Þjóðviljinn - 21.09.1976, Blaðsíða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 21. september 1976
Staða rikisfjölmiðl-
anna hefur verið til um-
ræðu undanfarið vegna
umsókna einkaaðila um
„frjálsan útvarps-
rekstur”. Á sama tima
rikir upplausnarástand
hjá sjónvarpi vegna
setuverkfalls starfs-
manna og hjá hljóðvarpi
segja hinir lægst
launuðu upp störfum.
Flótti reyndra starfs-
manna frá rikisfjöl-
miðlunum hefur að und--
anförnu verið mikill.
Hvernig stendur á þvi að
óánægja opinberra
starfsmanna með launa-
kjör sýður fyrst og al-
varlegast upp úr hjá
sjónvarpinu? Að þessu
og fleiru vikur fulltrúi
Alþýðubandalagsins i
útvarpsráði, ólafur R.
Einarsson, i eftirfarandi
grein.
Sjónvarpiö er dýrt menningar-
tæki. Staöreyndin er sú, aö fé til
inniendrar dagskrárgeröar
minnkar hlutfalislega ár frá ári.
Taka veröur pólitiska ákvöröun
um aö breyta þeirri þróun.
Æ$&r$íL 1
tffa ÆŒ, mrí V ' '• ■ -
Kjripjgkv WSh HP fr l|g : /
f Mm , /í i 3 + ' 1.
la ém k m
Starfsfóik sjónvarpsins er óánægt meö kjör sln eins og fjöimargir aörir starfshópar hjá hinu opinbera,
en skýringin á þvi aö upp úr sýöur hjá þvler sú, aö þaö hefur ekki á tilfinningunni aö þaö vinnihjá lifandi
stofnun í þróun, heldur einkennist ástandiöaf framkvæmda-, áhuga-, vilja-og aöstööuleysi.
Dre i fikerfi útvarps er úr sér gengiö, koma þarf upp nýrri langlfnustöö og FM-kerfi. Dreifikerfi sjón-
varps er bráöabirgöakerfi. Otvarpshúsiö er enn ekki komiö af teikniboröinu. Tækjabúnaöur útvarps og
sjónvarps þarf endurnýjunar viö. Þrátt fyrir þetta er engin f járfestingaráætlun til.
Ólafur H. Einarsson.
Er verið að
svelta ríkis-
stofnanir
til að skapa
jarðveg
fyrir
einkaaðila
m.a. til
útvarps-
reksturs?
Hvaða sess eiga ríkisfjöl
miðlamir að skipa?
I síðasta mánuði sendu
tveir einstaklingar inn um-
sókn til útvarpsráðs um að
fá að reka útvarpsstöð í
Reykjavík. I kjölfar þeirr-
ar umsóknar hefur orðið
nokkur umræða um svo-
nefndan „frjálsan út-
varpsrekstur", og hefur lé-
leg f jármálastaða Rikisút-
varpsins dregist inn í þá
umræðu. Starfsmanna-
flóttinn frá Ríkisútvarpinu
hefur einnig orðiö þess
valdandi að menn velta
fyrir sér möguleikum sjón-
varps og hljóðvarps til að
keppa við einkaaðila um
þjálfað vinnuafl. Jafn-
framt hafa augu manna
opnast fyrir því, að engar
áætlanir eru um, hvern
sess ríkisf jölmiölarnir eigi
að hafa i f jölmiðlunarmál-
um þjóðarinnar. Allt þetta
hlýtur að leiða til þess að
málefni Ríkisútvarpsins
verði í kastljósi hjá al-
menningi á næstu vikum og
mánuðum.
Hver er staða
Rikisútvarpsins i dag?
Hljóövarpiö hefur starfaö
bráölega i hálfa öld. Þvi hefur all-
an þann tima veriö búin sú starfs-
aöstaöa að vera ekki i eigin hús-
næöi. Geröar hafa verið teikning-
ar af Útvarpshúsum, en ekkert
oröið úr framkvæmdum. Nú á
Rikisútvarpið lóö i nýja miöbæn-
um, teikningar verið geröar og
ákveðinn hluti tekna á að renna i
byggingarsjóö. Enn hafa stjórn-
völd ekki gert áætlun um hvenær
hafist skuli handa og á hve löng-
um tima verkið skuli unnið.
Möstrin á Vatnsendahæð, sem
enn er notast viö til útsendingar,
er fyrir löngu búiö aö dæma ónýt
og geta hruniö hvenær sem er.
Ekkert fé hefur fengist til að reisa
ný. Tækjabúnaöur hljóövarpsins
hefur ekki veriö endurnýjaöur
eölilega og engar áætlanir veriö
geröar um breytingar, þannig aö
hægtsé aö bæta tóngæöi. Enn nær
hálfri öld eftir aö hljóövarpiö hóf
útsendingar er dreifikerfi þess
ekki betra en svo, aö ýmsir staöir
á landinu búa viö óþolandi
hlustunarskilyröi. Þrengslin I
húsakynnum hljóövarpsins viö
Skúlagötu eru slik, aö ef á morg-
un væri ákveðið aö fjölga starfs-
mönnum, þá yrði erfitt aö hola
þeim niöur vegna plássleysis.
Rikisútvarpið er ekki eitt um
þaö aö slæmur aöbúnaöur og hús-
næbisleysi háir starfsemi þess.
Þetta eiga yfirleitt allar
menningarstofnanir sameigin-
lega viö að glima, þ.e. þær sem
þurfa aö sækja til fjárveitinga-
valdsins um fé til bygginga.
Menningargeirinn fær litið fé til
ráöstöfunar. Söfn, visinda- og
listastofnanir verða ávallt látnar
sitja á hakanum i þjóöfélagi sem
metur allt á mælikvaröa einka-
gróöans. Allt sem ekki flokkast
beint undir hagnýtt og arövænlegt
er látiö éta það sem úti frýs! Ef-
laust væri Rikisútvarpiö mun ver
statt ef ekki kæmi til eigin tekjur
stofnunarinnar af auglýsingum.
Ekki er heldur aö efa aö Háskóli
tslands væri á meiri hrakhólum,
ef ekki kæmi til mikiö fjármagn
til byggingaframkvæmda úr
happdrættissjóöi. Þegar skera á
niður og draga úr rikisútgjöldum,
þá er ávallt gripiö fyrst til þess
ráðs ab skjóta framkvæmdum
menningarstofnana á frest.
Rikisútvarpiö hefur á undan-
förnum árum átt viö mikla fjár-
hagsörðuleika aö striöa. Mikiö af
starfsorku yfirmanna fer I að
glima við fjárhagsvandamál og
reyna aö halda i horfinu. Eflaust
er mögulegt aö beita meiri hag-
ræöingu i skipulagi stofnunarinn-
ar og spara fé með markvissum
aögeröum. En slikt gerist vart
meðan úrelt skipan er á stjórn
stofnunarinnar. Fyrrverandi for-
maður útvarpsráös benti á þaö i
mars i fyrra, að i raun heföi út-
varpið enga stjórn, aö visu væri
útvarpsráð það ranglega i augum
almennings, lögin ætluöu hins
vegar ráöinu aðeins aö vera rit-
stjórn dagskrár. Til er að visu
svonefnd framkvæmdastjórn,
sem þó hefur æði takmarkað hlut-
verk og starfar ekki reglulega.
Njöröur benti á aö nauösynlegt
væri aö alþingi kysi „stjórn
stofnunarinnar, sem sinnti fjár-
málum þess, áætlanagerð, fram-
kvæmdum og almennri þróunar-
þörf stofnunarinnar.” t sama viö-
tali (Þjóöviljinn 27. mars 1975)
benti hann á, aö þaö samrýmdist
ekki kröfum um lýðræðislega
stjórnarhætti aö útvarpsstjóri
væri i raun einvaldur embættis-
mabur.
Mikil verkefni
framundan.
Ljóst er, aö ekki er til setunnar
boöið hvaö snertir framkvæmdir
tengdar hljóðvarps- og sjón-
varpsrekstri. Auk nauðsynlegrar
endurnýjunar tækjakosts, mastra
og uppbyggingar almennilegs
dreifikerfjs, veröur á næstunni
nauösynlegt aö marka stefnu og
gera framkvæmdaáætlun varö-
andi byggingu jarðstöövar og út-
varpshúss. Samhliða þvi þarf að
marka stefnuna varöandi fleiri
dagskrár, stereo-útvarp og
lita-sjónvarp og ákvaröa almennt
framtiðarskipan útvarpsmála. Sú
kyrrstaöa sem nú rikir i þessum
málum og stefnuleysi stjórnvalda
i málefnum rikisfjölmiöla er að
EFTIR ÓLflF R. EINARSSON, FULLTRÚA ALÞÝÐUBANDALAGSINS f ÚTVARPSRAÐI
Þriöjudagur 21. september 1976 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
veröa mjög skaðvænleg fyrir allt
starf stofnunarinnar. útvarpsráö
ætti aö vera stofnun sem vel
finndi hvar skórinn kreppir i dag-
krárgerö, og ef þar væri fyrir
hendi pólitiskur vilji til aö efla
Rikisútvarpið, þá myndi þaö
beita áhrifum sinum i samvinnu
viö embættismannaliö stofnunar
innar. En þegar meirihluti út-
varpsráðs litur á hlutverk sitt
eingöngu sem afgreiðslu- og eftir-
litsstofnun, þá hefur það ekki
frumkvæðið að umræöu um áætl-
unargerö og stefnumörkun. Þar
við bætist að ýmsir ráösmenn
hafa lýst yfir fylgi viö „frjálsan
útvarpsrekstur” og telja þá
liklega einnig aö rikis-
rekstrinum eigi að setja viss tak-
mörk. Lélegt Rikisútvarp ætti aö
vera besta röksemdin fyrir svo
nefndum „frjálsum útvarps-
rekstri.”
Liklega ber ekki aö taka alvar-
lega umsókn um sjónvarpsrekst-
ur frá einkaaöilum, alla vega ekki
enn sem komið er. Þeir sem
þekkja fjárhagserfiöleika sjón-
varps eöa kynna sér kostnað i þvi
sambandi myndu hika viö aö
hefja sjálfstæðan sjónvarpsrekst-
ur. Ef veruleg breyting á aö veröa
á sjónvarpsrekstri Rikisútvarps-
ins, þá er nauösynlegt aö efla
stofnunina fjárhagslega. Eigin
dagskrárgerö þarf aö aukast, en
til þess þarf betri studiókost og
aukiö dagskrárfé. Dagskrárfé
hefur siðustu ár alls ekki aukist I
samræmi viö verðlag og þvi hefur
ekki veriö hægt aö framleiöa
islenskt efni til að uppfylla skyld-
ur okkar i skiptum viö norrænar
sjónvarpsstöðvar. Eflaust má
gagnrýna á hvern hátt dagskrár-
fé hefur veriö notað og eyöslu i
þvi sambandi, en þaö réttlætir
ekki að minna fé sé varið til eigin
dagskrárframleiðslu. Einn
deildarstjóri sjónvarps sagöi I
sumar á útvarpsráösfundi, aö
hann heföi áhyggjur af minnk-
andi hlut dagskrárfjár i heildar-
útgjöldum sjónvarpsins. „Taldi
hann útvarpsráö og stofnunina i
heild vera of litilþæga, og gat þess
til samanburðar, aö Þjóðleikhús-
iö fengi árlega sem bein framlög
úr Rikissjóði upphæð sem væri
mun hærri en allt dagskrárfé
sjónvarpsins, þó áhorfendur þess
væru ekki fleiri á einu ári en sjón-
varpsáhorfendur væru á hverju
kvöldi! ” Það hefur veriö ráöandi
sú stefna hjá stofnuninni aö
lengja ekki dagskrá, heldur reyna
að bæta hana. En þegar greiöslur
til erlendra aöila eru bundnar
ákveönu hámarki á minútu, þá
verður sjónvarpið oft aö sleppa
úrvalsefni og kaupa rusliö sem
fæst fyrir okkar „viöráöanlega”
verð! Rétt er að benda á, aö
þegar svona er ástatt, vill þeirrar
tilhneigingar gæta aö erlent efni
sé helst keypt hjá þeim aöilum er
hafa besta söluþjónustu og menn
taki þá þeim tilboðum er koma
upp i hendurnar á þeim, en skipu-
legri efnisleit séu takmörk sett
Þetta skýrir m.a. hve mikinn sess
breska efnið hefur hjá islenska
sjónvarpinu. Þaö er þvi mikið
verk sem þarf að vinna ef bæta á
efnisval i dagskránni og gera
hana fjölbreyttari. Einnig þarf aö
gera áætlun um aukna fjármögn
un er geri hlut islensks efnis
stærri i dagskránni.
„Frjáls útvarps-
rekstur”
Það er komiö i tisku hjá vissum
aðilum aö klina þvi ágæta en af-
stæöa oröi frelsi viö alla skapaöa
hluti. Einkum eru þaö svonefndir
frjálshyggjumenn (m.a. aöstand-
endur Dagblaösins) er heimta aö
allt skuli frjálst, sem ef grannt er
skoðaö merkir aöeins taumlaust
frelsi hins fjársterka til aö hafa
áhrif og völd i krafti auös sins.
Þannig er til aö mynda einkenni-
legt aö ritstjóri Frjálsrar versl-
unar, málgagns kaupsýslu-
manna, skuli riöa á vaöiö og
heimta„frjálsan útvarpsrekstur”
fyrir Reykjavikursvæöiö. Dag-
blaösmenn gera sömu kröfu og er
þaö eflaustliöur istærri áformum
þeirra i Islenskum stjórnmálum.
Breiðholtsmenn sendu hins vegar
inn umsókn til útvarpsráös og má
skoöa hana sem framhald þeirrar
deilu er þeir menn hafa staðið i
við ráöið vegna lesturs úr mál-
gagni Framfarafélags
Breiöholts. Ekki væri ég hissa á
að sumir frjálshyggju-þingmenn
færu með þetta mál inn á Alþing
og kæmu fram með breytingartil-
lögu við útvarpslögin er fæli I sér
afnám einkaréttar þess til út
varpsreksturs. Umsóknin til út-
varpsráös var aöeins fyrsti liöur-
inn i baráttu þeirra fyrir afnámi
einkaréttar rikisins. Niöurskurö-
ur á útgjöldum rikisins sem þess-
■ir aðilar tönglast stanslaust á
tengist þessu, þvi niöurskurður-
inn gerir rikisreknum fyrirtækj-
um erfiöara aö starfa og þau siö
an gagnrýnd — talin dæmi um aö
rikisrekstur borgi sig ekki — þvi
beri að afnema allan einkarétt
rikisins. Vitað er að það hefur
verið baráttumál Sambands
ungra Sjálfstæöismanna aö-
léggja niöur rikisstofnanir þar á
meðal Tryggingastofnun rikisins
og Húsnæðismálastofnun rikisins.
Hinn falski tónn um „frjálst út-
varp” hefur lika heyrst úr þeim
herbúðum (I formannstiö Ellerts
B. Schram og Friðriks Söfussonar
i SUS).
Ég lit svo á aö eölilegt sé fyrir
andstæöinga þessara frjáls-
hyggjuviöhorfa (19. aldar) aö
svara þessum áróöri um frelsi
hins fjársterka til útvarpsrekst-
urs meb kröfum um eflingu Rikis-
útvarpsins og vinna aö þeirri efl-
ingu meö því að fjárveitingar-
valdiö láti gera áætlun um upp-
byggingu stofnunarinnar, fjár-
mögnun og framtiöarskipan
rikisfjölmiöla. Slika úttekt þarf
aö gera og marka þannig rikisút-
varpinu stærri sess I íslenskú
þjóölifi.
Hvers vegna sýður upp
úr hjá starfsfólki
sjónvarps?
Undanfarin kvöld hafa lands-
menn misst af allri sjón-
varpsdagskrá vegna „setu-
verkfalls” starfsfólks. Nú er vitað
aö megn óánægja er hjá vel-
flestum opinberum starfs-
mönnum meö launakjör eftir
siöustu samninga. En hvernig
stendur á þvi að starfsfólk Rikis-
útvarpsins skuli riöa á vaðiö?
Segja má, aö starfsfólk sjón-
varps sé i einstaklega góöri aö-
stöðu til aö skapa þrýsting meö
þvi aö leggja niður störf. Þá er
einnig rétt að fjölmargir starfs-
menn hafa mikil laun, en það
fyrir mikla vinnu. En fjölmargir
hafa einnig miklu lægra kaup en
samanburðarhópar á almenna
vinnumarkaönum. Þá mun þaö
ávallt veröa, aö fréttamenn sem
geta sér gott orö fái atvinnutilboð
og það veröi til þess aö rikisfyrir-
tækiö missi reynt starfsfólk. Hin
nýju vinnubrögð sem viðhöfCF eru
við launasamninga opinberra
starfsmanna hafa leitt til þess aö
öll sammingamál eru beint milli
starfsmannafélaga og launa-
nefndar fjármálaráöuneytisins
eöa launadeildar þess. Yfirmenn
rikisstofnana t.d. úrvarpsstjóri
kemur eiginlega hvergi inn i
þessa samninga nema launa-
nefnd leiti sérstaklega til þeirra.
Þá hefur fjármálaráöuneytiö alls
ekki gert ráöstafanir til að mæta
þessu mikla samningaverkefni. 1
launanefnd eru störfum hlaönir
embættismenn sem alls ekki hafa
tima til aö kynna sér kröfugerð
sem skyldi og leysa aldrei nein
slik mál fyrr en ófremdarástand
hefur skapast. Eftir stóra kjara-
samninga þarf ávallt að sinna
ýmsum sérkröfum og siöan leið-
rétta augljós mistök sem orðið
hafa, einkum er snerta rööun i
launaflokka. Þessi verkefni
kemst launadeildin og launa-
nefndin ekki yfir aö leysa og
sinnir þeim aðeins i þeirri röö
sem þrýstingur er á þá aö vinna.
Þetta er m.a. þaö sem knýr
starfsfólk sjónvarps til aögerða.
En starfsfólk gripur til svona
aðgerða þegar þaö sér aö þaö fær
enga úrlausn mála ncma meö
hörku. Ég tel aö leysa heföi mátt
þessa deilu fyrr,ef æöstuyfirmenn
stofnunarinnar, þar meö talinn
menntamálaráðherra, heföu
Framhald á bls. 14.
FYRRI GREIN
Sverrir Hólmarsson skrifar
LEIKHÚSPISTIL
Þjóðleikhúsið sýnir
SÓLARFERÐ eftir
Guðmund Steinsson
Leikstjóri:
Brynja
Benediktsdóttir.
Leikmynd:
Sigurjón
Jóhannsson.
Það var óvenju lifleg stemmn-
ing á frumsýningu á laugardag-
inn, þegar leikhúsgestum var
sýnd bakhliöin á sólarferöunum
frægu, sem eru orðnar svo snar
þáttur i menningarlifi islendinga.
Nokkuö þóttist ég hins vegar
veröa þess var að sumir hlógu
meira en aðrir. Kannski hefur
forföllnum kostadelsólistum i
hópnum verið nóg boöið.
Guðmundur Steinsson er hér á
heimavelli. Hann hefur lagt stund
á fararstjórn á Spáni um langt
skeiö og er öllum hnútum kunn-
ugur, en tæplega veröa vinnuveit-
endur hans, þeir sem ferðaskrif-
stofum stýra, neitt sérlega hrifnir
af þeirri mynd sem hann dregur
hér upp af sólarparadisinni,
mynd sem er um flest ólik þvi
sem stendur i auglýsingapésun-
um.
Þaö er margt sem hr jáir feröa
langinn. Fyrir utan magakveisu,
skitugan sjó, ónýt húsgögn og
allskyns armæöu af þvi taginu, er
hætt viö aö innihaldsleysi og
Róbert Arnfinnsson og Þóra Friöriksdóttir i hlutverkum hjón-
anna Ninu og Stefáns.
Bakhliðin á
ömurleiki blasi viö honum.
Þegar hjónin i leikriti Guömund-
ar losna undan þvi daglega
amstri sem þau eru venjulega
niöursokkin i.standa þau frammi
fyrir þvi að lif þeirra er innan-
tómt og aö þau hafa aldrei raun-
verulega þekkt hvort annaö sem
manneskjur. Konan gerir sér aö
nokkru leyti grein fyrir ástand-
inu, eiginmaöurinn fer heim sami
beinasninn og hann kom.
Það verður aö segjast, aö þótt
Sólarferö hafi ýmsa ágæta kosti
og sé einstaklega timabært háö,
fer ekki hjá þvi aö manni þyki
textinn heldur I mjóslegnara lagi.
Sólarferöagriniö er ágætt svo
langt sem það nær, en höfundur
hefur ætlaö sér annan og meiri
hlut, og þaö er þar sem honum
fatast tökin. Uppgjöriö milli
hjónanna i næstsiðasta atriöi
leiksins, sem á aö vera þunga-
miöja verksins og buröarás,
missir marks og getur ekki boriö
verkið uppi, m.a. vegna þess aö
ræöa eiginkonunnar i þvi atriöi er
ekki i neinu sannfærandi sam-
hengi viö þá persónu sem birtist
okkur i öörum atriöum verksins.
En þetta er skemmtileg sýning,
og þar er ekki sist aö þakka frá-
bærri leikstjórn Brynju Bene-
diktsdóttur, sem vinnur hvern
sigurinn á fætur öörum og er nú,
Guömundur Steinsson
fyrir minn smekk, besti leikstjóri
á Islandi. Verk hennar hér ein-
kennist af hugmyndaauðgi
dirfsku, samfara nákvæmni og
natni við smáatriði. Ýmsar
lausnir hennar eru framúrskar-
andi snjallar, t.d. útfærslan á
samtali milli svala, þar sem
hún leggur allt leikhúsið undir og
lifgar ótrúlega mikiö uppá þetta
daufingjalega hús. Byggingar-
verkamennirnir, sem vinna aö
útþenslu spænska túristabrans-
ans milli atriða, eru bráösnjöll
hugmynd og vel notuð til aö
undirstrika ákveöin atriöi text-
ans, og heföi ég ekki trúaö þvi aö
óreyndu að hægt væri að gera
steypuvél svona dónalega.
Leikur er framúrskarandi.
■ Þóra Friöriksdóttir og Róbert
Arnfinnsson eru hvort ööru betra
i hlutverkum hjónanna. Natni
þeirra viö smáatriði og ná-
kvæmni i útfærslu er slík aö unun
er á að horfa. Aörir halda vel á
minni hlutverkum. Bessi Bjarna-
son og Guörún Stephensen draga
upp ágæta mynd af vinafólki
hjónanna. Gaman var aö sjá
Sigurð Pálsson leika kvensaman
þjón, og var Sigurður mjög sann-
færandi sem slikur, en heföi
kannski mátt vera eilitiö ákveðn-
ari.
Leikmynd Sigurjóns Jóhanns-
■Brynja Benediktsdóttir
Spáni
sonar er ágætisverk og brýtur
leiksviðiö skemmtilega upp.
Guömundur Steinsson hefur
lengi fengist við leikritagerð, en
hingað til hefur hann skrifað
meira fyrir skúffuna en sviðið,
enda hafa islensku leikhúsin til
skamms tima verið heldur mót-
fallin þvi aö islendingar væru að
skrifa leikrit. Þetta er guðsélof að
breytast, m.a. vegna þrákelkni
nokkurra manna sem hafa, eins-
og Guömundur, haldiö áfram að
skrifa þrátt fyrir litla uppörvun.
Sólarferö er þriðja verk Guð-
mundar sem ég sé á sviði. Þvi
miöur sá ég ekkert þeirra verka
hans þriggja sem sýnd voru fyrir
allnokkrum árum. Af þessum
þremur verkum þykir mér Sólar-
ferð að mörgu leyti lakast. Lúkas
er mun betur skrifað verk og
heföi ugglaust verið mun sterk-
ara en mér þótti þaö, heföi þaö
verið sýnt fljótlega eftir aö það
var skrifaö, en ekki beðiö i meira
en fimm ár. Skirn, sem sýnt var
siðastliðinn vetur af áhugafólki i
Þorlákshöfn og Borgarfiröi, þótti
mér afburöagott verk, fyndiö og
stilhreint, vel upp byggt. Sólar-
ferö sýnist mér vera gallaö verk,
en góö sýning og drepfyndnir
sprettir ættu aö nægja til þess að
gera þaö vinsælt.
Sverrir Hólmarsson.
Sigurjón Jóhannsson