
Keflavikurflugvallar um 6 ára
skeið (Keflavikursamningurinn).
1948
tslendingar taka við miklu
gjafafé frá bandarikjamönnum
(Marshallaðstoð) með ákveðnum
skilmálum og veikir það fjár-
málalegt sjalfstæði tslands.
Alþingi samþykkir ályktun um
rétt islendinga til landgrunnsins
alls.
1949
Meirihluti Alþingis ákveður
aðild tslands að hernaðarbanda-
lagi Vesturveldanna án þess að
þjóðin fái tækifæri til að greiða
atkvæði um hana. Verkamenn,
menntamenn og stúdentar eru i
fararbroddi öflugra mótmæla og
verður mikill pólitiskur órói i
landinu.
1951
tsland hernumið af bandarikja-
mönnum á ný skv. margra ára
áætlun. Hvorki Alþingi né þjóð
gert viðvart.
1952
Landhelgin færð út i 4 milur.
Bretar setja löndunarbann á
islenskan fisk.
1956
Baráttan um brottför hersins er
aðalmál alþingiskosninga og fá
þeir flokkar sem styðja hana
meirihluta og mynda vinstri
stjórnina fyrri. Ekki er samt látið
til skarar skriða þráttfyrir úrslit
kosninganna.
1958
Landhelgin færð út i 12 milur.
Bretar senda herskip til styrktar
ólöglegum veiðum breskra tog-
ara og hefst þá þorskastriðið
fyrsta.
1960
Stofnuð eru samtök hernáms-
andstæðinga og efna þau til
Keflavikurgöngu til mótmæla við
setu bandarisks herliðs á landinu.
1961
Hægri stjórn gerir samninga
við breta um fiskveiðiréttindi
sem binda hendur islendinga um
frekari útfærslu við úrskurö
Alþjóðadómstólsins.
1966
Erlendu fjármagni er hleypt
inn i islenskt atvinnulif af fullum
krafti með samningium álver i
Straumsvik. Bandarisku her-
mannasjónvarpi heíur lika smám
saman verið laumað inn á islend-
inga og setur baráttan gegn þvi
svip á menningarumræður 7. ára-
tugsins. Sú barátta ber að lokum
þann árangur að sjónvarpið er
bundið við hermennina eingöngu
að mestu leyti.
1971
Hægri stjórn biður afhroð i
kosningum og við tekur ný vinstri
stjórn sem hefur það að mark-
miði að erlent herlið hverfi héðan
á brott i áföngum
1972
Landhelgin færðút i 50 milur og
annaðþorskastrið hefst við breta.
1973
Ölafur Jóhannesson forsætis-
ráðherra gerir samninga við
breta og Alþýðubandalagið
gengst nauðugtinn á hann vegna
væntanlegrar brottfarar hersin
en hún bregst lika vegna óheí,
inda.
1975
Fiskstofnarnir við tsland eru i
mikilli hættu og landhelgin er
færðút i 200milur. Þriðja þorska-
striðið við breta og þeir sýna nú
fáheyrt hernaðarofbeldi á miðun-
um. Augu þeirra sem áður höfðu
ekki séð opnast nú fyrir þvi að
bandariskur her er hér ekki til að
verja tsland.
1976
Herstöðvaandstæðingar fara
stærstu Keflavikurgöngu frá upp-
hafi. Kaupsýslumannastjórnin
sem er við völd gerir samninga
við breta um að þeir veiði hér allt
upp að 20 milum aflamagn sem
tekið verður af islenskum afla þó
að alþjóðleg viðurkenning á 200
milna fiskveiðilandhelgi sé á
næstu grösum.
—GFr