Þjóðviljinn - 29.10.1976, Blaðsíða 7

Föstudagur 29. október 1976 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
Á DAGSICRÁ.____
Menn og dýr
A hverjum degi bera útvarp
og blöð tiðindi milli manna af
mönnum og athöfnum þeirra
hér og þar á hnettinum okkar.
Þar fer oftast mest fyrir
tiðindum af vonsku og heimsku
manna, náttúruhamförum,
slysum og fleiru af sliku tagi. Og
þeir menn, sem þar fá mest
rúm, eru hinir sömu á okkar tið
og frá þvi byrjað var að skrá
sagnir og tiðindi af mönnum:
menn sem einhverra hluta
vegna hafa komizt i aðstöðu til
að ráðskast með lif og tilveru
annarra manna. Ef forsetaefni
Bandarikjanna, t.d. skiptast á
illyrðum i kosningabaráttu sin á
milli, telst það til tiðinda, sem
rakin eru orði til orðs i fjöl-
miðlum.
Nú er algengt, að menn skipt-
ist á illyrðum, ekki sist i tog-
streitu um hagsmuni. Og af
slikum orðaskiptum getur
margt leitt, sem þykir i frá-
sögur færandi, þótt fæst af þvi
lendi i mannkynssögu, sem
betur fer. En þött svo virðist að
mest fari fyrir tiðindum af
vonsku og heimsku manna, má
vera að við veitum þeim meiri
athygli og virðist þvi fyrirferð
þeirra meiri. Og stundum
berast góð tiðindi, sem vitna
um það, að menn eru einnig
góðir og skynsamir og reyna
eftir megni að vinna að fram-
gangi hins góða og viturlega,
sem ætti að vera leiðarljós
manna samkvæmt þeirri sið-
fræði sem mannkynið hefir til-
einkað sér á göngu sinni frá dýri
i von um að verða að manni i
óljósri framtið.
I hádegisfréttum útvarps á
sunnudag, 17. okt., voru lesin
ein slik tiðindi, fyrirferðarlitil
og laus við allan spenning. Þetta
var frétt frá félagsskap manna,
sem berjast fyrkir góðri
meðferð manna á dýrum, og
hyggjast nú tryggja sér
trúnaðar — og — eftirlitsmann
um samskipti manna við dýr i
hverju byggðarlagi hér á landi.
Vera má að ýmsum þyki sltks
ei þörf, hér á landi séu i gildi
lög með viðurl. við illri með-*
ferð á dýrum, o.s.frv. En ekki
kemur sá lagastafur þjótandi og
tekur menn til bæna i hvert
skipti, sem dýr verða fyrir illri
meðferð af mönnum. Til sveita
á tslandi lifa menn og dýr i nánu
sambýli, þar sem menn hafa
lifsframfæri sitt af eldisdýrum.
Og svo sannarlega skortir ekk-
ert á hvatningar til bænda um
góða meðferð á kvikfénaði
þeirra. Ekki stendur upp á bænd-*
ur að ræða þau mál, bæði sin
i milli og við ráðgjafa sina, enda
munu þeir bændur vera fleiri,
sem ,,fara vel” með skepnur
sinar, fóðra þær vel, hirða þær
vel, fara að ráðum lærðra
manna um meðferð á eldis-
dýrum sinum.
En forsendan fyrir þessari
umræðu er eiginlega ein, þessi
góða meðferð á eldisdýrunum
leiðir til meiri afurða, hagnaðar
fyrir framleiðandann, og i besta
falli skárri neysluvöru til þeirra
sem éta þessar afurðir. Nú er
ekki nema gott um það að segja,
að hagnaöarmarkmið stuðli að
þvi, sem gott er og mann-
bætandi. Mér finnst heldur ótrú-
legt, að nokkur heilvita maður
mæli bót illri meðferð á dýrum,
meindýr virðast þó vera i sér-
flokki. Þó get ég ekki varist
ljótum hugsunum um stéttar-
bræður mina, þegar þeir eru að
fást við sláturfé að haustlagi, oft
fjörmikið og óviljugt til að láta
menn handsama sig, og ég heyri
þá vara hvern annan við að mis-
þyrma dýrunum vegna þess, að
komið geti marblettir i kjötið,
sem valda þvi að fallið af skepn-
unni er ekki söluhæft. Og þeir
eru ekki einir á báti.
Fyrir nokkrum árum var reist
nútimalegt sláturhús á vegum
K.Þ. við Húsavik. Þar er mikið
hreinlæti og kröfum neytenda
haldið hátt á lofti við bændur og
aðra. Ein krafan, kennd við
hreinlæti, var sú, að sauð-
skepnan skyldi svelt ákveðinn
tima fyrir slátrun, sólarhring
eða allt að þvi. 1 deilunum um
Sædýrasafnið, fyrir nokkrum
vikum, sagði forstöðumaður
þess safns, að „dýrin lifðu fyrir
mat sinn” og væru þvi hin
ánægðustu undir hans stjórn.
Væri þessi kenning rétt, hvað
merkir þá þessi sveltukrafa
fyrir sláturfé? Ætli það liggi
ekki i augum uppi. Og þótt þvi
fari f jarri, að dýrin lifi einungis
fyrir mat sinn, þá er það þó
nokkur uppbót á hrakninga
sláturdýra, að þau séu ekki
þjökuð af hungri og þorsta
siðustu lifstundirnar. Til þess að
forða misskilningi þeirra, sem
ekki þekkja til slátrunar sauð-
fjár, skalþað tekið fram, að inn-
yfli sauðskepnunnar eru
meðfærilegri þegar hún er gerð
til, séu þau tóm eða svo nærri
þvi að vera tóm, sem verða má
án þess að dýrið saki i falli. En
hvort sú ástæða réttlætir þessa
„hreinlætisráðstöfun” kann að
vera álitamál.
Um aðbúnað sláturfjár i
ýmsum stöðum hef ég heyrt eitt
og annað, sem vonandi er ýkt.
Sé um ýkjur að ræða, hlýtur
raunhæft eftirlit með aðbúnaði
sláturfjár að vera vel þegið,
hvort heldur er hjá bændum eða
sláturhúsum. Slikt eftirlit
myndi afsanna óhróður um þá,
sem fyrir honum verða að
ósekju, og staðfesta að fram-
fylgt sé lögum um vernd og
réttindi dýra, einnig sláturfjár,
en um meðferð á þvi eru til lög
eftir Jakobínu
Siguröardóttur,
Garöi
Mývatnssveit
sem ekki eru eingöngu miðuð
við að ekki komi fram mar-
blettir á kjöti þegar dýrunum
hefur verið lógað.
Ég hef hér fjölyrt um meðferð
sláturfjár og er nú aftur komin
að marblettum á kjöti. Við
menn ölum önn fyrir ýmsum
dýrategundum til að slátra
þeim siðar og éta. Það gera allir
sem stunda kvikfjárbúskap. Og
menn, sem kannski aldrei hafa
séð lifandi eldisdýr, neyta kjöts
og annarrar framleiðslu kvik-
fjárræktar án þess að hugsa um
hvernig þessi fæða er til orðin.
Mér finnst trúlegt, að sumum
þeirra myndi þykja sláturtiðin
fremur óhugnanleg, ef þeir
kynntust henni af eigin reynd.
Samt er hún óumflýjanleg. Og
þrátt fyrir þá staðreynd er mér
ofar i huga hvað hlotist getur af
þeirri kenningu, að góð meðferð
á eldisdýrum sé fyrst og fremst
miðuð við þann hagnað, sem
hægt er að hafa af skepnunni.
Konrad Lorenz segir, að menn
hafi „afskræmt” þau dýr, sem
þeir hafa gert að húsdýrum til
nytja og manneldis með þvi að
svipta þau frelsi og upprunalegu
umhverfi. Vafalaust þykir
mörgum þetta hörð kenning, en
hafa má i huga, að Lorenz
miðar við kvikfénað ræktaðan
af þeirri hagsýni og gróða-
hyggju, sem miðar alla meðferð
dýrs við þær nytjar sem
framast er hægt að láta það
skila. Niðurstaða þess viðhorfs
til kvikfjárræktar er sú, að
dýrin lifi fyrir mat sinn og séu
ánægð með það. Sú stefna
merkir það I framkvæmd, að
reynt er að drepa úr skepnunni
allar náttúrlegar eigindir og til-
finningar, gera hana skynlausa
á allt nema fæðuna. Sambúð
manns og dýrs hlýtur að
mengast af þessu eiturlofti
gróðahyggjunnar og frystingu
tilfinninga og skynsemi. Með
þessari stefnu er verið að
murka sálina úr lifandi verum,
dýrum sem eru náskyld okkur
mönnum, enda þótt við ölum
þau okkur til ætis og annars lifs-
viðhalds. Margir hinna vitrustu
og bestu samtiðarmanna okkar
halda þvi fram, að séu lögmál
náttúrunnar brotin af mönnum
fái þeir siðar að gjalda dýru
verði þau lagbrot. Það skyldi nú
ekki vera, að þvi ónáttúrlegri
sem mönnum tekst að gera
dýrin með gróðahyggjustefn-
unni, verði menn sjálfir
ómennskari og ónáttúrlegri? Að
maðurinn sem forðast að mis-
þyrma sláturiambinu af ótta við
marblett á kjötfallinu, hiki ekki
við að fremja óhæfuverk á dýri,
ef hann veit ekki til að hann
þurfi að tapa nokkurri krónu
vegna þess? Þetta held ég að
allir ættu að hugleiða, sem ekki
trúa þvi, að dýr og menn lifi
fyrir mat sinn og séu ánægð með
það. Og þrátt fyrir öll ill tiðindi
mannkynssögunnar, eru þeir
enn furðu margir meðal manna,
sem ekki hafa látið blekkjast af
villutrú gróðahyggjunar og
taumlausri græðgi. Vonandi er,
að þeim mönnum fari fjölgandi,
sem flytja okkur góð tiðindi.
Jakobina Sigurðardóttir
Hvaö er í kassanum?
Leikfélag Akureyrar
sýnir Karlinn i kassan-
um eftir Arnold og Bach
Þýðing: Emil Thorodd-
sen.
Leikst jórn: Ey vindur
Erlendsson
Gamanleikir þeirra Arnolds og
Bachs hafa löngum
verið einskonar undirstöðu-
fæða islenskra leikhúsa, grautur
sem virðist renna ljúflega niður i
áhorfendur. Þetta eru formúlu-
stykki, hvert öðru likt, sem öll
byggjast á mátulegum skammti
af misskilningi, fiflalátum og
hæfilegum kynlifskitlingi, og gera
góðlátlegt grin að borgarastétt-
inni á öndverðri öldinni. Þau
þykjast jafnvel vega að siðferði-
legri yfirborðsmennsku þessarar
stéttar,en eru sjálf auðvitað ekk-
ert nema skinhelgin og yfirborðs-
mennskan.
Karlinn i kassanum sker sig á
engan hátt úr þessum flokki,
nema þá fyrir það að Emil Thor-
oddsen þýddi verkið og staðfærði.
Sú staðfærsla hefur eflaust verið
dágóð skemmtun á sinum tima,
t.d. vegna tilvisana i gúttóslag-
inn, en er nú tæpast verulega virk
eða áhugaverð lengur.
Er þá nokkuð i kassanum nema
aurahljóðið? Það gaman sem á-
horfendur geta haftaf þessu verki
getur ekki byggst á öðru en farsa-
látum og skripaleik, og er auðvit-
að ekkert við þvi að segja út af
fyrir sig, en er ekki hægt að f inna
eitthvað pinulitið skárra handa
fólki til að hlæja að?
NU máauðvitað gera misjafn-
lega skemmtilega sýningu úr
svona verki, og byggist það fyrst
og fremst á þvi hvort tekst að ná
heillegum hreyfingastil og hæfi-
legum hraða, svo og á frammi-
stöðu einstakra leikara. I þessari
sýningu fannst mér mikið á
skorta að heildarsvipurinn væri
nógu góður, og engin tilraun virt-
ist hafa verið gerð til þess að
móta gegnumgangandi stil, né
heldur halda uppi þeim hraða
sem er nauðsynlegur til að leiðinn
setjist ekki að manni I þynnstu
köflunum.
Frammistaða leikara var mjög
misjöfn og lék þar greinilega hver
með sinu nefi. Sumir gerðu ágæt-
lega — ég hafði ákaflega mikla
skemmtun af Aðalsteini Bergdal,
sem skapaði stilhreina og heil-
lega skopmynd úr vesalingnum
Friðmundi. Einkum tóksthonum
vel upp i ágætum samleik við
Marinó Þorsteinsson, sem fór oft
á kostum i stærsta hlutverki
leiksins. Marinó er snjall leikari
sem mér var sönn ániegja að sjá
aftur. Saga Jónsdóttir stöð sig
sömuleiðis með prýði, glettin og
fjörmikil. En aðrir voru einhvern
veginn utangarna og engan veg-
inn færir um að fylgja þeim eftir
ogskapa fullmótaðar skopmyndir
ásviðinu. Þannig verður sýningin
hálfgerður hrærigrautur.
Leikfélag Akureyrar hefur á
undanförnum árum gert all-
nokkrar góðar atrennur i þá átt
að verða fullburða atvinnuleikhús
með listrænan metnað. Eins og
vonlegt er hefur sú barátta gengið
misjafnlega, enda við margskon-
ar erfiðleika að etja. Ég hlýt að
vona að þetta skref afturábak
verði aðeins hvatning til þess að
stiga næst mörg skref áfram.
Undir
því fjalli
Ný Ijóöabók
Gests
Guðfinnssonar
Ot er komin ljóðabókin Undir
þvi f jalli eftir Gest Guðfinnsson.
Þetta er 5ta bók höfundar. Áður
hafa komið út bækurnar: Þenk-
ingar, ljóð, 1952, Lék ég mér i
túni, ljóð, 1955, Þórsmörk,
örnefni og staðhættir 1961, Þórs-
Gestur Guðfinnsson.
mörk, landslag og leiðir 1972.
Bókin Undir þvi f jalli skiptist i
fjóra flokka: Héðan lögðum við
upp, Undir beru lofti, Það er
gaman að lifa og Við vötnin.
Bókin er tæpar 100 siður, offset-
fjölrituð i Letri.
Sverrir Hólmarsson
skrifar leikhúspistil:
Gestur E. Jónasson og Július Oddsson i sýningu L. A. á Arnold og Bach.