Þjóðviljinn - 21.09.1976, Blaðsíða 3

Þriöjudagur 21. september 1976 ÞJóÐVILJINN — SÍÐA 3
Eftir ósigur sósíalista í Svíþjóð:
Leiðtogar borgaraflokkaima
lagstir nndir feldinn
Frá Gísla Gunnarssyni
fréttaritara blaðsins
í Lundi
hneykslismála (skattamála,
aðfararinnar gegn Ingmar
Bergman o.þ.h.) og notfærðu
borgaraflokkarnir sér það. Þeir
reyndu að lauma þvi að fólki að
sósialdemókrataflokkurinn
væri flokkur „skrifstofuveldis”
og stefndu ýmis stefnumál hans
i átt til stjórnarfars að sovésk-
um hætti. Þannig var tillaga,
sem alþýðusambandiö hefur
sett fram um sjóðakerfi og
tJrslit þingkosninganna, sem
fram fóru i Sviþjóð á sunnu-
daginn, uröu á þá leið að sósial-
dcm ókra taf lok kurinn beið
ósigur og fengu borgaraflokk-
arnir nú meirihluta. Er þetta I
fyrsta skipti sem sósialdemó-
kratar tapa i þingkosningum
eftir fjórutiu og fjögurra ára
samfellda stjórn. Munurinn var
þó óverulegur, þvi að vinstri
flokkarnir tveir, sósialdemó-
kratar og kommúnistar töpuðu
1,3 af hundraði atkvæða, en
borgaraflokkarnir þrir,
miðflokkurinn, þjóðarflokk-
urinn (folkepartiet) og ihalds-
flokkurinn (moderata) unnu 1.9
af hundraði (þeir fengu einnig
fylgi frá kristilega flokknum,
sem er litið flokksbrot). Búist er
nú við þvi að Thorbjörn Falldin,
leiðtogi miðflokksins, myndi
samsteypustjórn borgaraflokk-
anna, en stjórnarskipti geta þó
ekki oröið fyrr en þingið kemur
saman, 4. október.
Samkvæmt siðustu tölum
fengu vinstri flokkarnir tveir
alls 47,7% atkvæða, og 169 þing-
sæti. Sósialdemókratar fengu
43% atkvæða og 152 þingsæti en
töpuðu fjórum, en vinstri flokk-
urinn kommúnistar fengu 4,7%
atkvæða og 17 þingsæti, en
töpuðu tveim. Borgaraflokk-
arnir þrir fengu hins vegar
50,6% atkvæða og 180 þingsæti.
Miðflokkurinn fékk 24,2% og
86 þingsæti en tapaði fjórum.
íhaldsflokkurinn (moderata)
15,3% og 55 þingsæti og vann
fjögur þingsæti frá siðustu
kosningum, og þjóðarflokkurinn
(folkepartiet) fékk 11,1% og 39
þingsæti, og vann þá fimm sæti.
Mismunurinn á tapi vinstri
flokkanna og þingsætaaukningu
borgaraflokkanna stafar af þvi
að fækkað hefur verið um eitt
þingsæti i þinginu til að koma i
veg fyrir að upp komi jöfn staða
eins og i siðustu kosningum.
Haft var eftir bandariskum
blaðamanni i Sviþjóð að ef
sósialdemókratar ynnu kosn-
ingarnar væri það smáfrétt, en
ef þeir töpuðu væri það stór-
frétt. Nú hefur sú stórfrétt orðið
að sósialdemókratar hafa tapað
eftir 44 ára stjórnarsetu, en
samt hefur þróunin ekki verið
eins einföld og margir gætu
haldið. Miðflokkurinn, se'm
vann mikinn sigur i kosning-
unum 1973, hefur samkvæmt
skoðanakönnunum stöðugt
verið að tapa fylgi siðan, og
mun hann nú hafa misst mikið
fylgi til þjóðarflokksins og
ihaldsflokksins. Hins vegar
hefur honum tekist að bæta sér
þetta upp að nokkru leyti með
þvi að vinna fylgi frá sósial-
demókrötum vegna andstöðu
sinnar við kjarnorkuver. Vegna
kjarnorkumálsins tapaði mið-
flokkurinn i þéttbýli en vann
fylgi i dreifbýli. Sósialdemó-
kratar töpuðu talsverðu fylgi til
miðflokksins en unnu hins vegar
nokkuð fylgi frá Vinstri
flokknum, kommúnistunum.
Kommúnistarnir töpuðu mest á
hinum svokölluðu „rauðu
svæðum” i Norður-Sviþjóö, þar
sem þeir hafa löngum átt mest
fylgi sitt og þar sem hinn svo-
kallaði „Moskvu-armur” var
rikjandi. Hins vegar stóðu þeir i
stað eða unnu jafnvel á i Mið- og
Suður-Sviþjóð, þar sem fylgi
þeirra var nýrra og Moskvu-
armurinn ekki til. Samanburður
milli tveggja borga sýnir þetta
vel: 1 Kramfors i Norður-
Sviþjóð höfðu menn úr
„Moskvu-arminum” klofið sig
út úr flokknum og fengu einn
mann, en hinn opinberi flokkur
fékk þrjá menn kosna. Þar hafði
flokkurinn áður fengið sex menn
kjörna. 1 háskólabænum Lundi i
Suður-Sviþjóð fengu
kommúnistar sex menn kjörna
en höfðu fjóra menn áður. Fyrir
fáum árum hafði kommúnista-
flokkurinn litið sem ekkert fylgi
þar.
Siðan 1971 hafa borgaraflokk-
arnir yfirleitt haft meirihluta i
skoðanakönnunum, en samt
sem áður tókst sósialdemó-
krötum að koma i veg fyrir
sigur þeirra i kosningunum 1973
með óvenjulega sterkri sókn.
Þetta tókst ekki nú, og er ein
ástæðan sennilega sú að
kosningabarátta sósialdemó-
krata fór úrskeiðis i upphafi.
Um leið og hún hófst stóð flokk-
urinn veikt vegna ýmissa
Lars Werner, leiötogi vinstri
flokksins kommúnistanna.
hefur verið til umræðu, en
flokkur sósialdemókrata hefur
þó ekki samþykkt, mjög sett á
oddinn. Þessi tillaga gerði ráð
fyrir þvi að hluti af ágóða fyrir-
tækja skyldi renna i sérstaka
sjóði, sem verklýðsfélög mættu
siðan ráöstafa og lýstu borgara-
flokkarnir þvi yfirað þetta væri
fyrsta skrefið i átt til þess að
koma á „rússnesku stjórnar-
fari” i Sviþjóð. Réðust þeir i
rauninni meira á alþýöusam-
bandið en flokk sósisaldemó-
krata. I staðinn fyrir að svara
þessum árásum með sókn tvi-
stigu sósialdemókratar og
byrjuðu á þvi að afneita
tillögum alþýðusambandsins.
Andstætt gömlum venjum létu
þeir ekki formann alþýðu-
sambandsins koma fram i
kosningabaráttuna. Siðar sneru
þeir þó við blaðinu og fóru að
verja ýmsar tillögur
sambandsins. t kosningabarátt-
unni virtist Olof Palme forsætis-
ráðherra vera óöruggur og hik-
andi, og i sjónvarpsviðræðum
missti hann tvisvar stjórn á
skapi sinu i viðræðum við Thor-
björn Fálldin.
Þremur vikum fyrir kosning-
arnar tókst Falldin. leiðtogp
miðflokksins, svo að koma
málunum þannig fyrir að kjarn-
orkuverin urðu efst á baugi.
Sósialdemókrötum var stillt upp
sem aðalforsv arsm önnum
kjarnorkuveranna og látið lita
svo út sem kosningarnar stæðu
um þaö hvort áætluninnii um
kjarnorkuver yrði haldið áfram
eða ekki. Kommúnistaflokk-
urinn var yfirleitt andvigur
kjarnorkuverum, en vegna þess
aö harði „Moskvuarmurinn”
var þeim fylgjandi (á þeim for-
sendum einum að slik ver væru
byggð i Sovétrikjunum!) var
lögð á það áhersla að flokkurinn
væri klofinn. Hins vegar þögðu
ihaldsmenn alveg um þetta mál
i kosningabaráttunni, þvi að
þeir eru i rauninni hörðustu
fylgismenn kjarnorkuvera.
Afleiðingin varð sú að sósial-
demókratar komust i erfiða
aðstöðu, en verst var þó að
helstu baráttumál þeirra
komust aldrei inn i umræð-
urnar. Voru þetta helstu ástæð-
urnar fyrir tapi vinstri flokk-
anna.
Strax þegar úrslitin urðu
kunn i morgun var mikil
hækkun og mikil sala i Kaup-
höllinni i Stokkhólmi, og sagði
yfirmaður hennar aðþað stafaði
af þvi að menn byggjust við þvi
að næsta stjórn yrði kapital-
iskum fyrirtækjum vinsam-
legri. Forystumenn borgara-
flokkanna hafa hins vegar lagst
undir feld og neita að svara
spurningum fréttamanna eða
taka þátt i umræðum. Þeir hafa
aðeins lýst þvi yfir að þeir ætli
að reyna að mynda samsteypu-
stjórn. Það kann þó að reynast
erfitt, þvi að flokkana greinir á
um ýmis mikilvæg mál, einkum
kjarnorkuverin. Fálldin leiðtogi
miðflokksins gerði það að aðal-
máli kosninganna og lofaði þvi
að ef hann kæmist að myndi
byggingu kjarnorkuvera haldið
áfram til að uppfylla gerða
samninga en i þau myndi hins
vegar aldrei veröa sett geisla-
virkt eldsneyti og þau þvi ekki
tekin i notkun. Hins vegar eru -
ihaldsmenn mjög fylgjandi
starfrækslu kjarnorkuvera. En
nú er svo komið að borgara-
fl. verða að mynda stjórn
i sameiningu, þvi að takist
þeim það ekki er hætt við að
þeir missi allt traust kjósenda.
Þess vegna kann lausnin að
verða sú aö látin verði fara
fram þjóðaratkvæðagreiðsla
um kjarnorkuverin. Hún þarf þó
ekki að fara fram fyrr en seint á
næsta ári, þvi að ekki þarf að
taka næstu stórákvörðun um
kjarnorkuver fyrr en i árs-
byrjun 1978.
Fálldin, sem liklegast er að
Falldin
verði forsætisráðherra hinnar
nýju stjórnar, hefur einungis
lýst þvi yfir að engin breyting
verði á stefnu svia i utanrikis-
málum. Miðflokksmenn hafa
áður sagt að þeir muni standa
vörð um allt það sem „gömlu
sósialdemókratarnir” gerðu og
munu þeir eiga við það að þeir
ætli ekki að gera neinar breyt-
ingar á félagsmálum. Hins
vegar er talið liklegt að þeir vilji
hrófla nokkuð við skatta-
málunum, og hugsa þá um hag
miðtekjumanna. Borgara-
flokkarnir hafa lofað að aðstoöa
smáfyrirtæki, en sósial-
demókratar stefndu fremur að
þvi að efla stórfyrirtæki, sem
rikið gat haft betra eftirlit með,
og stuðluðu að þvi að smærri
fyrirtæki sameinuðust stór-
fyrirtækjum.
Olof Palme hefur lofað harðri
og málefnalegri stjórnarand-
stöðu, en meöal sósialdemó-
krata hefur borið á tveimur
tilhneigingum. Ýmsir benda á
að nú sé hægri sveifla i sænsku
þjóðfélagi og verði sósial-
demókratar að laga sig að þvi.
Aðrir telja hins vegar að sósial-
demókratar hafi ekki verið nógu
duglegir við að svara árásum
borgaraflokkanna og verja sina
sósialisku stefnu. Meðal
kommúnista er liklegt að
kosningaúrslitin leiði til baráttu
flokksst jórna rinnar gegn
„Moskvu-arminum” sem svo er
kallaður.
Samkvæmt hinni nýju
stjórnarskrá svia er það ekki
lengur konungurinn heldur for-
seti þingsins, sem ákveður
stjórnarmyndun. Þess vegna
geta s'jórnarskipti ekki farið
fram fyrr en þingið kemur
saman til fundar, en það verður
4. október. Þótt stjórn Olofs
Palme biðjist lausnar áður,
verður honum falið að sitja við
völd fram til fyrsta fundar
þingsins. Verður ekki tilkynnt
fyrr en þá, hvernig hin nýja
stjórn veröur skipuð.

Þetta var einfald-
a of mikil áhætta”
Fluglciöir hættu viö kaupin á
tveimur Tristarvélum frá Lock-
lieed verksmiöjunum.
- sagði Sigurður
Helgason
forstjóri
Flugleiða um
flugvélakaupin
— Þetta var einfaldlega full-
mikil áhætta fyrir okkur þvi fyr-
irvarinn var naumur, sagöi Sig-
uröur Helgason i gær þegar hann
var spurður um ástæöur fyrir þvi
að Flugleiðir hættu viö fyrirhuguö
flugvélakaup sin. — Þegar búiö
varað vega þetta og meta sýndist
okkur niöurstaöan sú, aö ávinn-
ingurinn væri hæpinn en þó sér-
staklega að timaþröngin væri svo
Siguröur llelgason
mikil að þaö væri veruleg áhætta
sem fylgdi þvi aö ráöast i þessi
kaup.
Það var alveg ljóst að við gæt-
um aldrei tekið vélarnar tvær i
notkun fyrr en i fyrsta lagi i april-
mánuði, ýmissa hluta vegna. T.d.
þarf að þjálfa starfsfólk og gera
margvislegár ráðstafanir sem
alltaf taka sinn tima. Við vorum
hins vegar búndnir af þvi að taka
ákvörðun strax i september og
töldum það henta okkur illa.
— Eru þá engin flugvélakaup á
döfinni?
— Nei, ekki i bili. Við munum
notast áfram við gamla flugvél#-
kostinn sem annars heföi verið
seldur að hluta til og ég held mér
sé óhætt að fullyrða að þaö eru
engin kaup i bigerð i bili.
— gsp