Þjóðviljinn - 02.07.1977, Page 10

W SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 2. júli 1977
Þjóðviljinn hefur nú birt
tvær greinar eftir Ingólf
Margeirsson frá Tékkó-
slóvakíu. Þær birtust um
síðustu helgi. Hér kemur
þriðja greinin. Þar er lýst
sunnudegi í Prag. I f jórðu
og síðustu greininni, T
sunnudagsblaðinu á
morgun, birtist frásögn af
heimsókn til Pavels
Kohuts.
Prag, 27/3:
Sunnudagsmorgunn. Gráskima
og mistur yfir borginni. Ég reyni
aö finna einhverja uppörvandi
tónlist i útvarpstæki hótelher-
bergisins. Ritskoöun útvarpsins á
vestrænum stöövum er meö þeim
eindæmum, aö herbergiö nötrar
og skelfur af truflanabyigjunum.
Inn á milii óhljóöanna má heyra
slavneskar þularaddir.
Skyndilega berst amerisk
tyggigúmmirödd út I herbergiö.
Ég held í fyrstu, aö ég hafi náö
Ingólfur Margeirsson:
Á slóöum andófsmanna
í Tékkóslóvakíu
3. GREIN
SUNNUDAGUR
„A Letneske-hæöinni breiöir Stalin-stöpullinn útsvartan granitfaöminn”. (Mynd IM)
PRAG
Keflavikurkananum inn á tækiö,
en svo rennur upp fyrir mér, aö
hér er um að ræöa VOICE OF
AMERICA, áróöursstööina
bandarisku i Vestur-Þýskalandi.
Hún og stöövar sem RADIO
LIBERTY og RADIO FREE
EUROPE senda boöskap sinn a 11-
an sólarhringinn inn i eyru aust-
ur-evrópskra hlustenda, þrátt
fyrir örvæntingarfullar truflana-
tilraunir valdhafa. Eftir aö hafa
hlustaö á fréttaglefsur, slekk ég
svo á kananum.
Fréttir eru nefnilega lúxusvara
i Tékkóslóvakiu. Allir fjölmiðlar
eru rikisreknir og fréttunum hag-
rætt eftir þvi. Fyrir útl. eins
og okkur skiptir það svosem ekki
miklu máli, þar sem við erum
ómælandi á tékkneska tungu. Það
er hins vegar heldur dapurlegt að
koma inn i morgunverðarsalinn á
morgnana og lita á borðið, þar
sem erlendu dagblöðin liggja.
Þar eru nefnilega einungis
flokksblöð afturhaldssamra
kommúnistaflokka. Þar er
Pravda frá Sovét, Morning Star
frá Bretlandi, Neues Deutschland
frá Þýskalandi og þar fram eftir
götunum. Óskhyggja tékkneska
blaðamannsins A.J. Liehms um
frjáls dagblöð i sósialistisku þjóð-
félagi virðist ekki hafa ræst. (Sjá
hliðargrein). Þar sem öll önnur
erlend dagblöð eru ófáanleg i
Prag verður hinn fréttaþyrsti túr
isti veskú að koma sér inn á
viðkomandi sendiráð eða er-
lendar ferðaskrifstofur (Ég mæli
með SAS-skrifstofunni fyrir
Norðurlandabúa.) Auðvitað
áræða ekki Pragbúar, sem tala
erlend tungumál, að fara inn i slik
hús. Það gæti verið tekiö eftir
þeim, og gefin skýrsla um hátt-
erni þeirra. En i dag er sunnu-
dagur, og allar skrifstofur
lokaðar. Við verðum að láta
okkur nægja morgunverð, án
fregna af viðburðum heimsins.
Stalín týndur og
tröllum gefinn
Eftir morgunverð höldum við
upp á Letenske-hæðina. Frá
hæðinni er gott útsýni yfir Prag
og Vltava-fljótið, (Moldá), sem
hlykkjast gegnum borgina. Hér, á
þessari hæð, stóö eitt sinn stærsta
Stalin-stytta Austur-Evrópu.
Granitrisinn var ekki rifinn fyrr
en um haustið 1962, niu árum eftir
dauöa Stalins og sex árum eftir
tuttugasta flokksþingið, þá er
Krúsjeff steypti goðinu af stalli.
Það segir svolitið um, hve seint
útlegð foringjans kom til Tékkó-
slóvakiu. Þar sem styttan stóð
áður, er nú sléttur múrsteins-
völlur, og mynda steinarnir fal-
legt mósaikmynstur i gráum blæ-
brigðum. En stöpullinn stendur
ennþá. Að visu er stóra ljós-
stjarnan, sem hangir á miðjum
stöplinum, nú slokknuö, og veður-
bitnir rafmagnsvirarnir hanga
lifvana út úr henni. Og reyndar
eru hin hátiðlegu jarðhýsi
stöpulsins nú full af sementi,
sandi og rusli. En stöpullinn
stendur þarna ennþá, á stærð við
nokkur raðhús, og með griðarstór
tóm eldker til beggja handa.
Stöpullinn stendur þarna, eins
og ófreskja með vængina út-
breidda, sem biður eftir aö meist-
arinn komi svifandi niður úr skýj-
unum og taki sér bólfestu á hrygg
hennar á nýjan leik.
Stalín fundinn
Við fundum Stalin. Hann stóð
fyrir utan Lenin-safnið i miðborg-
inni, og hitaði hægri höndina á
brióstinu, eins og Napóleon
forðum. 1 fylgd með honum voru
nokkrir skuggalegir kósakkar, en
fyrir framan þá stóð Lenin sjálfur
i frakka og benti niður eftir
Ilybernská-stræti. Þetta var fal-
leg lágmynd, eins og hinar mynd-
irnar, sem prýddu framhlið
safnsins. En Stalin var bara að
finna á þessari einu. Við rákumst
reyndar einnig á hann inni i safn-
inu, en hann var bara svipur hjá
sjón frá fornum glæsidögum. Nú
var hann nefndur sem einn af
brautryðjendum rússnesku bylt-
ingarinnar, og stóð sem létta-
drengur i skugga Lenins, og
hvergi var minnst á tilveru hans
eftir 1917.
Hinn sögulegi
sannleikur
En þó að Stalin sé nær hvergi
sjáanlegur, svifur andi hans enn
yfir vötnunum. A Klementa Gott-
walda-safninu (i höfuðið á leið-
toga kommúnistaflokksins eftir
valdatökuna 1948), er mörgum
gömlum stalinistum gert hátt
undir höfði. Dubceks og umbótar-
stefnunnar 1968 er hins vegar
hvergi getið. Nýstalinistum sem
núverandi flokksleiðtoga og for-
seta Tékkóslóvaklu, Gustav
Husak.er hins vegar sýndur mun
meiri sómi, og má sjá flokksfor-
ingjann á stórum litaspjöldum, i
ýmsum stellingum. Husak innan
um brosandi börn, Husak i
dökkum jakkafötum á gulum,
bylgjandi kornökrum, Husak með
bindi og hvitt um hálsinn, heilsar
skitugum og sveittum verka-
mönnum með handabandi.
Ahugavert er einnig að skoða
salarkynni safnsins sem f jalla um
baráttu Sovétrikjanna g»ign
nasismanum. Risastór ljósa-
spjöld sýna þróun striðsins, allt
frá innrás nasistu inn i Rússland
1941, og til striðsloka, þá er Sovét-
rikin höfðu frelsað -þjóðir Austur-
Evrópu undan oki Hitlers. En for-
sögunnar er hvergi getið.
Finnlandsstriðið hvergi sjáan-
legt, og ekki mínnst á vináttu-
og friðarsáttmála Hitlers og
Stalins frá 1939 til 1941. Hins
vegar stórt veggspjald af hinni
sögulegu ljósmynd af greyinu
Chamberlain, þar sem hann
heldur á friðarloforðum Hitlers,
eftir fundinn i Múnchen.
Færibandabrúðkaup
Það er notalegt að anda að sér
hreinu lofti eftir maraþonröltiö i
dimmleitum húsakynnum safns-
ins. Við göngum niður i gamla
miðbæinn. Fyrir utan ráðhúsið er
múgur og margmenni. 1 fyrstu
höldum við, að mannþyrpingin sé
að biða eftir heila timanum,
þegar helgimyndirnar fara á stjá
i fornu stjörnufræðiklukkunni,
sem setur svip sinn á framhlið
hússins. En svo er ekki. 1 dag er
sunnudagur, og þá flykkjast ógift
pör niður I gamla ráðhúsið til að
láta pússa sig saman. Það er
sannarlega hægt að tala um brúð-
kaup á færibandi. Nýgift og sæl-
leg brúðhjón koma út úr got-
neskum dyrum ráðhússins, ætt-
ingjar faðma og kyssa hvitklædda
brúðina og brosandi brúðgumann
i dökku jakkafötunum, ljós-
myndir eru teknar, 8 mm fjöl-
skyldukvikmyndavélar suða.
Parið er vart komið inn i ný-
þveginn og hvitskreyttan leigu-
bilinn, fyrr en önnur brúðhjón
smeygja sér inn um vinstri dyr
ráðhússins og birtast nokkru
siðar I gotnesku dyrunum, nývigð
og brosandi. Halarófur af gljá-
andi bilum með veisluklæddum
gestum streyma framhjá
ráðhusinu, Lúðrahljómsveit
stingur upp kollinum og leikur
nokkur lög, fólk klappar og hlær.
Svarti markaöurinn
og Tuzex-búðirnar
Gráhærð kona á sextugsaldri
snýr sér að okkur I mann-
þvögunni og spyr, hvort við
viljum skipta peningum. Hún er i
ameriskum gallafötum og með
stór sólgleraugu. Við segjumst
bara eiga ferðatékka og hafa
litinn áhuga á svartamarkaðs-
braski. Sú gamla er ekki af baki
dottin. Hún spyr okkur, hvaðan
við séum, og hvaða gjaldeyri við
notum. Þegar við svörum, að i
Noregi séu notaðar norskar
krónur, opnar hún stóru hand-
töskuna sina og dregur upp
gengisskráningarlista. Hún lætur
fingurinn nema staðar á norskum
krónum ogbýðurokkur þrefalda
upphæð opinbers gengis. Við
segjumst ekki hafa neina norska
peninga á okkur, aðeins tékkó-
slóvaska.
Við erum orðnir vanir að hrista
af okkur fólk, sem vill næla sér I
vestrænan gjaldeyri. A götunum,
á veitingastöðunum og hótelum
er engan frið að fá fyrir fólki, sem
hvislandi spyr: — Tauschen?
Tuzex-búöir: „Sæluriki gjaldeyrisbraskara, en óaögengi- Yfirvöldin ráöa blaöakostinum. Blaöasalinn vildiekki láta
legar fyrir almennan borgara”. (Mynd IM) taka mynd af sér? Var hann hræddur? Var hann feiminn?
(Mynd IM)
Hjónavlgsla á færibandi: „Nýgift og sælleg koma bróö-
hjónin út úr gotneskum dyrum ráöhússins.”
— Mynd IM