Þjóðviljinn - 16.01.1977, Blaðsíða 24

Sunnudagur 16. janúar 1977
Aðalsfmi Þjóöviljans er 81333 kl. 9-21 mánudaga til föstu-
daga, kl. 9-12 á laugardögum og sunnudögum.
Utan þessa tima er hægt aö ná i blaðamenn og aðra
starfsmenn blaðsins i þessum simum Ritstjórn 81382,
81527, 81257 og 81285, útbreiðsla81482 og Blaðaprent81348.
Einnig skal bent á
heimasfma starfsmanna
undir nafni Þjóðviljans i
simaskrá.
Þessi mynd er tekin af Skólavörðunni um 1870 en þá hafði hún verið
reist f nýrri mynd eftir fyrirsögn Siguröar Guðmundssonar málara.
Af svölunum á'þakinu áttu menn aö njóta útsýnis. (Ljósm.: Sigfús
Eymundsson)
Reykjavik eins og hún blasti við frá Skólavöröunni árið 1877 eða fyrir réttum 100 árum. Skólavörðustfgur
hefur verið lagður. A vinstri hönd við hann er bærinn Holt og Geysir fast viö veginn en á hægri hönd má
ma. sjá Tobbukot og tugthúsið. Myilan f Bankastræti sést velog í fjarska Grandar, Hólmur, Akurey og
Effersey.
SKÓLAVARÐAN
Skólavarðan snemma á þessari öld. Þar sem áöur voru útsýnissvai-
ir er nú komiö þak.
Hið gamla fer forgörðum og
nýtt kemur i staðinn. Þetta er
eitt af þeim lögmálum sem
viröast óumflýjanleg. Maðurinn
er samt þeirri náttúru gæddur
að vilja geyma það sem fallegt
er og gamalt og það sem
minningar eru bundnar við.
Fortiðin skapar einstaklingnum
bakgrunnþar sem hann amstrar
innan um miljónir annarra, og
þjóðunum sögu. Stundum koma
þó þeir timar að framvindan
verður svo hröð að maðurinn og
þjóðirnar missa fótfestu og
gleyma að gæta að sjálfum sér
og uppruna sinum og týnast. Ný
kynslóð á islandi finnur að gæta
verður að arfinum. Umróts-
kynslóö 20. aldar gleymdi sér og
hún er nú ráðandi hér. Henni er
erfitt að sýna fram á að alit
nýtt á ekki rétt á sér. Eitthvaö
verður að fá að halda sér svo að
tengslin við fortfðina rofni ekki.
A hverju ári eru hús rifin i
hugsunarleysi og skipulags-
laust. Við þvi er að sjálfsögðu
ekkert að segja að húsakostur
sé endurnýjaður en við verðum
jafnframtað gera upp við okkur
hvað við viljum eiga áfram af
gömlu. Eitt af þeim mannvirkj-
um sem mótuðu Reykjavik og
minningar reykvfkinga, þó að
bráðum sé liöin hálf öld sfðan
Af hverju
var hún
rifin?
það var rifið, er Skólavarðan
sem Skólavörðuholt og Skóla-
vörðustigur eru nefnd eftir. Við
sem nú erum uppi sjáum enga
nauðsyn að hún var rifin enda
sakna þeir hennar enn sem
muna. Hér verður stuttlega
rifjuð upp saga Skólavöröunnar.
Endurminningar Knúts Zim-
sen sem Lúðvik Kristjánsson
skráði hefjast svo:
„Daginn eftir að ég lauk
stúdentsprófi, en það var 30.
júni 1893, reið ég ásamt
bekkjarbræðrum minum suður i
Hafnarfjörð, en þangað höfðu
foreldrar minir boðið okkur. Við
fórum fram hjá Skóla-
vörðunni, en þar lá þá vegurinn
upp og út úr bænum. Varðan
snerti skólapilta á einhvern
annan hátt en flestir aðrir staðir
i bænum. Reyndar mátti enn
kalla hann utanbæjar. Bær Þor-
bjargar Sveinsdöttur, næstur
fyrir ofan tugthúsið var þá efsta
byggð við Skólavörðustig ásamt
Holtsbænum. Milli Skóla-
vöröunnar og skilapilta lágu
einhver huglæg tengsl. Þeim
fannst ýmsum, meðan þeir voru
i skóla, varðan vera brot af sinu
óðali, og þó höfðu þeir enga
steinvölu i hana lagt. En skóla-
piltar voru upphaflegir feður
vörðunnar, þeir hlóöu hana
réttri öld, áður en ég og
'bekkjarbræður minir fórum þar
fram hjá um miðsumar 1893.
Vorbjartan sunnudag 1793
dikuðu skólapiltar frá Hólavöll-
um yfir þvera Reykjavikurkvos
neðan við Tjörn upp bingholt og
þangaö sem viðast sá yfir vik og
eyjasund af Arnarhólsholti.
Flestir voru þeir klæddir sortu-
litum mussum, buxum niður
fyrirhné með virborða um legg-
inn. Margir báru þeir á höfði
skotthúfur með grænum eða
svörtum silkikúf. beirra ferð
var ekki án fyrirheita, þvi að
þeir tindu saman grjót úr holt-
inu, lögðu grunn og hlóðu, uns
risin var há og myndarleg
varða. bar með hafði hinn sjö
ára gamli höfuðstaður landsins
eignast skólavörðu á borð við
þá, er staðið hafði langan aldur
norður af skólasetrinu i Skál-
holti. Og næsta haust, þegar
skólasveinar komu i Hólavalla-
skóla, æptu þeir heróp mikið við
Elliðaár, annað á Oskjuhlið og
það þriðja og siðasta við Skóla-
vörðuna, svo að heyrðist um
alla Vikurkvos og yfir til Hóla-
valla. Heróp þetta kölluðu þeir
„signum”. bannig fluttust
gamlir siðir frá hinu forna
menningar- og skólasetri i Skál-
holti til Reykjavikur.”
Svo segist Knud Zimsen frá.
Skólavarðan var arfleifð frá
hinum forna Skálholtsskóla.
Holtið sem hún reis á var áður
nefnt Arnarhólsholt en tók brátt
að bera nafn af vörðunni.
bjóðvegurinn út úr bænum lá
áður þar um eöa nánast þar sem
Skólavörðustigur er núna.
Fljótlega eftir aldamótin 1800
var Hólavallaskóli lagður niður
en skólahald byrjað þess i stað á
Bessastöðum. betta varð til
þess að vöröunni var litt haldiö
við og 1834 var skólavarðan að
mestu hrunin. bað ár tók
Krieger stiftamtmaður sig til og
hafði forgöngu um að hún var
hlaðinn upp á ný, talsvert stærri
en áður, og jafnframt gerður
vegur upp að henni. Varðan var
núferstrendur stöpuli er mjókk-
aði eftirþvi sem ofar dró.
Tveirstallar voru utan á vörð-
unni, hvor upp af öðrum með
bekkjum til að sitja á vestan i
Framhald á bls. 18
Skólavarðan var ein af merkustu söguminjum Reykjavíkur
Voriði932. Veriö er að rifa Skólavörðuna og stallurinn undir styttu Leifs heppna er kom-
inn fyrir neðan (Ljósm.: Skafti Guðjónsson)
17. júni 1932. Verið er aö búa Leifsstyttuna undir afhjúpun þá um daginn. Þar sem Skóla-
varðan gnæfði áður viðhimin blakta tveir fánar (Ljósm.: Skafti Guðjónsson)