Þjóðviljinn - 03.07.1977, Qupperneq 5

Sunnudagur 3. júll 1977 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Dagbók frá rauðri höfuöborg — eftir Árna Bergmann
Samvinnufélög, Coop, eru
allstaöar nálæg.
J afnvel
SÍS sjálfur
er RAUÐUR
— Samvinnufélögin eiga
sér mikla sögu, einkum hér
um norðanverða ítalíu.
Þau voru fyrst og fremst
varnartæki alþýðu gegn
ýmislegum yfirgangi
þeirra, sem með auð og
völd fóru. En við teljum að
það sé bæði mögulegt og
þýðingarmikið að gera þau
að sóknarvopni I átökum
við auðvaldið. Að sósíalisk-
um þætti, elemento di
socialismo, í ítölsku
samfélagi.
Það er lifsreyndur maður sem
talar, hefur verið nær þrjátiu ár I
kommúnistaflokkinum og m.a.
átt i slag upp á lif og dauða við
fasista og mafiósa á Sikiley. bað
mætti reyndar bæta þvi við, aö
það er ekki nýtt i sögu italskrar
verkalýðshreyfingar að ætla
samv innufélögum mikiö
hlutverk. Prampolini og aðrir
forgöngumenn sósialistaflokksins
prédikuðu það þegar fyrir alda-
mót, að samvinnufélög væru dýr-
mætur skóli i þvi að breyta
sósialiskri kenningu i raunveru-
leika. Má vera, að i þann tiö hafi
menn haft tilhneigingu til að gera
of mikið úr möguleikum sam-
vinnuhreyfinga. En svo mikiö er
vist, að hún hefur allar götur haft
sterkan pólitiskan lit. Það var
ekki að ástæðulausu aö fasistar
gerðu sitt besta til að brjóta á bak
aftur hin rauðu samvinnufélög
daglaunamanna á Norður-ítaliu.
Og af sömu ástæðu fengu verk-
lýðsflokkarnir þvi framgengt
þegar stjórnarskrá lýðveidisins
var rituð, að þar eru gefin sérstök
fyrirheit um stuðning við þróun
samvinnufélaga, sem hljóta i þvi
virðulega plaggi sérstaka viður-
kenningu fyrir að þau byggi á
samhjálp en ekki „markmiöum
einkabrasks.”
814 miljarðir.
Samvinnuhreyfingin er alls
ekki einlit. A ttaliu eru þrjú sam-
vinnusambönd. Kristiiegir demó-
kratar stjórna „Confederazione”.
Sósialdemókratar og repúblikan-
ar AGCI. En stærst og elst þess-
ara sambanda er Lega Nazionale
delle Cooperative e mutue sem á
sér höfuðvigi i Bolognu og þá hér-
aðinu i kring, Emilia-Romagna.
Þessu sambandi stjórna
kommúnistar og sósialistar — ég
hef það eftir Anthony Robinson
(Financial Times) að þessu sam-
bandi sé best stjórnað af þeim öll-
um. Samvinnuhreyfingin er
reyndar talsvert til umræðu á
ttaliu þessa mánuði vegna þess
að „þau sýna furðumikinn lífs-
þrótt meöan allt annað er i
kreppu á Italiu” (Corriere della
Sera). Svo dæmi sé tekiö af Lega
Nazionale, þá hafði þetta rauða
StS árið 1973 tvær miljónir félags-
manna, innan þess voru 7500 félög
og það velti þúsund miljöröum
lira. t fyrra voru félögin orðin
11.000 og veltan 3.700 miljaröir
(814 miljarðir isl. króna).
Þess skal getið, að samvinnu-
samböndin þrjú hafa aö undan-
förnu tekið upp aukið samstarf
sin á milli, og eru á ýmsan hátt
óháðari flokkakerfinu en áður.
Stærð og þátttaka
Það er kumpán Calari frá
ekki að koma á þá, þvi að á slik-
um stórfundum er i reynd ekki
mikið annáð gert en segja já við
orðnum hlut. Við reynum þá i
staðinn að efla vinnustaðanefnd-
ir, sem koma með eigin hug-
myndir um tækjabúnað, kaup,
vinnutilhögun, ýta undir, að þær
ræði og prófi sem mest aðgerðir
stjórnarinnar. t 70—80 manna hóp
gengur svona starf vel, þar vita
menn hver af öðrum, týnast ekki.
meira en svo um umsvif sam-
vinnuhreyfingarinnar gefið.
Samvinnusamböndin þrjú gátu að
visu fengið stjórnina til að halda
landsráðstefnu um samvinnumál
fyrir skömmu, m.a. til að ræða
um nýja löggjöf um samvinnu-
félög. Þetta var jákvætt að þvi
leyti, að i ráðstefnunni fólst viss
viðurkenning á hreyfingunni. Hitt
er svo annað, að loft var mjög
læviblandiðá þessari ráöstefnu —
Bóndinn faömar aö sér samvinnudlsina sem heldur á ljósi sóslalismans Galetti forseti Lega Nazionale:
— þetta plakat frá aldamótum lýsir vel hinni pólitlsku hefð samvinnu- Er rétt að kaupa sig inn I einka-
félaganna. fyrirtæki?
Federcoop, samvinnusamband-
inu rauða i Bologna, sem svarar
hér á eftir nokkrum spurningum
um samvinnumál.
— Já, sagði hann, það er rétt
sem þér sýnist, samvinnufélög
hér eru ekki neytendafélög i sama
mæli og viða annarsstaðar. Þau
hafa flest orðið til sem samvinnu-
félög þeirra manna sjálfra sem
vinna að framleiðslu eöa þjón-
ustu. Og eru það að verulegu leyti
enn, einkum samvinnufélög
sveitafólks um ræktun og vinnslu,
eða þá samvinnufélög handverks-
manna, jafnvel listamanna. En
lögmál markaðarins vinna gegn
þessu ástandi: tækniþróun og
hagræðing verða til þess, að
fyrirtækin stækka og þar með
glatast þaö samband er er á milli
fólks i litlum samvinnufélögum.
Margir starfsmanna veröa eins
og hvert annað launafólk i fyrir-
tæki, sumir vilja kannski alls ekki
standa i neinni ábyrgð. (Mér var
hugsað til verkafólksins i Guðs-
gjafaþulu Halldórs Laxness: Við
viljum ekki ráða yfir verksmiðj-
um, við viljum vinna og fá okkar
laun).
Vitanlega er þessi þróun til
stækkunar fyrirtækja óhagstæð
öllum félagsanda. Ef að félagar
og/eða starfsmenn eru orönir
1200—1400 og koma saman á alls-
herjarfundi tvisvar á ári, þá kem-
ur að þvi, að þeir nenna heldur
Markmiö
Það er ljóst að við setjum okkur
pólitisk markmið. Þau eru ekki
fólgin i þvi, að skapa félagsmönn-
um auknar tekjur — við höfum
ákveðnar reglur um ráðstöfun
arðs sem fer mestan part i að efla
félögin, hjálpa öðrum samvinnu-
félögum, til menningarstarfsemi
osfrv. 1 fyrra fjárfesti LNCM á
Italiu fyrir um 1000 miljarði, og
tók hjá aðildarfélögum m.a. 100
miljarða lán til að hjálpa sam-
vinnuhreyfingu á Suður-ltaliu og
Sikiley, þar sem hreyfingin er á
byrjunarstigi. Við erum aðilar að
átökum um hagstjórn um fjár-
málastefnu á Italiurokkar fram-
lagi er beint að dreifingu valds en
gegn kerfi einkahagsmunabrasks
og snikjulifs. Við komum mjög
viða við sögu. Við rekum kjör-
búðir og hjálpum lika smákaup-
mönnum að skipuleggja sam-
vinnufélög. Viö erum öflugir i
landbúnaði og matvælaiðnaði.
Framleiðslusamvinnufélög okkar
smiða brýr, leggja vegi, reisa
ódýrt húsnæði fyrir verkafólk,
barnaheimili ofl. Hér i Bolognu
starfa nokkrir samvinnuleik-
flokkar, samvinnufélög myndlist-
armanna, og þjónusta við gamalt
fólk i heimahúsum er skipulögð á
samvinnugrundvelli, svo nokkuð
sé nefnt.
Togstreita viö stiórnvöld
Auövitað er stjórnvöldum ekki
stjórnin hefur hug á að ná tökum
á samvinnuhreyfingunni og gera
hana „meinlausa”. Þetta kom
m.a. fram i viðbrögðum hennar
við kröfum samvinnumanna um
bætta stöðu i bönkum. Stjórnin
vill bersýnilega koma hlutunum
svo fyrir, að það sé hægt að stofna
gervisamvinnufélög bara til þess
að hafa aðgang að vissum lána-
möguleikum, félög sem aö öðru
leyti koma starfi og markmiðum
samvinnumanna ekkert við.
Sem dæmi um slika togstreitu
get ég nefnt húsnæðismál. Við
viljum t.d. byggja 1000 verka-
mannaibúðir. Við höfum hér i
Bologna samvinnufélag væntan-
legra ibúa húsanna, samvinnu-
félag arkitekta til að teikna, sam-
vinnufélag byggingaverkamanna
til að byggja. Borgarstjórn er vel-
viljuð og veitir lóð. En það eru
ráðuneytin i Róm sem endanlega
samþykkja fjárfestingu og lán og
þá byr jar viðleitni til að mismuna
okkur og einkafyrirtækjum. IACP
heitir stofnun sem annast laun-
veitingar til verkamannabústaða
(casa popolare) og I sjóði hans er
dregið m.a. úr vösum
verkamanna. En IACP getur
samið við samvinnufélög um
byggingar, og einnig við einka-
aðila. Að visu hefur útibú IACP i
hverju héraði áhrif á samninga
þessa, og hér i Bolognu eru það
fyrst og fremst samvinnuféiög
sem byggja „alþýöuhús” en á
hinn bóginn eru það einkabrask-
arar sem annast það niður á
4. dagur
Sikiley. Við viljum fá aukin völd i
þessum lána- og fjárfestingar-
málum og þar með aukna
möguleika til að halda niðri verð-
lagi á húsnæði og bæta aðbúnað
fólks. Við hér á Italiu höfum dreg-
istaftur úr i þessum efnum vegna
þess að einkabraskið hefur ráðið
ferðinni viðast hvar. (Hér skal
tekið fram, að samvinnufélög
reisa 50% af nýju húsnæði i
Bolognu, en aðeins 4% á Italiu
allri).
Erfiðleikar
Samvinnuhreyfingunni vegnar
um margt vel, henni tekst hjá
okkur betur en öðrum rekstri að
virkja fólk til átaka, stuðla að
samhjálp, skapa vinnu hafa gott
samband við verklýðsfélögin.
Það er ekki siður að gera verkfall
hjá samvinnufélögum. En ekkert
er auðvelt. Við fáum svosem að
heyra þaö, að hugsjónirnar hafi
dofnað, að við séum að verða eins
og hver önnur fyrirtæki, aö félag-
ar komi inn bara út á hin góðu
kjör sem viö bjóðum, en án þess
aö fá þá heildaryfirsýn sem nauö-
synlegt er. Það getur lika veriö
erfitt pólitlskt verkefhi að leysa
ágreining milli einstakra sam-
vinnufélaga. Viðhöfum t.d. stofn-
aö samvinnufélög smákaup-
manna, til að vernda þá fyrir
stóru auðhringunum I smásöl-
unni, höfum losað þá viö ýmsa
milliliði, hjálpað þeim að koma
upp birgðageymslum. Við höfum
þá einnig i huga, hve nauðsynleg-
ur smákaupmaðurinn á næsta
horni er fyrir t.d. mannlif I eldri
hverfum, hann hefur þar mjög lif-
rænu hlutverki að gegna. En við
vitum lika, að stórar kjörbúðir
hafa mikla kosti og eru nauösyn-
legar ef við ætlum aö taka það
verkefni alvarlega aö halda niöri
veröi. Við höfum stofnað slikar
búöir, og þá eru smákaupmenn
kannski litið hrifnir. Og það er
lika ljóst, að neytendafélög og
félög þeirra sem vinna að mat-
vælaiðnaði hafa ekki sömu hags-
muna að gæta i sambandi við
verðlag. Við viljum bæði halda
niðri verði og tryggja að
framleiðslufélögin hafi verefni,
skapi vinnu, séu vel rekin...
Blöndun og samhjálp.
— Samvinnusamböndin höfðu
nýlega keypt sér meirihluta i
stóru málvinnslufyrirtæki, Duina.
Kannski voru fleiri slik kaup i bi-
gerð og voru umdeild.
Calari var dálitið kindarlegur
þegar ég spurði um þetta. Hann
sagði sem svo, að þetta væri á
ábyrgð allra þriggja samvinnu-
sambandanna. Þetta væri liður i
þvi þvi að tryggja atvinnu (Duina
hafði staðið höllum fæti og hætt
við lokun), og auk þess mundu
samvinnufélög nú geta tryggt sér
málmvörur ýmiskonar með betra
verði en fyrr. Þá væri þetta liður i
að efla stöðu samvinnuhreyf-
ingarinnar i heild i efnahagskerf-
inu, bæta stöðu hennar t.d. i lána-
kerfinu. En, sagði Calari, þessi
blanda við einkafjármagnið gæti
vissulega verið hæpin i pólitisk-
um skilningi, svo mjög sem hún
gengi á hefðir samvinnuhreyf-
iingarinnar.
Betur list mér á það, sagði
Calari,sem Lega Nazionalehefur
verið að gera i Sómaliu, Alsir og
Angóla, þar sem við höfum hjálp-
að til að koma á fót samvinnu-
félögum, byggja upp ekki- -
kapitaliskan rekstur. Og við höf-
um einnig tekið af sjóðum okkar
hér i norðurhlutanum til að hjálpa
samvinnuhreyfingunni til að festa
rætur i landinu sunnanverðu. Hér
er ekki verið að likna einstökum
aðilum eða félögum. Þetta eru
hyggindi sem i hag koma; við
þurfum fyrir sunnan að brjóta
niður heilt kerfi brasks og spill-
ingar, brjóta niður múr og
tryggja nærveru samvinnuhreyf-
ingarinnará stðru landsvæði. Við
stuðlum að þvi að koma af stað
þróun, sem bætir ástandið i land-
inu i heild...
1 næstu grein er fjallað um
merkileg áhrif hins rauöa sam-
vinnukerfis á húsnæðismál.
(Framhald)