Þjóðviljinn - 17.06.1976, Blaðsíða 20

20 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Kimmtudagur 17. júni 1976
J ARÐST Ö£
í ÞÁGU
HVERS?
SIÐARI HLUTI
•* 'Æ&
IV. Heimsvaldastef na
Bandaríkjanna: Skipulögð
yfirtaka fjarskipta
bann 17 ágúst 1962 voru sett lög
i Bandarikjunum um fjarskipti
um gervihnetti (Communications
Satellite Act).
Markmið þessara laga var, að
settur skyldi upp, eins fljótt og
unnt væri og i samvinnu við önnur
lönd til almennra fjarskipta
(„commercial communicati-
ons”). Þetta fjarskiptakerfi átti
skv. markmiðsgrein þessara
laga, að ná yfir allan heim. 1
lögunum er og sérstaklega tekið
fram að kerfið ætti einnig að
„þjóna þróunarlöndum”. Til þess
að auðvelda þróun sliks kerfis,
var gert ráð fyrir að stofnað yrði
sérstakt hlutafélag, undir vissu
opinberu eftirliti, sem hefðu fyrir
hönd Bandarikjanna frumkvæði
að þessari alþjóða samvinnu.
t framhaldi af og i samræmi viö
þessa lagasetningu, var fyrir-
tækið COMSAT (Communication
Satellite Corporation) stofnað.
50% af stofnfé COMSAT var til
einkað hinni alþjóðlegu hlið
starfseminnar. Af þessum hluta
stofnfjár lögðu eftirfarandi
bandariskir auðhringir fram :
AT&T 29%, IT&T 10,5%. General
Telephone 3,5% RCA 2,5% og
aðrir 4,5%. Hin 50% átti að selja á
verðbréfamarkaði (hvar svo
sem þessi 50% lentu svo á endan
um).
Stærstu hluthafar i COMSAT
þ.e. AT&T, IT&T, GTC og RCA
höfðu og hafa allir mikla hag:
muni að gæta á sviði fjarskipta
RCA framleiðir alls kvns fjar-
skipta- og fjölmiðlunartæki og
rekur risastórt fjölmiðlunarfyrir-
tæki (NBC). AT&T er bæði
stærsta fyrirtækjasamsteypa i
heimi, með um eða yfir 40
milljarða dollara ársveltu og
einnig stærsti framleiðandi fjar-
skiptabúnaðar. IT&T hefur al-
þjóðleg itök á fjarskiptasviði en
sem kunnugt er hefur IT&T
stuðlað að valdatöku fasis'a
stjórnar i Chile vegna eigin
viðskiptahagsmuna.
bvi næst varð að komast i sam-
band við póst- og simamála-
stjórnir um heim allan til þess að
kynna þeim hugmyndina og koma
alþjóðlegu „samvinnunni” af
stað. Fulltrúar COMSAT byrjuðu
að ræða við fulltrúa eftirfarandi
landa: Astraliu, Japans og
Kanada, væntanlega vegna þess
að þessi iðnaðarlönd höföu þá
ekki aðstöðu til að þróa sam-
keppnishæfa tækni á við Banda-
rikin og höföu ekki heldur mikilla
hagsmuna áð gæta á sviði hefð-
bundinna alþjóðlegra fjarskipta.
begar viðræður áttu sér stað
við póst- og simamálastjórnir
Evrópulandanna, lögðu fulltrúar
COMSAT megináherslu á tækni-
legarhliðar þessa máls til þess að
koma i veg fyrir tortryggni
Evrópumanna i garð þessarar
stórfenglegu áætlunar. Þeir lögðu
samtimis mikla áherslu á
nauðsyn tafarlausra aðgerða i
þessum málum og fengu þvi loks
framgengt að samið yrði um
bráðabirgðaskipan á rekstri
þessarar alþjóðlegu „samvinnu”
um fjarskipti með gervihnöttum.
Fyrirtækið var skirt INTELSAT.
Vegna yfirburði bandariskra
fyrirtækja á sviði geimtækni og
vegna frumkvæðis þeirra i þessu
máli, var COMSAT veitt sú
óvenjulega sérstaða i stofnsamn-
ingum þessa alþjóðlega „sam-
starfs” að hafa með höndum
stjórnun og rekstur INTELSAT.
Þessa samningsbundna sér-
stöðu COMSAT geta menn kynnt
sér með þvi að fletta upp I XII gr.
samningsins um alþjóðastofnun
fjarskipta um gervihnetti
INTELSAT, sem Alþingi stað-
festi fyrir Islands hönd þann 27
jan. 1975 (samningur um aðild Is-
lands að INTELSAT).
INTELSAT var og valið aðset-
ur i Washington, höfuðborg
Bandarikjanna, væntanlega til
hagræðis fyrir framkvæmdaaðila
þessa COMSAT... og fyrir banda-
riska utanrikisráðuneytið. (Þetta
minnir á aðra svokallaða alþjóða
stofnun, sem hefur með fjármál
einstakra landa að gera. Hún er
einnig staðsett I Washington og
jí i<'v.i ýmsir islenskir embættis-
mei.n vafalaust kannast við
iiuii.! I ).
i ■ phaflega hlutafé einstakra
ai’. arlanda að INTELSAT var:
Bandarikin (þ.e.
• COMSAT).............61,0 %
• Fngland ............ 8,4 %
• Frakkland .......... 6,1 %
• Vestur-Þýskaland.... 6,1 %
• Kanada.............. 3,75%
• Astralia............ 2,75%
• italia ............. 2,2 %
• Japan............... 2,0 %
• Sviss............... 2,0 %
• Norðurlöndin til
samans.............. 1,5 %
• önnur lönd.......... 4,2 %
Þess ber að geta, að hlutföll
einstakra landa hafa breyst veru-
lega siðan.
Atkvæðisréttur einstakra
aðildarlanda I stjórn INTELSAT
fer i aðalatriðum eftir hlutafé við-
komandi lands.
Ofangreindar upplýsingar má
draga saman á eftirfarandi hátt:
1. INTELSAT er samsteypa sem
á rætur i löggjöf Bandarikj-
anna.
2. INTELSATer rekið af fulltrú-
um stærstu bandariskra hags-
munaaðila á fjarskiptasviði.
. 3. Stærsti hluthafi i INTELSAT
hefur verið frá upphafi og er
enn COMSAT, fulltrúi banda-
riskra auðhringa.
V. Meira um INTELSAT
1 gegnum árin hefur aðildar-
rikjum INTELSAT fjölgað veru-
lega. Þessa fjölgun má þakka
sölumennsku stjórnunar-
Elías
Davíðsson
kerfisfræðingur
skrifar á
vegum
starfshóps um
auðhringi
samningshafa INTELSAT, öðru
nafni COMSAT.
Vegna þessara fjölgunar, hafa
eignarhlutföll innan INTELSAT
breyst nokkuð. En þótt COMSAT
sé ekki lengur meirihluta eignar-
aðili, er COMSAT enn stærsti
hluthafi, með rúml. 30%.
COMSAT nýtur auk þess ennþá
samningsbundinnar sérstöðu
sinnar innan þessa alþjóða „sam-
starfs” hvað stjórnun, rekstri,
rannsóknum, þróun og eftirliti
viðkemur.
Sérstaða COMSAT innan
INTELSAT mun liklega haldast á
næstu árum, enda koma tillögur
þar að lútandi fram i meiriháttar
skýrslu ráðgjafafyrirtækis, sem
lögð var fyrir stjórn INTELSAT i
október s.l. Þessi skýrsla leggur
drög að varanlegu skipulagi
INTELSAT, en INTELSAT er enn
rekið skv. bráðabirgðaskipulagi
sem rennur út i febrúar 1979.
bessi skýrsla visar mönnum þvi i
hvaða átt þetta umfangsmikla
fyrirtæki, INTELSAT, mun
væntanlega þróast. INTELSAT,
eins og lög Bandarikjanna gerðu
upphaflega ráð fyrir átti að verða
aðalfjarskiptafyrirtæki heimsins,
hvorki meira né minna!
Skv. tillögum sem koma fram i
téðri skýrslu, á að auka fram-
kvæmdavald INTELSAT en
minnka afskipti hluthafa, þ.e. af-
skipti rikja, af rekstri, stjórnun
og tækniþróun. bessari aukningu
framkvæmdavalds eiga að fylgja
ýmsar ráðstafanir, sem gera
munu INTELSAT i auknu mæli að
hreinu „business” fyrirtæki. Loks
gera tillögurnar ráð fyrir ráðn-
ingu yfirmanns, sem að öllum
likindum kæmi frá COMSAT!
Þessar endurskipulagsaðgerðir
myndu gefa fulltrúum hags-
munaaðila, sér i lagi fram-
ieiðendum tæknibúnaðar, aukið
svigrúm til áhrifa á stefnu
INTELSAT án þess að þessi áhrif
brjóti i bága við samninga
INTELSAT við aðildarríki og án
þess að aðildarriki geti I raun
fylgst með umfangi þessara
áhrifa.
Ahrifun slikra framleiðenda á
stefnu INTELSAT hefur ætíð
verið beitt i skjóli tækniþekkingar
og rannsóknarstarfsemi. Verði
farið eftir tillögum skýrslunnar,
mun COMSAT halda lykilaðstöðu
sinni við að móta stefnu INTEL-
SAT.
Hér er dæmi um áhrif tækni-
legra valkosta á stjórnmálalega
þróun:
I grein sem birtist I timaritinu
„Telecommunications” sept. 1975
og er samin af Wilbur L. Pritc-
hard, fyrrv. forstjóra hjá
COMSAT, telur hann að hag-
kvæmasta þróun á sviði gervi-
hnatta muni vera sú, að fjölga
tæknihlutum i gervihnöttum en
fækka i staðinn tæknihlutum i
jarðstöðvum. Með þessu móti,
segir Pritchard, ætti að vera
kleift að lækka kostnað við jarð-
stöðvar. Hann færir að sjálfsögðu
ýmis rök fyrir máli sinu, sem
virðast skynsamleg og næstum
þvi sjálfsögð. En þetta er nú ekki
svona einfalt.
í fyrsta lagi fylgja ýmis tækni-
vandamál samþjöppun tækni-
búnaðar I fjarlægum gervihnött-
um. Þvi flóknari gervihnettir
eru, þvl meiri likur á bilunum,
sem hafa þá miklu viðtækari af-
leiðingar, heldur en bilun ein-
stakrar jarðstöðvar getur haft i
för með sér.
1 öðru lagi er ekki augljóst
hvernig hagkvæmnin er reiknuð
út, hve mikil hún er og i hverju
hún er fólgin.
En hvers vegna mælir þessi
fyrrv. forstjóri COMSAT einmitt
með þessari tæknistefnu? Það er
nefnilega svo að samkeppni um
byggingu jarðstöðva er talsverð
þar sem bygging jarðstöðva er á
færi margra aðila viða um heim.
Allt öðru máli gegnir um bygg-
ingu gervihnatta og sendingu
þeirra á braut. Eingöngu fáir
aðilar i heiminum hafa það bol-
magn og þá tækniþekkingu, sem
til þarf, en fáeinir bandariskir
aðilar ráða hér algerlega ferðinni
(þ.á.m. eigendur COMSAT).
Þess vegna hefur aukin sam-
þjöppun tæknihluta i gervihnött-
um og samsvarandi einfjöldun
tæknihliðar jarðstöðva stjórn-
málalegar afleiðingar: Þessi
tæknilega stefna leiðir ihjá-
kvæmilega til aukinna yfirráða
bandariskra auðhringa á aiþjóð-
legu fjarskiptakerfi!
VI Innlendir hagsmuna-
aðilar: Milliliðastéttin
Hingað til hefur þessi grein
einungis lýst erlendum hags-
munaaðilum, sem hafa skamm-
tima eða/ og langtima hag af
auknum fjarskiptum islendinga
(og annarra þróunarlanda), eink-
um i gegnum INTELSAT.
A Islandi fyrirfinnst einnig einn
skilgreindur hópur hagsmuna-
aðila, sem hagnast mundi á bætt-
um fjarskiptum við útlönd: Það
er innflutningsverslunin. Það er
reyndar réttara að kalla þá
menn, sem fást við innflutning og
dreifingu erlendrar framleiðslu
sölumenn. Innflutningsaðilar
vinna meira eða minna eftir
leiðbeiningum erlendra fram-
leiðenda, fá ráð um markaðsöflun
og fé til auglýsinga og hafa fyrst
og fremst eitt markmið: Að selja
eins mikið af framleiðslu erlendu
iðnaðarfyrirtækjanna og þeir
geta.
Það er mikið kappsmál fyrir
sölumenn erlendu fyrirtækjanna
hér að hagræða samskiptum sin-
um við erlendu fyrirtækin. Telex-
og simasamband við útlönd er lif-
taug slikra sölumanna. Sam-
keppnisaðstaða innflutningsfyrir-
tækja hér batnar að sjálfsögðu við
lækkun á fjarskiptatöxtum. Þvi
fylgir hins vegar, að aðstaða inn-
lendra framleiðenda, einkum
þeirra sem framleiða fyrst og
fremst fyrir innlendan markað,
versnar hlutfallslega við hvers
kyns aukið hagræði, sem erind-
rekar erlendra afla hér ná fram.
Þess vegna mega islendingar
ekki lita á aukin og endurbætt
fjárskipti við útlönd, sem
einangrað tæknilegt fyrirbæri,
jafnvel þó að málið virðist I fljótu
bragði hagkvæmt. Það er
nauðsynlegt að skoða þetta mál i
samhengi við aðstöðu þjóðlegra
atvinnuvega, langtfma hagsmuni
islenskrar alþýðu og varðveislu
innlendrar menningar.
VII. Lokaorð og áskorun
I þessari grein hefur verið sýnt
hvaða erlendir og innlendir hags-
munaaðilar eru sistuðlandi að
notkun gervihnatta INTELSAT til
aukinna fjarskipta. Einnig hefur
verið sýnt, hvers vegna fjöiþjóða
fyrirtæki sækjast eftir auknum
fjarskiptum (og samskiptum)
landa á milli.
Það er þvi augljóst að sjálfstæði
Islands eykst ekki að mun við það
að ánetjast fjarskiptasam-
steypunni INTELSAT, sem er i
raun og veru stjórnað af banda-
riskum auðhringum. Áhættan af
slikum samskiptum er hins vegar
veruleg, sé tekið mið af eðli og
langtima markmiðum þeirra
afla, sem að baki INTELSAT
standa.
Þótt eðlilegt sé að endurskoða
óhagstæða samninga, sem virð-
ast hafa verið gerðir við Mikla
norræna ritsimafélagið, er
nauðsynlegt að athuga máliö
gaumgæfilega frá stjórnmálalegu
og menningarlegu sjónarmiði.
Það hefur ekki verið gert!
Flestum Islendingum er ekkkljóst
að sú fjarskiptastefna, sem verið
er að „selja” almenningi i nafni
hagræðis og tækniframfara, leiðir
hægfara tortimingu yfir innlenda
menningu og innlenda atvinnu-
vegi.
Það er þvi lágmarkskrafa, að
ákvörðun stjórnvalda um að
stefna að notkun jarðstöðvar á Is-
landi, verði endurskoðuð með til-
liti til langtíma afleiðinga, eins og
þeim hefur verið lýst hér að
framan. Þótt þeir sérfræðingar
og embættismenn, sem fjalla nú
um málið á lokuðum fundum séu
allir af vilja gerðir, geta þeir ekki
einir metið þær stjórnmálalegu
og menningarlegu afleiðingar,
sem fjarskiptastefna þeirra
myndi leiða af sér. Ég vara þvi
þessa heiðursmenn við og bið þá
að hugleiða þá sögulegu ábyrgð,
sem á þeirra herðum hvilir:
Verði reist jarðstöð mun ekki aft-
ur snúið!
Ég skora á alla þjóðlega is-
lendinga og á þá, sem taka þátt i
Framhald á bls. 22