Þjóðviljinn - 16.01.1977, Blaðsíða 4

Þjóðviljinn - 16.01.1977, Blaðsíða 4
4 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. janúar 1977 DJOÐVHMN MÁiGAGN SÓSÍALISMA, VERKALÝÐSHREYFINGAR OG ÞJÓÐFRELSIS. Ctgefandi: (Jtgáfufélag Þjóöviljans. Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann Ritstjórar: Kjartan Ólafsson Svavar Gestsson Fréttastjóri: Einar Karl Haraldsson Umsjón með sunnudagsblaöi: Arni Bergmann Ctbreiöslustjóri: Finnur Torfi Hjör- leifsson Auglýsingastjóri: Olfar Þormóösson Ritstjórn, afgreiösla, augiýsingar: Siöumúla 6. Simi 8X333 Prentun: Blaöaprent h.f. ÞAU ÁTÖK ÞURFA AÐ VERÐA SEM FYRST Sjálfstæðisbarátta islendinga einkennd- ist furðu lengi af þvi að einblint var á hin formlegu tákn sjálfstæðisins, likt og þau væruúrslitaatriði. Hin formlegu tákn geta glatt fólk en þau eru aldrei annað en hið ytra borð, og þróunin getur orðið sú að innihaldið verði ekki neitt. Þegar islend- ingar fengu heimastjórn i byrjun aldar- innar fylgdi þvi ekki neinn almennur skilningur á þvi að undirstaða raunveru- legrar heimastjórnar væri sjálfstæði i menningarmálum, efnahagsmálum og at- vinnumálum. Það viðgekkst furðu lengi á fyrri hluta þessarar aldar að frumkvæði á þessum sviðum hélst i höndum útlend- inga. Skáld sem hugðu á stærra áhrifa- svæði en hið þrönga islenska þjóðfélag tóku að semja verk sin á dönsku eða norSku. Verslun og atvinnurekstur á ís- landi lutu furðu lengi frumkvæði útlend- inga. Það er t.d.ekki íiðin hálf öld siðan af- koma hafnfirðinga var háð bresku fyrir- tæki, Hellyer Brothers, sem gerði þaðan út togara og lét hafnfirðinga verka fisk- inn, og hliðstæð dæmi mætti rekja frá fjöl* mörgum stöðum öðrum. Hinir erlendu aðilar höfðu að sjálfsögðu aðeins eitt markmið, gróða, og þegar gróðinn var torfenginn i byrjun heimskreppunnar miklu, hættu þeir atvinnurekstri sinum og skildu islendinga eftir bjargarlausa. Þá og þá fyrst áttuðu islendingar sig á þvi i al- vöru að þeir urðu að rækja atvinnulif sitt sjálfir. Þá var tekin upp sú aðferð að beita félagslegum stofnunum, riki, sveitarfé- lögum og samvinnuhreyfingu, til þess að taka frumkvæði i atvinnumálum; i Hafn- arfirði var til að mynda stofnuð fyrsta bæjarútgerð á íslandi eftir uppgjöf breska fyrirtækisins Hellyer Brothers. Þessi stefna varð biðan æ afdráttarlausari og varð hornsteinn að stefnumörkun nýsköp- unarstjórnarinnar, rikisvaldið leit á það sem meginverkefni sitt að hafa algera for- ustu um þróun sjávarútvegsins. Þótt enn skorti mikið á að aflafengur fiskiskipaflot- ans sé hagnýttur á skynsamlegan hátt, hefur þessi félagslega forusta tryggt ótrú- leg umskipti á Islandi, breytt þjóðfélagi okkar úr einhverju versta eymdarbæli i Evrópu i eitt af efnuðustu þjóðfélögum heims. Dýrmætasti hæfileiki manna og sá sem mestum samskiptum hefur valdið i mann- kynssögunni er að læra af reynslunni. Það er ekki ævinlega auðvelt að beita þessum hæfileika, hann getur rekist á sterka hags- muni þar á meðal hinar hörðu andstæður i stéttaþjóðfélögum, eins og reynslan sannar. Reynsla okkar islendinga af þró- un sjávarútvegsins ætti þó að vera svo fersk og skýr að torvelt væri að véfengja hana. Nú um nokkurt skeið hefur sú nauð- syn verið augljós að okkur beri að iðnvæða ísland af öllu þvi afli sem tiltækt er. Reynslan frá sjávarútveginum sannar að þetta verða islendingar að gera sjálfir, einbeita orku sinni og treysta getu sinni, en forðast að láta áföllin sem dundu á sjávarútvegi fyrir tæplega hálfri öld end- urtaka sig á sviði iðnaðar. Að þessu verk- efni var unnið skipulega i tið fyrrverandi rikisstjórnar, m.a. undirbúin áætlun um það að islensk iðnaðarframleiðsla marg- faldaðist innan þessa áratugs og næði ekki sist til útflutningsiðnaðar. En sumir hafa ekki hagsmuni af að læra af reynslunni. Núverandi iðnaðarráðherra Gunnar Thoroddsen, hefur með öllu látið stöðva þessa starfsemi, kasta öllum gögn- um inn i rykuga skápa og rekið úr störfum þá menn sem ráðnir höfðu verið til að gera skipulega iðnþróunaráætlun. Gunnar hugsar i staðinn eins og þeir skammsýnu menn sem treystu á erlendan sjávarútveg i upphafi þessarar aldar. Áhugi hans virð- ist einvörðungu beinast að þvi að eftirláta erlendum auðhringum forustu um iðnþró- un á íslandi og nýta orkulindir okkar ein- vörðungu i þeirra þágu. Þessi stefna er i senn háskaleg sjálfstæði okkar og afkomu þegar lengra er litið, þvi að erlend auðfyr- irtæki hugsa einvörðungu um gróða sinn en ekki um velferð islensks þjóðfélags. Þeir útlendingar sem girugir eru að stofna fyrirtæki á íslandi þegar vel horfir, munu stöðva starfsemi þeirra ef á móti blæs, án þess að hafa nokkrar áhyggjur af hlut- skipti fólksins i landinu. Væri tekist á i al- vöru um þessa stefnu Gunnars Thorodd- sens innan þings og utan mundi koma skýrt i ljós að hún nýtur ekki stuðnings, ekki einu sinni i hans flokki. Þau átök þurfa að verða sem fyrst. —m. áðagskrX Mörg er útgáfan A ævagamalli leirtöflu frá Babllon réöu menn þennan spá- dóm: „Börn hlýöa ekki lengur foreldrum sínum og allir vflja~ skrifa krónikur. Heimsendir hlýtur aö vera I nánd." Eitthvaö fer aö nálgast þriöja árþúsundiö siöan þetta var skrifaö og enn stendur heimur. Ekki batnar þó hlýöni barna viö foreldra og margur er krónlkuskrifarinn. En gamla vandiætarann 1 Babi- lon dreymdi aldrei um Gútem- berg og þaö krónikuflóö sem honum fylgdi, i Babflon krotaöi hver sina leirtöflu i eintaki, bar- áttan viö útgefendur var ekki enn hafin. Nú þekkja allir til á Islandi aö þar eru gefnar út bækur einu sinni á ári, fyrir jól. Sömuleiöis þekkja ailir þá sæt- beisku staöreynd aö viö lifum i skemmtilega spilltu kapitalisku riki þar sem hver reynir aö græöa á öörum. Þetta er nú reyndar engin ný speki,en samt er giska áhugavert aö hugleiöa bvernig þessi árátta kemur fram I einstökum þáttum efna- hagslifsins, allt frá smygli til bókaútgáfu. Þar sem svo mikiö hefur veriö skrifaö um smygl læt ég þaö liggja i láginni og sný mér aö bókaútgáfu. Tala bókaforlaga hefur aukist á siöustu árum meö ótrúlegum hraöa, þaöliggur viö aö nú megi segja aö allir vilji gefa út bæk- ur. Hins vegar vill enginn gefa út bók nema hann græöi á henni og er þaö vorkunn. Um bókaút- gáfu gildir nefnilega ákveöiö aröránslögmál eins og um aöra kapitaliska atvinnuvegi, ef bók er gefin út veröur einhver aö tapa á henni og annar aö græöa. I iðnaöarkapitalisma er þaö jafnan sá sem vinnur aö fram- leiöslu hráefnis sem mestu tap- ar, hlutur hans verður minni en nemur framlagi hans til hinnar fullunnu söluvöru, — sá sem grefur meö haka og skóflu eftir gulli i myrkum námugöngum ber minna úr bitum en sá sem afgreiðir trúlofunarhringana samdægurs, sá sem grefur i myrku hugskoti sinu eftir orö- um og hugmyndum ber minna úr bitum en sá sem bókina selur aö lokum. Enn er þó svo aö bók- in er helsti farvegur hugmynda, jafnvel róttækra, en þaö er næsta undarleg þversögn aö i gróöaskyni skuli menn gefa út bækur sem beinlinis vega aö aröránsgróöa þeirra sjálfra. Miðaö viö bókaútgáfu þess- arar jólavertiðar eru þau lika fá bókaforlögin sem gefa út slikar bækur. En það er mikil gróska I öör- um greinum hugmyndasmiöi. Hvert bókaforlagiö af öðru keppist viö að gefa út sannfjálg- ar handanvatnabækur, ævisög- ur stórbænda og verslunarþjófa, endurminningar öldungahópa, sögubrot af sýslumannasonum, bækur meö myndum af islenska hundinum meö hringaö skott, hestinum fótfráa og hulduhrútn- um góöa. Brandarasöfn i bókar- formi koma á markað, fræöi- bækur um sögu lands og lýös, um iðraorma i köttum og öörum gæludýrum, um Tinna og aörar hversdagshetjur osfrv. Eina forlagið á landinu sem um langt árabil leitaöist við aö gefa út þjóðfélagslega gagn- rýnar bækur var Mál og menning. Nokkur önnur forlög, langoftast þó Helgafell, leyföu þó einum og einum róttæklingi aö fljóta meö, nánast sem stööu- tákni, — það sýnir nefnilega svo mikiö andans rikidæmi aö vera svolitiö frjálslyndur af og til. Engu aö siöur var tilgangur þessara forlaga nokkuö ljós, aö græöa sem mest. Þaö skiptir raunar minnstu máli hvort út var gefiö klám, hormóna- espandi sveitalifssögur eöa borgaralegur kúltúr, lokatak- markiö var aö sjálfsögöu aur I kassanum. Þegar Mál og menning hóf sina gagnmerku starfsemi var heldur snautlegt á bókmennta- akri islendinga, handahófs- kenndar þýöingar erlendra bók- mennta voru nokkrar, flest voru þau rit grundvölluð á borgara- legri hugmyndafræöi. Meö út- gáfu Rauöra penna var fyrst unniö aö skipulagðri útgáfu þjóöfélagshugmynda. Þar var reynt aö ná sambandi viö upp- rennandi skáld og rithöfunda, skapa þeim grundvöll fyrir hugarsmiö og leitast viö aö koma hugmyndum þeirra út á meöal fólks. Siðar uröu bækur Máls og menningar snar þáttur i Eftir Böðvar Guðmundsson lifi bókhneigðrar alþýöu og hafa vafalaust haft mikil áhrif sem slikar. En likt og i Babilon uröu skrifararnir dálitiö margir, — og ekki allir jafnspakir. Þaö varö raunahlutverk þessarar merku útgáfu aö þurfa aö velja og hafna, valda ýmsum rauöleitum penna þeim niöurlægjandi von- brigöum aö reka hann heim með syrpu sina þar sem ekki var rúm I gistihúsinu. Oft stafaöi þaö af því aö fjárhagur fyrir- tækis sem hugöist veita hugmyndum meöal fólks var valtur. Þaö gefur auga leiö aö Mál og menning réöi ekki viö aö gefa út alla höfunda á tímum þegar þaö var tiska aö vera rót- tækur, þvi var aö minnsta kosti haldiö stift fram aö allar slikar bækur væru gefnar út með tapi. Þvi m iöur læöist aö manni grun- ur um aö fleira hafi þó stundum komiö til þaö er kunnara en frá þurfi aö segja aö akademísk vitsmunahyggja helltist yfir andanjöfra á Islandi á sjötta og sjöunda tug aldarinnar. Þaö eitt skipti máli aö sýna yfirburöa- gáfur i skrifum, minna máli skipti hvort fleiri skildu sprokiö en skrifararnir, enda varö þá mörg loftsýnin i þessu Nýja- hrauni andans. Mér er nær aö halda aö þessi dulargrimma vitsmunahyggja hafi náö aö rugla forráöamenn róttækrar útgáfu jafntog róttæka höfunda. Aö þessu mætti færa margar likur. en ég læt mér nægja aö nefna eitt dæmi. Þaö er aö vfsu mér skylt, enda leggi hver sem vill þaö út sem persónuleg sær- indi, þaö er ekki mitt mál. En dæmiö er tilurö og útgáfa ljóöa- flokks fööur mins gamla, Salt- korn i mold. Allt i einu treystu málsvarar róttækrar útgáfu- starfsemi sér ekki til aö gefa þá bók út.Húnvarandvitsmunaleg, yrkisefniö litilfjörlegt, fram- setning vúlger. Loksins fékkst aö henni útgefandi, — haföi sá þó engar sérstakar grillur um aö veita róttækum hugmyndum út á meöal fólks, — og hefur hann fullyrt I min eyru aö hann hafi ekki tapaö miljónum á til- tækinu. Manvitsúö borgara- legra listdómara lét heldur ekki á sér standa. Hver ólafurinn öörum verri jarmaöi um rusta- legt bændagrln og einfeldni, jafnvel þeir sem þóttust vera alþýðumálsvarar. Um hinn þjóöfélagslega þátt ljóöaflokks- ins varö þeim hins vegar ekki tlörætt, samúö meö hinum snauöa skipti litlu máli, basl hans og uppátæki, gleði og sorg létu þá ósnortna. Framhald á bis. 22

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.