Þjóðviljinn - 02.09.1976, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 2. september 1976 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
Borgþór Kjœrnested:
UMHVERFISMÁL

1 Tvind á Jótlandi er nú búiö a6 reisa turn vindmyllunnar sem á aö
knýja orkuverið sem nægja á Tvindskólunum. Mylluvsengirnir
...... k nAÍéaH ■ knliri
Umhverfismál veröa sifelit
meira á dagskrá i nálægum
iðnaöarlöndum. Þetta stafar
vissulega fyrst og fremst af þvi
aö afleiðingar lifsgæöákapp-
hlaupsins eru nú aö koma
áþreifanlega fram I þessum
löndum. Oröiö lifsgæöakapp-
hlaup er i þessu tilviki nokkuö
misvisandi. Meö aukinni
hækkun kaupgjalds og betri af-
komu alls almennings i þessum
löndum, hefur möguleiki hans á
þvi aö veita sér meira af neyslu-
vörum aukist.
Þessu er samfara aukin fram-
leiösla á neysluvörum til neyt-
enda og gegndarlaust gróöa-
kauphlaup framleiöenda. Fólki
er þjappaö saman á stórum
iönaöarsvæöum, þar sem
gróöahyggja og hugmyndafræöi
óstöövandi hagvaxtar ræöur
allri starfsemi umhverfisins.
Rányrkja auölindanna i þágu
framleiöslutækjanna og þörf
fyrir tvöföldun orkuneyslunnar
á tiu ára fresti hefur veriö bein
afleiðing þessarar þróunar.
Iönþjóöirnar hafa ekki
veigraö sér viö aö taka hættu-
legustu orkugjafa heims i þessa
þjónustu, svo sem kjarnorku,
sem nýtt er á svokallaöan:
„friösamlegan” hátt með að-
stoö slæmrar samvisku visinda-
mannanna. Þaö er aftur á móti
staöreynd sem ekki veröur um
þokaö, aö frumskilyrði fyrir
framleiöslu kjarnorkuvopna eru
úrgangsefnin frá kjarnorku-
verunum, svokallaö plútóriium
sem varöveita veröur i yfir 30
þúsund ár áður en hættulaust
getur talist aö hleypa þvl ilt I
umhverfiö.
Sem dæmi um þessa þróun
má nefna aö land eins og Iran
sem á einhverjar mestu oliu-
auölindir heimsins innan landa-
mæra sinna, ræðst i aö byggja
tvö kjarnorkuver meö aöstoö
frakka.
Hér ráöa greinilega
hernaöarsjónarmiö geröum
íran-stjórnar, þvi flestum ber
saman um aö kenningin um
ódýra orku kjarnorkuveranna
sé úrelt oröin, þar sem dýrt er
orðiö aö byggja yfir úrgang
orkuveranna auk alls þess
öryggisútbúnaöar sem viöhalda
veröur til þess aö vaka yfir þeim
og foröa þeim frá aö komast i
hendur óviökomandi aöila eins
og t.d. hryöjuverkamanna.
Ýmsir færustu sérfræöingar
kjarnorkumála eru þeirrar
skoöunar aö einungis um tima-
spursmál sé aö ræða, hvenær
áðurnefnt plútónium komist i
hendur aöila eins og palestinu-
manna eða annarra, en þaö mun
vera vandalaust fyrir menn
meö nokkra tæknikunnáttu aö
búa til smásprengjur á borö viö
þær sem fleygt var yfir
Hiroshima og Nagasaki.
Þaö gefur auga leiö aö þjóö-
félagslega öryggisstarfsemi
verður aö auka til mikilla muna,
viö þessar kringumstæöur, lög-
regluliö veröur eflt, og beinar
afleiðingar af þvi eru auknar
einræöislegar aögeröir og jafn-
vel takmörkun skoöanafrelsis
og smásjáreftirlit meö rlkis-
borgurunum.
Þaö voru allmargir sem á sfn-
um tima furöuðu sig á þvi hér
fyrir nokkrum árum, aö Indland
skyldi hafa efni á þvi aö fram-
leiöa kjarnorkusprengju. I þvi
sambandi heföi hæglega veriö
hægt aö benda á kjarnorkuveriö
i Indlandi, þangaö selt af Sovét-
rikjunum, svo framleiösla
sjálfrar sprengjunnar var svo
aö segja Indlandi aö kostnaöar-
lausu, breytti fátæktarástandi
almennings hvorki til né frá, en
gaf landinu allt aðra og gjör-
breytta pólitiska aðstöðu al-
þjóölega séö.
Auknar umræður
Umræöur um þessi mál hafa
aukist verulega hin siöari ár,
sérstaklega á Noröurlöndum. 1
Sviþjóð er hægt aö tala um
algjöra umhverfisverndar-
hreyfingu, sem hóf starfsemi
sina ibyrjun þessa áratugs. Þaö
má segja aö þaö starf hafi unnið
fyrsta sigur sinn og staöið af sér
fyrstu eldraunina, þegar
höggva átti álmtrén i konungs-
trjágaröinum i Stokkhólmi.
Þúsundir æskumanna og aldr-
aöir bæjarbúar böröust þá heila
nótt viö riöandi lögregluliö
borgarinnar, og bar sigur úr
bitum, trén standa enn og hiö
opinbera var staöiö aö beinum
lygum og fölsunum i sam-
skiptum sinum viö almenning.
Alit á hinum svokölluöu sér-
fræöingum þjóöfélagsins er eftir
þann slag i algjöru lágmarki
innan þessarar hreyfingar, og
þá sér I lagi vegna þess að hiö
opinbera hefur oftar en einu
sinni eftir þetta sýnt fram á að
lygum og öörum brögöum er
beitt, meö þvi aö beita sérfræö-
Vindorkuveriö i Tvind byggist á
53 metra háum turni, og myllu-
vængirnir eru 54 metrar i þver-
mál. Aflið veröur 2 þúsund kiló-
wött viö minnst 14.5 metra vind-
hraöa á sekúndu og 38 snúninga
mylluvængjanna á minútu.
ingum og ööru álika liöi fyrir
vagna þeirra hagsmuna sem
rikisvaldið er aö þjóna hverju
sinni, og er svo örugglega viöar
I þessum heimi. Þvi hefur veriö
haldiö fram aö menntaöir sér-
fræöingar þurfi á brauöi aö
halda, eins og aörir þegnar
sérhvers þjóöfélags, og ekki sé
nema eölilegt aö þeir þjóni hús-
bændum sinum, hverjir sem
þeir kunna aö vera hverju sinni.
Þegar hið opinbera hefur áætlaö
að leggja út i arövænlega orku
byggingu, þá hefur hiö opinbera
látið framkvæma alla rannsókn
á aöstæöum, hiö opinbera hefur
komist aö jákvæöri niðurstööu,
og hiö opinbera hefur hafið sina
starfsemi.
Þaö má segja aö aðferðin væri
sambærileg, ef þeir 26 frægu
tékkafalsarar á lslandi yröu
sjálfir látnir framkvæma rann-
sókn á gerðum sinum. Um leið
hafa gróðaöflin i þjóöfélaginu
staöiö dyggilega á bak viö rikis-
valdiö i þessum efnum, meö
opinb. áróöri um aö almenning-
ur skuli hafa hægt um sig þar
sem hér væri um aö ræöa mál er
fólk heföi ekkert vit á.
Ollum eölilegum umræðum um
þessi mál hefur veriö haldiö
rækilega niöri meö aöstoö ,,sér-
fræöinganna”, sem leitast viö
aö gera röksemdafærslur og
þarfir almennings á mannlegu
umhverfi aö hlægilegu bulli.
Þess má geta sem dæmis, aö hiö
opinbera birti auglýsingar upp á
hundruðir búsunda Isl. króna af
almannafé. i sænskum dag-
blööum, um aö álmtré i
konungstrjágaröinum myndu
deyja drottni sinum, yröu þau
ekki felld, vegna þess aö grunn-
vatn myndi falla þaö mikiö viö
byggingu neöanjaröarlestar um
garöinn. Óháðir skógar-
fræöingar sýndu aftur á móti
fram á að þessi tré höföu ekki i
öld nærst af grunnvatni, heldur
regnvatni, þarsem grunnvatniö
væri falliö fyrir hundrað árum
þaö mikið aö þau heföu engin
not af þvi. Fleiri dæmi mætti
nefna um svipuö vinnubrögö
hins opinbera i Sviþjóö.
Æskulýösnefnd sænska
norrænafélagsins hefur frá
upphafi þessa áratugs staöiö
fyrir ráöstefnum um
umhverfismál. Þessar ráð-
stefnur hafa veriö meira eöa
minna samnorrænar frá
upphafi, þar sem þátttakendur
hafa komiö frá öllum noröur-
löndunum fimm. Umræöurnar
um kjarnorkuna og nýtingu
hennar hefur boriö hæst á þess-
um ráðstefnum, en þar hefur
einnig veriö rætt um aörar og
nýjar leiðir viö uppbyggingu
þjóöfélagsins og dreifingu á öllu
þjóöfélagskerfinu, til þess aö
draga sem mest úr fækkun Ibúa
á strjálbýlum landssvæöum
Margt af þvi fólki sem tekiö
hefur þátt i þessum ráöstefnum
lifir og starfar samkvæmt kenn-
ingum sinum og hefur sagt
skiliö viö iðnþjóöfélagiö. Þaö
býr i smáhópum, hefur keypt
sér búgaröa og framleiöir fæöu
sina sjálft og allt þaö sem til
þarf til þess aö geta lifað i þjóö-
félaginu. Af skattaástæöum eru
þessi litlu samfélög rekin sem
fyrirtæki.
í Danmörku eru einnig til
stofnanir og skólar, þar sem
leitast er viö aö fræöa fólk um
nauösyn þess aö breytt verði um
þjóöfélagskerfi.
Tvindskólarnir
Þaö var áriö 1970 sem hug-
myndarlkir og fórnfúsir danskir
kennarar hófu rekstur „Livets
skole” i Tvind á strönd vestur
Jótlands. Þaö má segja aö skól-
anum sé skipt i þrjú stig, eöa
þrjár deildir. Fyrsta deildin
sem varð til 1970 var kölluö
„Den rejsende höjskole”,
íýðháskóli, sem i fleiri mánuöi
var á ferðalagi um Afriku og
Asiu. Siöar var stofnaöur eftir-
skóli svonefndur, sem ætlaður
er unglingum á aldrinum 16-18
ára og einnig eru rekin nám-
skeið fyrir barnaskólakennara.
Þegar nemandinn kemur til
Tvind, er honum yfirleitt
heilsað meö þessum oröum:
„Viö störfum eftir þremur ófrá-
vikjanlegum reglum: þú verður
rekinn ef þú notar eiturlyf, þú
átt aö stunda bóklegt nám þrjá
klukkutima á dag og þú átt aö
vinna þaö sem eftir er dagsins.
Gerðu svo vel, hér er sam-
festingur og þarna útfrá er hús i
smíöum, sem þú átt aö hjálpa til
viö seinnipartinn i dag. Vertu
velkominn. 1 skólunum i Tvind
gerir fólkiö hlutina. Þaö er i
raun og veru mjög erfitt aö
finna mun á nemanda og
kennara i þessum skóla. Þannig
er unniö aö verkefnunum aö
menn safnast i kringum vanda-
málin og reyna aö leysa þau i
sameiningu.
Bóklegt nám er i lágmarki, þó
aö nemendurnir, t.d. á kennar-
námskeiöinu nái góöri einkunn
á hefðbundnu dönskuprófi
fyrir barnaskólakennara.
Aöaláherslan er lögð á verk-
legt nám, og þegar leyst er úr
efnahagsvanda skólans, hjálp-
ast allir að.
Þaö má segja aö Twind-
skólarnir séu beint svar viö öllu
málæöi sérfræöinganna um aö
minnka þurfi biliö á milli verk-
legrar og bóklegrar menntunar.
Og þaö er i rauninni ekki rétt aö
kalla þessa skóla tilraunaskóla.
Upphafið var ekki „viö skulum
sjá hvort okkur tekst” heldur
komu um 80 manns saman og
ákvaö aö „þetta viljum viö
gera, og okkur skal takast aö
framkvæma þaö.”
Þessir kennarar áttu þaö
sameiginlegt aö vera óánægöir
meö hiö opinbera danska skóla-
kerfi. En þetta sama kerfi gefur
þessu fólki tækifæri til þess að
stofna nýja tegund skóla.
Danska skólakerfinu er fyrir
mestu aö nemendur standist sin
próf, nái tilskildum einkunnum,
sú leið sem valin er til þess aö
ná tilskildum árangri er öllum
frjáls.
Rikið greiðir 80 af hundraði
kennarkaups á hverja sex
nemendur. Afganginn greiöir
nemandinn, annaðhvort af eigin
fé eða námsstyrk. 1 Tvind eru
greidd 50 kennaralaun, sem lögö
eru i sameiginlegan sjóö —
nánar tiltekiö i fyrrverandi gula
eplamauksdós. Þaðan eru siöan
teknir peningar til þess að sjá
um lOOmanns fyrir uppihaldi og
til þess aö greiða meö öll útgjöld
og framkvæmdir skólans.
Til þess aö drýgja peninga-
sjóöinn, var ákveöiö aö spara
sér rafmagnsreikningana, og
allir hófust handa við byggingu
vindmyllu, sem framleiöir bæöi
rafmagn og heitt vatn. Viö þetta
fengu Tvind-menn aöstoö úr
öllum áttum. Þaö voru m.a.
tæknimenn, veöurfræöingar.
viöskiptafræöingar o.fl., sem
fannst hugmyndin mjög spenn-
andi, og þá dreif að úr Öllum
áttum i sjálfboöavinnu, og
byggingavinnan hófst i sam-
vinnu ófaglæröra manna og sér-
fræðinga. Byggingin er ekki
alveg tilbúin, en verkiö er komiö
langleiöina, turninn er reistur,
53 m yfir sjó, 5,3 m i þvermáí
neöst og 3 m aö ofan. Grunn-
urinn er 24 m i þvermál og 1620
tonn af járni fóru i steypuna.
„Hatturinn”, þar sem komiö
veröur fyrir rafli, hreyfli og
girakassa, veröur eins og bátur
i laginu, 15 m aö lengd og 75 tonn
á þyngd. Hreyfillinn nær 38-740
snúninga hraða á minútu og
mun framleiða 2,1 milj. kWh á
ári af rafmagni og 2,1 milj.
kWh af orku tii vatnskyndingar.
Byggöur er 1600 rúmm. vatns-
geymir, sem nægir til þess aö
hita upp 11000 ferm. skólans I 8-9
logndaga i 4- 5 stiga frosti. Vind-
myllan mun kosta um 2,25 milj.
danskra króna, og mun spara
skólanum stærstu útgjalda-
liöina hingaö til, auk þess sem
hægt er að selja rafmagn til raf-
magnskerfis rikisins.
Kennaranámskeiðið
Kennaranámskeiöiö tekur tvö
ár og þvi er skipt niöur á eftir-
farandi hátt: Fyrstu tveimur
mánuöunum er variö til kennslu
i alþjóölegum fræöum, sögu,
landafræöi, trúfræöi og
stjórnmálum.
Þá tekur við fjögra mánaöa
Framhald á bls. 14.